SKKN Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực, bản đồ tư duy tích hợp giáo dục kỹ năng sống trong dạy học cụm bài ca dao ở chương trình Ngữ Văn 7 kỳ 1

 Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực, bản đồ tư duy tích hợp giáo dục KNS 
trong dạy học cụm bài ca dao ở chương trình Ngữ Văn 7 kỳ I
 PHẦN MỞ ĐẦU 
1. Lý do chọn đề tài:
 Trong những giai đoạn phát triển của con người, lứa tuổi thiếu niên có một vị trí 
và ý nghĩa vô cùng quan trọng. Đây là thời kỳ phát triển phức tạp nhất, và cũng là thời 
kỳ chuẩn bị quan trọng nhất cho những bước trưởng thành sau này. Thời kỳ thiếu niên 
quan trọng ở chỗ : trong thời kỳ này những cơ sở, phương hướng chung của sự hình 
thành quan điểm xã hội và đạo đức của nhân cách được hình thành, chúng sẽ được tiếp 
tục phát triển trong tuổi thanh niên.
 - Ở tuổi thiếu niên, tính phê phán của tư duy cũng được phát triển, các em biết 
lập luận giải quyết vấn đề một cách có căn cứ. 
 Trong những năm qua Bộ giáo dục đã có nhiều nỗ lực để đổi mới phương pháp 
dạy học nhằm tích cực hóa hoạt động của học sinh, gắn giáo dục với thực tiễn cuộc 
sống và tâm lí lứa tuổi. Lồng ghép kĩ năng sống vào các môn học cũng không ngoài 
mục tiêu đổi mới trên.
 Xuất phát từ những lí do trên, là một giáo viên dạy văn, tôi luôn luôn có tâm nguyện 
mong muốn giúp học sinh của mình có khả năng thích ứng với cuộc sống mới, biết tự 
chủ, sống có bản lĩnh có nhân cách. Năm 2016-2017, 2017-2018 cho hs khối lớp 7 để 
hoàn thiện công tác thực hiện đề tài “ Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực, 
bản đồ tư tích hợp giáo dục KNS trong dạy học cụm bài ca dao ở chương trình Ngữ 
Văn 7 kỳ I ” ở trường Trung học cơ sở Nguyễn Trãi. (Lấy học sinh năm 2016-2017 
làm kết quả thực hiện)
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài:
- Khái quát về ca dao và đề tài nội dung ca dao ở lớp 7
- Sử dụng một số kĩ thuật dạy học, phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy Ngữ 
văn.
- Tạo hứng thú cho học sinh khi học các bài ca dao này. Ca dao có gì hay? Ý nghĩa về 
lịch sử, xã hội, tính nhân văn?
- Tích hợp giáo dục kĩ năng sống trong các bài được lựa chọn để phân tích trên lớp
- Góp phần đổi mới phương pháp dạy học văn bản trong tình hình mới
3. Đối tượng nghiên cứu:
 - Cụm bài ca dao ở lớp 7
 - Phần ca dao trong chương trình Ngữ Văn 7-Học kì I (tiết ppct , số lượng, thời 
lượng cụ thể trong phần giáo án minh chứng.)
 - Học sinh khối 7 năm học: 2017-2018
4. Giới hạn phạm vi đề tài:
- Đối tượng: học sinh trường Trung học cơ sở Nguyễn Trãi nói chung và khối lớp 7 
(năm học 2016-2017, 2017-2018 nói riêng).
5. Phương pháp nghiên cứu:
- Phương pháp chung: 
Phương pháp luận khoa học gắn lý luận và thực tiễn (khái niện và pp tiến hành: ngắn 
gọn)
- Phương pháp cụ thể: 
So sánh đối chiếu kết quả thực hiện đê điều chỉnh kịp thời. 
Thống kê số liệu để theo dõi sự tiến bộ của học sinh.
Phân tích số liệu đánh giá tính khả thi của đề tài.
Tổng hợp, đánh giá kết quả thực nghiệm.
