SKKN Phương pháp dạy phân môn Học hát phù hợp với học sinh dân tộc thiểu số ở trường PTDT Nội trú THCS huyện Krông Ana

 Phương pháp dạy phân môn Học hát phù hợp với học sinh dân tộc thiểu số ở Trường 
 PTDT Nội Trú THCS Huyện Krông Ana
 PHẦN MỞ ĐẦU:
 1/ LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
 Trong thời kỳ đổi mới và phát triển mọi mặt về kinh tế – văn hóa – chính 
trị và xã hội hiện nay, Đảng và nhà nước ta luôn coi trọng vấn đề Giáo dục con 
người phát triển toàn diện đặc biệt là thế hệ trẻ. Văn kiện Đại hội Đảng Cộng 
Sản Việt Nam nhiều khoá đã nhấn mạnh : "Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, 
bồi dưỡng nhân tài và phát huy nguồn nhân lực to lớn của con người Việt Nam 
là nhân tố quyết định thắng lợi của công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất 
nước". 
 Vì vậy mà mục tiêu của giáo dục nước nhà là hướng tới việc đào tạo 
những con người phát triển toàn diện về đức, trí, lao, thể, mĩ. Nhằm hướng tới 
những con người lao động chủ động linh hoạt, sáng tạo, sẵn sàng thích ứng với 
xã hội đang từng ngày đổi thay. Từ ý nghĩa và tầm quan trọng ấy, đòi hỏi ngành 
giáo dục phải đổi mới mục tiêu - nội dung - hình thức - phương pháp đào tạo, 
nhằm nâng cao chất lượng đào tạo một cách toàn diện có hiệu quả cao, thiết 
thực. Đặc biệt là hệ thống giáo dục bậc phổ thông, một bậc học vô cùng quan 
trọng, đây là bước tạo nên sự hình thành và phát triển nhân cách của lớp trẻ Việt 
Nam. Một trong số những môn học có ý nghĩa to lớn và tích cực trong việc hình 
thành và phát triển nhân cách toàn diện cho học sinh đó là môn Âm nhạc. Âm 
nhạc là một trong những môn học không thể thiếu trong quá trình giáo dục toàn 
diện, cân đối hài hoà cho các em học sinh. Bởi vì âm nhạc là nhu cầu thiết yếu 
trong đời sống tinh thần của mỗi con người nói chung và ở trẻ em nói riêng. Trẻ 
em tham gia ca hát là được tự hoạt động để nhận thức thế giới xung quanh và 
bản thân mình. Từ hình tượng âm nhạc của bài hát, bản nhạc có tác động rất 
nhiều vào cảm xúc của các em từ đó giúp cho việc phát triển trí tuệ, óc thẩm mĩ, 
 1 Phương pháp dạy phân môn Học hát phù hợp với học sinh dân tộc thiểu số ở Trường 
 PTDT Nội Trú THCS Huyện Krông Ana
trẻ em nào đã ngồi ở trên ghế nhà trường đều phải học, dù em đó thích hoặc 
không thích âm nhạc, có năng khiếu ít, nhiều hay không có năng khiếu âm nhạc). 
Chính vì thế ta phải nghĩ đến việc đổi mới và cải tiến phương pháp giảng dạy 
từng phân môn theo hướng tích hợp, phù hợp với từng đối tượng học sinh mà cụ 
thể của đề tài này là phương pháp dạy phân môn học hát phù hợp với học sinh 
dân tộc thiểu số ở bậc THCS.
 Học sinh học hát là tiếp xúc với âm nhạc có lời. Mỗi bài hát là một cảm 
xúc riêng, có nội dung cụ thể về sự vật, hiện tượng, được diễn tả bằng âm nhạc 
và ngôn ngữ văn học. Mỗi bài hát dạy trong một tiết, sau đó được ôn tập trong 
một vài tiết tiếp theo. Giáo viên phải làm sao khắc phục được những trở ngại và 
khó khăn của các em học sinh dân tộc thiểu số mà phần lớn là trở ngại về ngôn 
ngữ, tính rụt rè, nhút nhátđể các em có thể hiểu, cảm nhận được bài hát và 
mục đích cuối cùng là đạt được mục tiêu của phân môn học hát.
 3/ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU:
 Phương pháp dạy phân môn Học hát phù hợp với học sinh dân tộc thiểu số 
ở Trường PTDT Nội Trú THCS Huyện Krông Ana
 4/ GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU:
 Nghiên cứu phương pháp dạy phân môn Học hát bậc Trung học cơ sở theo 
chương trình đào tạo mà Bộ Giáo dục ban hành.
