SKKN Một số giải pháp trong công tác quản lý, chỉ đạo nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động nghiên cứu khoa học kĩ thuật của học sinh trường THCS Võ Thị Sáu

 Tên sáng kiến: “Một số giải pháp trong công tác quản lý, chỉ đạo nhằm 
nâng cao hiệu quả hoạt động nghiên cứu khoa học kĩ thuật của học sinh trường 
THCS VÕ Thị Sáu - Thành phố Nha Trang”.
 Người viết: Trần Thị Minh Tuyết - Phó hiệu trưởng trường THCS Võ Thị 
Sáu
I- ĐẶT VẤN ĐỀ
 1. Sự cần thiết của đề tài
 Nghiên cứu khoa học là sự phát hiện bản chất sự vật, phát triển nhận thức 
khoa học về thế giới hoặc sáng tạo phương pháp mới và phương tiện kĩ thuật mới 
để làm biến đổi sự vật phục vụ cho mục tiêu hoạt động của con người. Trong đó, 
Nghiên cứu khoa học kỹ thuật KHKT là một hoạt động trải nghiệm bổ ích, thiết 
thực, gắn liền giữa lý thuyết với thực hành và thực tiễn lao động sản xuất. Hoạt 
động này giúp phát huy, khích lệ, định hướng, tiếp lửa, khơi dậy niềm đam mê 
nghiên cứu, sáng tạo của các em học sinh. Do đó, Bộ giáo dục và đào tạo (GDĐT) 
đã ban hành Thông tư 38/2012/TT-BGDĐT, kèm theo Quy chế thi nghiên cứu 
KHKT cấp quốc gia học sinh trung học cơ sở và trung học phổ thông, bắt đầu thực 
hiện từ năm học 2011- 2012 nhằm đổi mới phương pháp và nâng cao chất lượng 
giáo dục theo hướng đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học; khuyến khích học 
sinh trung học nghiên cứu, sáng tạo khoa học, kĩ thuật, biết vận dụng kiến thức đã 
học cũng như đã tự tìm hiểu vào giải quyết những vấn đề cần thiết trong cuộc sống.
 Trên cơ sở đó, hàng năm, Sở GDĐT Khánh Hòa và phòng GDĐT thành phố 
Nha Trang đều có kế hoạch tổ chức cuộc thi Sáng tạo KHKT cấp Tỉnh, cấp Thành 
phố diễn ra vào tháng 11 và tháng 12. Có thể thấy, nghiên cứu KHKT đã trở thành 
hoạt động thường xuyên, liên tục của học sinh trung học phổ thông trên phạm vi 
tỉnh Khánh Hòa nói chung và trên phạm vi thành phố Nha Trang nói riêng, phát 
triển cả về qui mô và số lượng, chất lượng dự án. Chẳng hạn, năm học 2015-2016 
toàn Tỉnh chỉ có hơn 70 dự án, toàn thành phố chỉ có 29 dự án của 14 trường, đến 
năm học 2019-2020, toàn Tỉnh có 141 dự án, toàn thành phố có 36 dự án của 23 
trường. Đặc biệt, trong nhiều năm liền, Sở GDĐT Khánh Hòa cũng như Phòng 
GDĐT Nha Trang có nhiều dự án đạt giải trong Hội thi Sáng tạo khoa học kĩ thuật 
cấp Quốc Gia. Điều đó chứng tỏ hoạt động nghiên cứu KHKT dành cho học sinh 
trung hoc đã và đang được các cấp quản lý giáo dục đặc biệt quan tâm, ngày càng 
thu hút học sinh tham dự và đạt được những thành tích ban đầu rất khả quan.