 ***
 1
GV thực hiện đề tài: Lê Quang Thọ Đợn vị công tác: THCS Nguyễn Trãi Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực, bản đồ tư duy tích hợp giáo dục KNS 
trong dạy học cụm bài ca dao ở chương trình Ngữ Văn 7 kỳ I
tốt trách nhiệm đối với bản thân, gia đình, cộng đồng và đất nước. Lứa tuổi học sinh là 
lứa tuổi đang hình thành những giá trị nhân cách, giàu ước mơ, ham hiểu biết, thích 
tìm tòi, khám phá song còn thiếu hiểu biết sâu sắc về xã hội, còn thiếu kinh nghiệm 
sống, dễ bị lôi kéo, kích động...Đặc biệt là trong bối cảnh hiện nay, thế hệ trẻ thường 
xuyên chịu tác động đan xen của những yếu tố tích cực và tiêu cực luôn được đặt vào 
hoàn cảnh phải lựa chọn những giá trị, phải đương đầu với những khó khăn, thách 
thức, những áp lực tiêu cực. Nếu không được giáo dục kĩ năng sống, nếu thiếu kĩ năng 
sống, các em dễ bị lôi kéo vào các hành vi tiêu cực, bạo lực vào lối sống ích kỉ, thực 
dụng dễ bị phát triển lệch lạc về nhân cách. Một trong các nguyên nhân dẫn đến các 
hiện tượng tiêu cực của một bộ phận học sinh phổ thông thời gian qua: Bạo lực học đ-
ường, đua xe máy...chính là do các em thiếu những kĩ năng sống cần thiết như: kĩ năng 
xác định giá trị, kĩ năng từ chối, kĩ năng kiên định, kĩ năng giải quyết mâu thuẫn, kĩ 
năng thương lượng, kĩ năng giao tiếp,...Vì vậy giáo dục kĩ năng sống cho thế hệ trẻ là 
rất cần thiết, giúp các em rèn luyện hành vi có trách nhiệm với bản thân, gia đình, cộng 
đồng và Tổ quốc; giúp các em có khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của 
cuộc sống, xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với gia đình, bạn bè và mọi người, sống tích 
cực, chủ động, an toàn, hài hòa và lành mạnh.
 Giáo dục kĩ năng sống nhằm thực hiện yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông. Đảng 
ta đã xác định con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển xã hội. Để 
thực hiện thành công sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, cần phải có 
những ngời lao động mới phát triển toàn diện. Do vậy, cần đổi mới giáo dục nói chung 
và đổi mới giáo dục phổ thông nói riêng. Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh với bản 
chất là hình thành và phát triển cho các em khả năng làm chủ bản thân, khả năng ứng 
xử phù hợp với những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước các 
tình huống của cuộc sống rõ ràng là phù hợp với mục tiêu giáo dục phổ thông, nhằm 
thực hiện mục tiêu giáo dục. Phương pháp giáo dục kĩ năng sống, với các phương pháp 
và kĩ thuật tích cực như: hoạt động nhóm, giải quyết vấn đề, nghiên cứu trường hợp 
điển hình, đóng vai, trò chơi...cũng là phù hợp với định hướng về đổi mới phương 
pháp dạy học ở phổ thông. Tóm lại, việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong nhà 
trường phổ thông là rất cần thiết đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông.
 Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong các nhà trường phổ thông là xu thế 
chung của nhiều nước trên thế giới. Hiện nay trên thế giới đã quan tâm đến việc đưa kĩ 
năng sống vào nhà trường và vào chương trình chính khóa. Hình thức xây dựng“Trư-
ờng học thân thiện” nhằm thúc đẩy việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trong nhà 
trường.
1.1.3. Lợi ích của giáo dục kỹ năng sống: 
 Giáo dục kĩ năng sống cho thanh thiếu niên nói chung và học sinh ở các trường 
THCS nói riêng sẽ mang lại cho các em những lợi ích sau đây:
 Giáo dục kĩ năng sống góp phần xây dựng hành vi sức khỏe lành mạnh cho cá 
nhân và cộng đồng.
 Giáo dục kĩ năng sống sẽ giúp các em giải quyết được những nhu cầu để chúng 
phát triển.
 Giáo dục kĩ năng sống tạo khả năng cho mỗi cá nhân có thể tự bảo vệ sức khỏe 
cho mình và cho mọi người trong cộng đồng.