 Đề tài được nghiên cứu từ tháng 01/2015 đến tháng 9/2017 được chia 
làm 3 giai đoạn: Giai đoạn 1: Từ tháng 01/2015 đến tháng 9/2015 chọn đề tài. 
 Giai đoạn 2: Từ tháng 10/2015 đến 06/2016 đi sâu vào nghiên cứu đề tài.
 Giai đoạn 3: Từ tháng 8/2016 đến tháng 12/2017 đưa đề tài vào thực tế và 
 hoàn thành sáng kiến. 
 -Tại trường PTDT Nội Trú Krông Ana
 3 Phương pháp dạy phân môn Học hát phù hợp với học sinh dân tộc thiểu số ở Trường 
 PTDT Nội Trú THCS Huyện Krông Ana
thì sẽ giúp cho trí tuệ thai nhi phát triển ngay từ lúc còn trong bào thai. Rồi khi 
lọt lòng, trẻ đã từng bước tiếp xúc với những câu hát ru trìu mến, nhẹ nhàng đầy 
tình cảm, biết bao nhiêu tâm sự, bao điều dạy dỗ người mẹ gửi gắm cho con 
mình qua những khúc hát ru. Lời ru cũng chính là tâm hồn của người mẹ, là giai 
điệu của quê hương, là nguồn nuôi dưỡng tình cảm và nhân cách cho trẻ em sau 
này. Rồi cùng với năm tháng khi trẻ lớn dần lên lại được tiếp xúc với những bài 
đồng dao. Những bài hát này với nét nhạc vui tươi, dí dỏm, hồn nhiên gắn bó với 
trẻ trong những trò chơi ngây thơ, hồn nhiênnhư: Tập tầm vông, rồng rắn lên 
mây, thả đỉa ba ba, lộn cầu vồngTừ lúc trẻ thụ động nghe âm nhạc cho đến khi 
chủ động. Tìm đến với câu hát vần điệu, kèm theo những trò chơi, tất cả đều 
giúp cho trẻ lớn lên là đặt nền tảng âm nhạc đầu tiên cho trẻ, đồng thời đó là yếu 
tố tác động đến tình cảm và nhân cách cho trẻ sau này. Đến tuổi thanh niên khi 
những rung động của tình yêu thì ca hát được thể hiện bằng những câu hát giao 
duyên, huê tình, trong các lễ hội, cho đến khi qua đời con người vẫn gắn bó 
với âm nhạc. 
 Từng bài hát, câu hát đều phản ánh một cách hình tượng những khái niệm 
sâu sắc về cuộc sống, thiên nhiên, cảnh vật, con người và các mối quan hệ, tư 
tưởng, tình cảm. Giáo dục và giảng dạy âm nhạc cho học sinh phổ thông có tác 
dụng lớn lao vào đời sống tinh thần của các em, nó khơi dậy ở học sinh những 
cảm xúc về chân – thiện – mĩ, nhằm góp phần cùng các môn học khác để thực 
hiện thắng lợi mục tiêu của ngành giáo dục đào tạo đề ra. 
 Ca hát còn là một hoạt động giáo dục nhẹ nhàng và hấp dẫn mang lại hiệu 
quả xã hội cao. Những bài hát thường có nội dung phong phú, bổ sung vốn sống 
cho các em, cung cấp thêm từ ngữ và làm rung động các cảm xúc thẩm mĩ cho 
các em. Hoạt động ca hát cũng là người bạn đồng hành của các em học sinh 
trong mọi hoạt động về mặt sinh lý như: Học sinh thở sâu hơn rất có lợi cho hệ 
hô hấp và tuần hoàn, dây thanh đới được rung động tinh tế giúp giọng nói của 
 5 Phương pháp dạy phân môn Học hát phù hợp với học sinh dân tộc thiểu số ở Trường 
 PTDT Nội Trú THCS Huyện Krông Ana
hoạt âm nhạc ở nhà trường, qua bạn bè, gia đình, xã hội... Cảm thụ và hứng thú 
nghệ thuật âm nhạc ở lứa tuổi này đa dạng hơn, có em thích hát, thích nghe nhạc, 
có em thích nhảy múa sáng tác, học nhạc cụ... Đa số học sinh có khả năng nghe 
và trí nhớ âm nhạc khá phát triển, có thể học thuộc những bài hát có lời ca dài, 
có thể nghe và gõ lại tiết tấu từ đơn giản dến phức tạp. Song hạn chế lớn nhất 
của các em là thói quen thụ động trong quá trình học tập trong giờ học âm nhạc 
cụ thể là phân môn học hát, các em chưa chủ động tìm hiểu bài, mà chỉ trông chờ 
giáo viên lên lớp hát và hát theo. Đối với các ký hiệu âm nhạc ghi trên bài hát thì 
các em ít nhớ và tỏ ra lúng túng, năng lực cảm thụ âm nhạc của các em học sinh 
còn rất hạn chế, thực tế cho thấy vì quá lệ thuộc vào các bài hát trong sách giáo 
khoa, đây cũng là hạn chế vốn hiểu biết về phân môn học hát trong chương trình, 
trong giờ học hát có nhiều em bước đầu còn e thẹn, rụt rè không chủ động xây 
dựng bài.