 Thực hiện theo sự chỉ đạo của phòng GDĐT Nha Trang, trong những năm 
qua, trường THCS Võ Thị Sáu nói riêng và các trường THCS trong thành phố nói 
chung đã triển khai, xây dựng kế hoạch tổ chức cuộc thi nghiên cứu KHKT cấp 
trường dành cho học sinh khối 8,9 nhằm tuyển chọn một số dự án tham gia cuộc 
thi KHKT cấp Thành phố. Mặc dù, hoạt động này đã được duy trì và thực hiện 
trong nhiều năm, tuy nhiên các trường vẫn gặp không ít khó khăn bởi chưa nhận 
được sự ủng hộ nhiệt tình từ phía giáo viên, phụ huynh và học sinh. Đố i trường, cấp Thành phố và cấp Tỉnh. Do đó, hình thức; nội quy; quy trình nghiên 
cứu; cách thiết kế poster... tôi đều đã nắm rõ. Điều này hỗ trợ tôi rất nhiều trong 
quá trình phụ trách công tác nghiên cứu khoa học kĩ thuật của trường.
 - Công tác NCKH luôn được ban lãnh đạo nhà trường quan tâm và chỉ đạo 
sát sao, được coi là một lĩnh vực thúc đẩy sự chuyển biến chất lượng mũi nhọn của 
nhà trường.
 - Vẫn còn 1 cơ số giáo viên, học sinh, phụ huynh hiểu, đam mê, nhiệt huyết 
với việc tìm ý tưởng và thực hiện hóa ý tưởng đó thành những dự án thiết thực.
 b. Khó khăn.
 * Học sinh vân còn bỡ ngỡ khi tham gia NCKHKT:
 Theo quy định của cuộc thi KHKT cấp Tỉnh; cấp Thành phố, đối tượng 
tham gia dự thi là học sinh lớp 8,9. Mặc dù, nhà trường khi triển khai các công văn 
có liên quan không chỉ cho học sinh khối 8,9 mà còn đến toàn thể hội đồng sư 
phạm nhà trường, học sinh khối 6,7 trong các buổi chào cờ, sinh hoạt lớp nhưng 
vì không là đối tượng được thi nên học sinh khối 6,7 đều không quan tâm. Chính 
vì bị gián đoạn nên khi lên lớp 8, rất nhiều học sinh cảm thấy khá “lạ lẫm”, khá 
“lúng túng”, mất nhiều thời gian trong việc đi tìm hiểu lại: nghiên cứu khoa học là 
gì? Bố cục của một dự án nghiên cứu KHKT ra sao? Những phương pháp nghiên 
cứu nào được sử dụng khi thực hiện dự án? Tiến trình thực hiện một dự án như thế 
nào? Dẫn đến các em còn dè dặt, thiếu tự nguyện, chưa tự tin đăng ký tham gia 
nghiên cứu KHKT khi nhà trường tổ chức.
 * Giáo viên, phụ huynh và học sinh chưa hiểu đúng, hiểu đủ ý nghĩa, nội 
dung mà cuộc thi mang lại.
 Thực tế, không ít người cho rằng, việc nghiên cứu khoa học kĩ thuật đối với 
học sinh trung học cơ sở là quá xa vời, mất thời gian, vì các em còn nhỏ tuổi, lượng 
kiến thức trong chương trình THCS chưa đủ để các em có thể thực hiện được 
những dự án mang tính khoa học. Các em chỉ cần nắm vững kiến thức, kỹ năng, 
dành thời gian ôn luyện để đạt kết quả tốt trong các kỳ kiểm tra và vượt qua các 
kỳ thi học sinh giỏi các môn văn hóa; thi tuyển sinh vào lớp 10, chuyên Lê Quý 
Đôn hoặc tham gia một số hoạt động thể dục thể thao, ngoại khóa khác để giải trí 
sau những giờ học căng thẳng là đủ.
 * Giáo viên “ngại” nhận nhiệm vụ hướng dẫn học sinh NCKHKT:
 Nghiên cứu KHKT là một hoạt động thật sự khó, đòi hỏi người thực hiện 
phải có nhiều thời gian, trình độ và kinh nghiệm. Tuy nhiên, giáo viên trong trường 
còn một số hạn chế sau chi phối không nhỏ đến hiệu quả của hoạt động Nghiên 
cứu KHKT:
 - Phạm vi kiến thức còn hẹp do điểm xuất phát ban đầu chủ yếu là Cao 
đẳng, sau đó liên thông lên Đại học. + Tuyên truyền thông qua các tiết sinh hoạt lớp cuối tuần của giáo viên chủ 
nhiệm.