 3
GV thực hiện đề tài: Lê Quang Thọ Đợn vị công tác: THCS Nguyễn Trãi Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực, bản đồ tư duy tích hợp giáo dục KNS 
trong dạy học cụm bài ca dao ở chương trình Ngữ Văn 7 kỳ I
1.3. Phương pháp- kĩ thuật dạy học tích cực
 Phương pháp dạy học (PPDH) là lĩnh vực rất phức tạp và đa dạng. Có nhiều quan 
niệm, quan điểm khác nhau về PPDH. Trong tài liệu này, PPDH được hiểu là cách 
thức, là con đường hoạt động chung giữa GV và HS, trong những điều kiện dạy học 
xác định, nhằm đạt tới mục đích dạy học.
 PPDH có ba bình diện:
 - Bình diện vĩ mô 
 - Bình diện trung gian 
 - Bình diện vi mô 
 Một số lưu ý:
 - Mỗi quan điểm dạy học có những PPDH cụ thể phù hợp với nó; mỗi PPDH cụ 
thể có các KTDH đặc thù. Tuy nhiên, có những PPDH cụ thể phù hợp với nhiều quan 
điểm dạy học, cũng như có những KTDH được sử dụng trong nhiều PPDH khác nhau 
(Ví dụ: kĩ thuật đặt câu hỏi được dùng cho cả phương pháp đàm thoại và phương pháp 
thảo luận). 
 - Việc phân biệt giữa PPDH và KTDH chỉ mang tính tương đối, nhiều khi 
không rõ ràng. Ví dụ, động não (Brainstorming) có trường hợp được coi là phương 
pháp, có trường hợp lại được coi là một KTDH.
 - Có những PPDH chung cho nhiều môn học, nhưng có những PPDH đặc thù 
của từng môn học hoặc nhóm môn học.
 - Có thể có nhiều tên gọi khác nhau cho một PPDH hoặc KTDH. Ví dụ: 
Brainstorming có người gọi là động não, có người gọi là công não hoặc tấn công 
não,... 
 Đối với học sinh Trung học cơ sở, đây là lứa tuổi có nhiều thay đổi về mặt tâm 
sinh lý, thích tìm tòi học hỏi cái mới, điều lạ. Có em chưa phân biệt được rõ ràng, ràng 
rọt điều tốt với điều xấu; điều gì nên làm và điều gì không nên làm nên đôi khi còn lẫn 
lộn, dễ bị lôi kéo. Do đó, giáo viên phải dẫn dắt các em vượt qua những khó khăn, thử 
thách để giúp các em nhận thức sâu sắc về những việc cần thiết phải làm đối với cuộc 
sống của bản thân và mọi người ở lứa tuổi học sinh. Giáo dục các em tự phân tích, 
tổng hợp và giải quyết tình huống nào đó cụ thể. Luôn tạo điều kiện, động viên các em 
tham gia, hoạt động tốt công tác đội, đoàn và những sân chơi bổ ích, lành mạnh ở các 
địa phương để giúp các em có thêm kiến thức về vốn sống và giáo dục tình yêu quê 
hương đất nước. Hoặc tổ chức các buổi chiếu phim ảnh với nội dung thiết thực về 
truyền thống văn hóa, lịch sử cách mạng thông qua đó nhằm rèn luyện kỹ năng sống 
cho học sinh.
 Ngoài những giờ lên lớp, ta cần tranh thủ thời gian tìm hiểu học sinh để kịp thời 
chia sẻ, giúp đỡ động viên các em vượt qua khó khăn; lắng nghe những tâm tư, nguyện 
vọng của các em. Ta phải chân thành chủ động xóa bỏ khoảng cách giữa học sinh và 
giáo viên; luôn lựa chọn những ngôn từ thích hợp, bổ ích nhằm giáo dục các em có 
thêm kiến thức trong cuộc sống.
 Từ những lí do trên có thể khẳng định, việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh 
trong các trường Trung học cơ sở, nhất là học sinh lớp 7 là rất cần thiết và có phần 
quan trọng đặc biệt. 
2. Thực trạng của vấn đề nghiên cứu: 
 Mục tiêu giáo dục của Việt Nam đã chuyển từ mục tiêu cung cấp kiến thức là 
chủ yếu sang hình thành và phát triển nhưng năng lực cần thiết ở người học để đáp ứng 
sự phát triển công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nớc. Thể hiện mục tiêu giáo dục của thế 
 5
GV thực hiện đề tài: Lê Quang Thọ Đợn vị công tác: THCS Nguyễn Trãi Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực, bản đồ tư duy tích hợp giáo dục KNS 
trong dạy học cụm bài ca dao ở chương trình Ngữ Văn 7 kỳ I
cách học cách sống không khoa học, hiệu quả;  là những biểu hiện của hầu hết học 
sinh Trung học cơ sở trong thời gian gần đây.