 Giọng hát học sinh Trung học cơ sở có biểu hiện khác biệt, có em hát được 
ở âm khu cao trong khi nhiều em chỉ hát được ở âm khu thấp, khó đưa ra một âm 
vực chung cho giọng hát của học sinh, đặc biệt ở lớp 8, lớp 9. Giai đoạn vỡ 
giọng (đặc biệt là học sinh nam), tiếng hát không còn trong trẻo nữa mà trầm 
xuống và hơi khàn. Dạy hát ở giai đoạn này rất cần đến sự tinh tế của phương 
pháp, điều chỉnh, chọn giọng phù hợp. Thông thường, học sinh lớp 6, 7 hát được 
những bài có âm vực trong phạm vi quãng 10 thứ. Học sinh lớp 8, 9 âm vực thấp 
hơn một chút. Thường phải dịch giọng các bài hát so với bản kí âm thì các em 
mới hát được.
 Đa số học sinh có khả năng tham gia hoạt động âm nhạc mang tính tập thể 
như hát trong lớp, đồng ca ngoài sân trường. Một số ít có khả năng biểu diễn đơn 
ca. Cũng có học sinh có năng khiếu ở mặt này nhưng lại yếu ở mặt khác, ví dụ có 
em hát đúng về cao độ thì lại chưa vững về trường độ, có em gõ đệm tốt nhưng 
lại yếu về vận động theo nhạc...Nhiều học sinh yêu thích học môn Âm nhạc, 
 7 Phương pháp dạy phân môn Học hát phù hợp với học sinh dân tộc thiểu số ở Trường 
 PTDT Nội Trú THCS Huyện Krông Ana
 * Quy trình dạy Học hát:
 Một số quy trình dạy hát được giới thiệu trong các tài liệu khác nhau, 
có quy trình rút gọn (3-4 bước), có quy trình chi tiết (8-9 bước). Hiện nay, giáo 
viên thường dạy hát theo quy trình có 7 bước: 
 - Giới thiệu bài hát.
 - Tìm hiểu về bài hát.
 - Nghe hát mẫu.
 - Khởi động giọng.
 - Tập hát từng câu.
 - Hát cả bài.
 - Củng cố, kiểm tra.
 Thực tế, cách dạy Học hát cần hết sức linh hoạt mềm dẻo, nên thứ tự các 
bước trong quy trình dạy hát không phải là bất di bất dịch, đây chỉ là những hoạt 
động cần thực hiện khi dạy hát. Các bước 1, 2, 3, 4 không nhất thiết phải thực 
hiện theo trình tự, có thể đưa bước nào lên trước cũng được. Tuy nhiên nên tiến 
hành tìm hiểu bài hát trước khi nghe hát mẫu, vì: 
 - Bước 1 (Giới thiệu bài hát) do giáo viên thực hiện, bước 2 (Tìm hiểu về 
bài hát) nên để học sinh hoạt động nhằm phát huy tính tích cực của các em. Bước 
3 lại đến hoạt động của giáo viên (Hát mẫu) là sự đan xen hợp lí, logic. 
 - Khi tìm hiểu về bài hát, giáo viên cần giải thích ý nghĩa một số từ khó, ý 
nghĩa một số câu hát, giúp học sinh hiểu nội dung khi nghe hát mẫu.
 - Khi tìm hiểu bài, đôi khi giáo viên có thể hướng dẫn học sinh đọc lời ca 
theo tiết tấu, nghe hát mẫu sẽ giúp các em củng cố tiết tấu vừa luyện tập.
 - Giáo viên giới thiệu chỗ khó hoặc đặc điểm riêng của bài hát, học sinh sẽ 
cảm nhận được điều này khi nghe hát mẫu.
 9 Phương pháp dạy phân môn Học hát phù hợp với học sinh dân tộc thiểu số ở Trường 
 PTDT Nội Trú THCS Huyện Krông Ana
cong bằng cả ánh mắt, điệu bộ, bằng sức cảm hóa trực tiếp của tâm hồn mình mà 
đĩa nhạc không thể thay thế được.