 + Tuyên truyền qua hệ thống phát thanh măng non của Liên đội trường.
 Bên cạnh đó, nhà trường có thể tổ chức cho cán bộ, giáo viên, học sinh và 
phụ huynh xem các video clip về các sản phẩm nghiên cứu KHKT đạt giải cấp 
Thành phố, cấp Tỉnh, cấp Quốc gia của học sinh trong các buổi sinh hoạt chuyên 
đề, ngoại khóa. Ngoài ra, nhà trường động viên, khuyến khích cán bộ, giáo viên, 
học sinh và phụ huynh tham quan các gian trưng bày các dự án dự thi KHKT các 
cấp. Qua đó, cán bộ, giáo viên, học sinh và phụ huynh hiểu sâu hơn về hoạt động 
nghiên cứu KHKT ở nhà trường, tạo tiền đề cho việc nâng cao hiệu quả hoạt động 
nghiên cứu KHKT của nhà trường trong những năm tiếp theo.
 * về nội dung tuyên truyền:
 Nghiên cứu KHKT ở nhà trường phổ thông chủ yếu nhằm tạo sân chơi bổ 
ích, giúp học sinh áp dụng những kiến thức đã học vào cuộc sống theo quan niệm 
“học đi đôi với hành”. Đồng thời, qua hoạt động này, tạo cơ hội cho các em tiếp 
cận, làm quen với phương pháp, kỹ năng nghiên cứu KHKT, phát huy tính tự giác, 
tích cực, chủ động, sáng tạo và hứng thú trong học tập, sinh hoạt của học sinh. Từ 
đó, nâng cao phẩm chất, năng lực học sinh, phát hiện và bồi dưỡng những học sinh 
có thiên hướng nghiên cứu KHKT để đào tạo nhân tài cho đất nước.
 Như vậy, hoạt động nghiên cứu KHKT ở nhà trường phổ thông không đến 
mức “quá tải” như quan niệm của một số cán bộ, giáo viên, học sinh và phụ huynh 
mà đấy là sự đa dạng hóa các hình thức tổ chức dạy học, góp phần quan trọng vào 
việc “đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo”. Bằng những kiến thức, kỹ 
năng cơ bản đã được trang bị, dưới sự gợi dẫn của giáo viên, học sinh hoàn toàn 
có thể tham gia và thực hiện có hiệu quả hoạt động nghiên cứu KHKT. Điều cốt 
yếu là các em phải hình thành được ý tưởng khoa học có tính khả thi, có niềm đam 
mê nghiên cứu và chủ động, tự tin, tích cực, sáng tạo trong quá trình thực hiện dự 
án.
 * Mục đích, ý nghĩa, lợi ích của hoạt động NCKHKT dành cho giáo 
viên, phụ huynh và học sinh:
 Bên cạnh việc tuyên truyền về bản chất của nghiên cứu khoa học và hoạt 
động nghiên cứu KHKT ở nhà trường phổ thông, lãnh đạo nhà trường còn phải 
tuyên truyền để cán bộ, giáo viên, học sinh và phụ huynh hiểu rõ mục đích, ý nghĩa 
của hoạt động này.
 Đưa hoạt động nghiên cứu KHKT vào các trường phổ thông, góp phần quan 
trọng vào việc “đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo”, hướng tới các 
mục đích, ý nghĩa cơ bản sau:
 - Đối với giáo viên:
 Nghiên cứu KHKT ở trường phổ thông còn góp phần đổi mới hình thức tổ 
chức hoạt động dạy học và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh; thúc Bởi trong quá trình thực hiện đề tài, học sinh cần thực hiện các hoạt động trải 
nghiệm, nhất là khi các dự án được lựa chọn tham gia Hội thi cấp tỉnh, cấp quốc 
gia.