2.2. Thành công, hạn chế:
 Mặt thành công;
 Bản thân tôi đã làm quen với thuật ngữ “kỹ năng sống” từ khi phong trào này 
được chỉ đạo và phát động sâu rộng trong công tác dạy học, mức độ ứng dụng trong 
từng bài dạy và từng đối tượng học sinh có khác nhau;Bản thân tôi đã ý thức được 
công tác giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là góp phần vào nhiệm vụ “Xây dựng 
trường học thân thiện, học sinh tích cực” .
 Công tác giáo dục kĩ năng sống đã được sự quan tâm của các cấp lãnh đạo và sự 
hưởng ứng nhiệt tình của các đồng nghiệp và đặc biệt là sự hứng thú tham gia của các 
em học sinh. 
 Hình thức tích hợp tổ chức giáo dục kĩ năng sống cho học sinh được thực hiện 
trong từng giờ dạy phân môn Văn ở bậc Trung học cơ sở, nhất là chương trình lớp 7 
với nội dung khá đa dạng và thiết thực
Mặt còn hạn chế:
 Ý nghĩa, tầm quan trọng của kĩ năng sống và giáo dục kĩ năng sống chưa được 
đánh giá, nhận xét , góp ý thường xuyên và định kì.
 Còn nhiều lúng túng trong việc tổ chức giáo dục kĩ năng sống qua các hoạt động 
thích hợp, chưa tận dụng hoặc có thực hiện song chưa mang ý nghĩa hình thành và 
phát triển kĩ năng sống trong giảng dạy các bài học.
 Thiếu các điều kiện cần thiết để tiến hành giáo duc kĩ năng sống trong nhà 
trường, trước hết là tài liệu cho GV và cho HS 
 Ðã có các buổi học chuyên đề, đề tài nghiên cứu tổ chức tập huấn cho đội ngũ GV 
cốt cán, song nhìn chung mới chỉ ở mức độ làm quen với thuật ngữ, khái niệm nên 
chưa tạo được sự đồng bộ trong công tác giáo dục kĩ năng sống cho học sinh qua bài 
dạy của các tiết học.
 Vấn đề thời gian cũng là vấn đề quan trọng trong việc lồng ghép kĩ năng sống 
vào tiết dạy, một tiết học thường qua rất nhanh, đôi khi hết giờ mà học sinh chưa thực 
hiện được một kĩ năng nào, ngoài ra không có một tiết dạy kĩ năng riêng cho học sinh, 
điều này cũng khó với việc tích hợp trong bài dạy.
 Bên cạnh những điều trên thì học sinh của Trường Trung học cơ sở Nguyễn 
Trãi là vùng sâu nên có ít thông tin, học sinh lại ít đọc sách nên ảnh hưởng phần nào 
đến việc thực hành một số kĩ năng sống vào thực tiễn. 
3. Nội dung và hình thức của giải pháp:
 3.1. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp:
 Bản thân kỹ năng sống không có tính hành vi. Các kỹ năng sống cho phép 
chúng ta chuyển dịch kiến thức (cái chúng ta biết), thái độ và giá trị (cái chúng ta nghĩ/ 
cảm thấy/ tin tưởng) thành hành động (cái cần làm và chủ thể thực hiện) theo xu 
hướng tích cực và mang tính chất xây dựng.
 Ngày nay, nhiều học sinh không có khả năng đáp ứng kịp thời những đòi hỏi và 
sự căng thẳng ngày càng tăng của xã hội vì thiếu sự hỗ trợ cần thiết để tăng cường và 
xây dựng các kỹ năng sống cơ bản, điều đó có thể gây ra những tổn hại về mặt sức 
khỏe và đạo đức của mỗi con người.
 Vì vậy mục tiêu là tiếp cận kỹ năng sống trong giáo dục sức khỏe tinh thần cho 
học sinh bậc Trung học cơ sở, tập trung là học sinh khối lớp 7:
 7
GV thực hiện đề tài: Lê Quang Thọ Đợn vị công tác: THCS Nguyễn Trãi