 - Khởi động giọng (luyện thanh):
 Khi khởi động giọng giáo viên cần hướng dẫn học sinh đứng thẳng, tư thế 
tự nhiên. Giáo viên đàn chuỗi âm ngắn, đơn giản để các em nghe và đọc bằng âm 
La, Ma, Mô, Mi hoặc nguyên âm A, O, U, I.... với thời gian 1-2 phút, giáo viên 
chỉ nên dùng một âm hình tiết tấu chung khi khới động giọng.
 - Tập hát từng câu:
 Giáo viên đàn câu thứ nhất khoảng 2-3 lần để tất cả học sinh lắng nghe và 
tự nhẩm theo rồi bắt nhịp để các em tập hát vài lần hòa cùng với tiếng đàn. Tiếp 
đó giáo viên chỉ định học sinh hát lại câu vừa tập, giáo viên lắng nghe và phát 
hiện những chỗ sai rồi giúp các em sửa lại. Giáo viên hướng dẫn học sinh tập câu 
hát tiếp theo tương tự. Sau khi tập xong hai câu, giáo viên nên yêu cầu học sinh 
hát nối (móc xích) 2 câu với nhau. Các câu còn lại tập tương tự.
 - Hát cả bài:
 Khi thực hiện, giáo viên nên đàn giai điệu cho học sinh nghe và nhẩm hát 
lại toàn bộ bài hát, giúp các em phát hiện chỗ còn sai và tự sửa chữa. Tiếp đó, 
giáo viên đệm đàn để học sinh hát cả bài một vài lần, sau đó chỉ định cá nhân, 
cặp đôi, nhóm, tổ hát lại để tiếp tục sửa chỗ còn sai. Hướng dẫn các em cách lấy 
hơi, thể hiện đúng chỗ ngân, nghỉ trong bài và thể hiện sắc thái , tình cảm của bài 
hát.
 - Củng cố, kiểm tra:
 Giúp học sinh biết trình bày bài hát cho sinh động, hấp dẫn; đánh giá kết 
quả học tập của học sinh, nhấn mạnh nội dung bài hát và giáo dục thái độ.
 11 Phương pháp dạy phân môn Học hát phù hợp với học sinh dân tộc thiểu số ở Trường 
 PTDT Nội Trú THCS Huyện Krông Ana
yếu dạy học sinh Học hát và Âm nhạc thường thức (những nội dung dễ dạy), còn 
nội dung Nhạc lí và Tập đọc nhạc chưa thực hiện. Còn ở những trường thuận lợi 
thì việc dạy học Âm nhạc cần thực hiện tương tự như các nơi khác.
 * Về phương pháp dạy Học hát:
 Khi dạy hát cho học sinh ở vùng khó khăn (chưa có giáo viên chuyên trách 
dạy Âm nhạc hoặc chưa có nhạc cụ) mức độ cần đạt của học sinh là : biết tên 
tác giả bài hát và tập hát đúng giai điệu, lời ca của bài hát. Để đạt được điều đó, 
giáo viên cần lưu ý một số vấn đề :
 - Học sinh cần đọc kĩ lời ca trước khi học hát, giáo viên giải thích những 
từ khó và giúp các em từng bước phát âm rõ ràng, chuẩn xác.
 - Cần tập trung vào bước tập hát từng câu, giáo viên hướng dẫn để học 
sinh hát đúng giai điệu của bài hát.
 - Giáo viên nên tăng cường chỉ định học sinh khá, giỏi hát mẫu hoặc hỗ 
trợ cho các em khác.
 - Hướng dẫn học sinh tập hát kết hợp vỗ tay nhịp nhàng hoặc đứng vận 
động theo nhạc, để tiết học trở nên vui tươi, sinh động hơn.
 - Giáo viên cần hướng dẫn học sinh tập dịch lời bài hát từ tiếng Việt sang 
tiếng mẹ đẻ (1-2 câu hoặc cả bài), rồi tập hát bằng tiếng mẹ đẻ. Nên bắt đầu từ 
việc dịch 1-2 câu, sau đó tùy vào năng lực của học sinh mà giáo viên hướng dẫn 
các em dịch cả bài. Giáo viên nên hợp tác, giúp đỡ học sinh trong việc dịch lời 
bài hát từ tiếng Việt sang tiếng mẹ đẻ, cần đặc biệt tôn trọng ngôn ngữ của các 
dân tộc cũng như nỗ lực của học sinh trong việc dịch và tập hát lời ca bằng tiếng 
mẹ đẻ.
 - Giáo viên cần hướng dẫn học sinh dùng những động tác múa đặc trưng 
của địa phương để múa phụ họa hoặc vận động theo nhạc.
 - Giáo viên có thể kết hợp với các nghệ sĩ, nghệ nhân của địa phương để 
dạy hát cũng như giáo dục âm nhạc cho học sinh.
 13