 Như vậy, đẩy mạnh công tác tuyên truyền về mục đích, ý nghĩa của hoạt động 
nghiên cứu KHKT ở nhà trường không chỉ góp phần nâng cao nhận thức của đội 
ngũ cán bộ quản lý, giáo viên, cha mẹ học sinh và cộng đồng xã hội về mục đích, 
ý nghĩa và tầm quan trọng của hoạt động này, mà còn khơi dậy, nhóm lên niềm yêu 
thích, đam mê nghiên cứu KHKT trong nhà trường. Hiểu rõ bản chất hoạt động 
nghiên cứu KHKT và mục đích, ý nghĩa của hoạt động này, học sinh sẽ tích cực, 
chủ động, sáng tạo hơn khi tham gia nghiên cứu KHKT, giáo viên sẽ tự tin hơn khi 
được phân công hướng dẫn học sinh thực hiện dự án.
 2.2. Triển khai và xây dựng kế hoạch tổ chức cuộc thi Sáng tạo KHKT cấp 
trường và tổ chức hoặc tham gia các cuộc thi khác có liên quan kịp thời, phù 
hợp với điều kiện thực tế của trường.
 Xây dựng kế hoạch và quản lý bằng kế hoạch là một trong những biện pháp 
cơ bản để nâng cao hiệu quả của công tác quản lý, cũng như hiệu quả các hoạt động 
trong nhà trường. Vì thế, cùng với việc đẩy mạnh công tác tuyên truyền, nâng cao 
nhận thức của đội ngũ giáo viên, học sinh, lãnh đạo nhà trường cần quan tâm, chú 
trọng tới việc xây dựng kế hoạch tổ chức cuộc thi Sáng tạo KHKT cấp trường và 
các cuộc thi khác có liên quan của học sinh.
 Khi xây dựng kế hoạch, lãnh đạo nhà trường cần căn cứ vào các văn bản, 
hướng dẫn chỉ đạo của Phòng GDĐT Nha Trang về việc tổ chức Cuộc thi Sáng tạo 
nghiên cứu KHKT dành cho học sinh trung học hằng năm và điều kiện thực tế của 
đơn vị, đặc điểm của địa phương để xây dựng kế hoạch tổ chức cuộc thi nghiên 
cứu KHKT của học sinh ở đơn vị mình cho phù hợp. Ngoài ra, lãnh đạo nhà trường 
linh hoạt trong việc tổ chức thêm hoặc tham gia thêm 1 số cuộc thi khác trước đó 
nhằm trợ giúp cho cuộc thi Sáng tạo KHKT cấp trường tìm ra được các dự án xuất 
sắc dự thi các cấp. (Phụ lục 1)
 Xây dựng kế hoạch tổ chức, triển khai hoạt động nghiên cứu KHKT cho 
học sinh vừa đảm bảo cho hoạt động này diễn ra đúng tiến trình theo quy định, vừa 
là cơ sở để lãnh đạo nhà trường kiểm tra, đôn đốc, nâng cao hiệu quả nghiên cứu 
KHKT.
 2.3. Tổ chức cuộc thi “Ỷ tưởng sáng tạo” hoặc mạnh dạn tham gia một 
số cuộc thi khác có liên quan trước khi tổ chức cuôc thi “Sáng tạo KHKT cấp 
trường”.
 Nghiên cứu KHKT ở nhà trường phổ thông không có tham vọng tìm tòi, 
sáng tạo ra những tri thức mới, những giá trị mới cho nhân loại. Đấy là nhiệm vụ 
của các nhà khoa học chuyên sâu. Nghiên cứu KHKT ở nhà trường phổ thông chủ 
yếu nhằm tạo sân chơi bổ ích, giúp học sinh áp dụng những kiến thức đã học vào 
cuộc sống theo quan niệm “học đi đôi với hành”. Bởi vậy, điều cốt yếu là các em 
phải hình thành được ý tưởng sáng tạo ban đầu dựa trên nền tảng kiến thức, kỹ 
năng cơ bản kết hợp với những quan sát, chiêm nghiệm thực tiễn, gắn Để cuộc thi “Ý tưởng sáng tạo KHKT” có chất lượng thì giáo viên bộ môn 
cần đưa ra một số gợi ý, định hướng cho học sinh về các lĩnh vực nghiên cứu phù 
hợp với điều kiện, hoàn cảnh kinh tế, xã hội của gia đình và địa phương; gợi ý cho 
học sinh phát triển ý tưởng từ một số dự án đã được thực hiện trước đó. Trên cơ 
sở những định hướng từ giáo viên, học sinh sẽ tư duy và tìm tòi những ý tưởng, 
giải pháp mới, gắn liền với thực tiễn cuộc sống,
 2.4 Tổ chức họp, động viên, trao đổi với giáo viên được phân công hướng 
dẫn dự án KHKT định kỳ để nắm bắt kịp thời khó khăn, tiến độ của quá trình 
nghiên cứu, thực hiện hóa ỷ tưởng của học sinh.
 Việc làm này rất quan trọng đối với người làm công tác quản lý, giúp lãnh 
đạo nhà trường chủ động hơn trong việc hỗ trợ, tìm cách khắc phục các vấn đề nảy 
sinh của các nhóm nghiên cứu.
 Trong quá trình họp, lãnh đạo nhà trường cần quán triệt một số nhiệm vụ cơ 
bản sau đến giáo viên hướng dẫn:
 a) Hô trợ học sinh xây dựng đề cương sơ lược:
 Từ các đề tài, dự án đã được phê duyệt, cán bộ, giáo viên được phân công, 
hướng dẫn học sinh nghiên cứu KHKT giúp các em xây dựng đề cương sơ lược để 
từng bước hiện thực hóa ý tưởng sáng tạo ban đầu của học sinh.
 Đề cương sơ lược của một dự án khoa học vừa bước đầu hiện thực hóa ý 
tưởng sáng tạo ban đầu của học sinh vừa là “khung” của một báo cáo khoa học, có 
tính định hình, định hướng cho người tham gia nghiên cứu xây dựng những luận 
điểm khoa học. Từ đó, người nghiên cứu thu thập thông tin, phân tích và sử dụng 
dữ liệu làm nổi bật những luận điểm khoa học ấy. Vì vậy, xây dựng đề cương sơ 
lược có vị trí khá quan trọng trong nghiên cứu khoa học. Ở đó, bên cạnh việc nắm 
chắc cấu trúc của một đề tài nghiên cứu khoa học, người nghiên cứu phải xây dựng 
được một hệ thống luận điểm khoa học lôgíc, chặt chẽ với những dẫn chứng xác 
đáng, cụ thể, sinh động, được phân tích một cách sâu sắc, thấu đáo giàu sức thuyết 
phục. Điều ấy quả là vấn đề khó đối với học sinh, rất cần sự tư vấn, giúp đỡ của 
cán bộ, giáo viên hướng dẫn.
 Tuy nhiên, đây là đề tài nghiên cứu KHKT của học sinh, nên các em phải là 
người chủ động chọn ý tưởng sáng tạo, chủ động xây dựng đề cương sơ lược. Cán 
bộ, giáo viên chỉ là người tư vấn, giúp đỡ, hoặc nêu câu hỏi phản biện, tuyệt nhiên 
không làm hộ, làm thay học sinh.
 Trên cơ sở cùng trao đổi thảo luận cán bộ, giáo viên hướng dẫn và học sinh 
nghiên cứu KHKT đi đến thống nhất đề cương sơ lược, tiến hành các bước tiếp 
theo của dự án.
 b) Tổ chức, hướng dẫn học sinh thu thập thông tin, phân tích và sử dụng dữ 
liệu:
 Từ đề cương sơ lược đã thống nhất với cán bộ, giáo viên hướng dẫn, học 
sinh tham gia nghiên cứu KHKT cần tiến hành thu thập thông tin, phân tích và