SKKN Làm thế nào để học sinh hiểu đúng về công lao của chính quyền họ Nguyễn khi dạy phần lịch sử Việt Nam từ thế kỷ XVI đến nửa đầu thế kỷ XIX ở Lớp 7

 SKKN2016-2017
 ĐỀ TÀI
 LÀM THẾ NÀO ĐỂ HỌC SINH HIỂU ĐÚNG VỀ CÔNG LAO CỦA 
CHÍNH QUYỀN HỌ NGUYỄN KHI DẠY PHẦN LỊCH SỬ VIỆT NAM 
TỪ THẾ KỶ XVI ĐẾN NỬA ĐẦU THẾ KỶ XIX Ở LỚP 7
 I. PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lý do chọn đề tài
 Quá trình dạy học là quá trình học sinh được cuốn hút vào các hoạt động do 
giáo viên thiết kế, tổ chức và chỉ đạo để thông qua đó học sinh có thể tự khám 
phá và chiếm lĩnh tri thức. Trong quá trình dạy học, giáo viên phải huy động, 
khai thác tối đa năng lực tư duy cho học sinh, tạo cơ hội và động viên, khuyến 
khích học sinh bày tỏ quan điểm, chính kiến của mình về các vấn đề đang học. 
 Trong nội dung kiến thức của môn lịch sử ở Trung học cơ sở nói chung, 
lịch sử lớp 7 nói riêng do hạn chế về tầm nhìn, về quan điểm nên có một số nội 
dung không còn phù hợp với cách nhìn nhận khách quan lịch sử hiện nay, trong 
đó có những nội dung đánh giá về thời Nguyễn (bao gồm cả thời các chúa 
Nguyễn và các vua đầu triều Nguyễn) trong tiến trình lịch sử Việt Nam.
 Từ trước đến nay đa số các giáo trình lịch sử, sách giáo khoa lịch sử, kể cả 
Tài liệu chuẩn kiến thức kỹ năng môn lịch sử cấp Trung học cơ sở, phần viết về 
chính quyền Họ Nguyễn từ thế kỷ XVI đến cuối thế kỷ XIX thường nhấn mạnh 
đến mặt tiêu cực, phản động như là “ Cõng rắn cắn gà nhà”, “ triều đình bán 
nước”, hoặc nhấn mạnh tới những chính sách tiêu cực trong nội trị, ngoại giao 
qua đó khẳng định “ đây là triều đình đối lập với nhân dân”. Do vậy tạo ra một 
cách đánh giá thiên lệch, không khách quan, bất công đối với chính quyền Họ 
Nguyễn, làm vô tình tạo ra những suy nghĩ ác cảm của học sinh khi nhắc đến 
triều đại này.
 Qua nhiều năm giảng dạy môn lịch sử ở cấp Trung học cơ sở nói chung, 
lịch sử lớp 7 nói riêng. Tôi đã nghiên cứu, tham khảo các tài liệu Lịch sử Việt 
Nam cận đại, các tài liệu về biển đảo Việt Nam, thì thấy thời gian gần đây các 
nhà khoa học lịch sử đã có cái nhìn khách quan hơn, công tâm hơn khi nói đến 
những đóng góp tích cực của chính quyền Họ Nguyễn trong lịch sử dân tộc từ 
thế kỷ XVI đến nửa đầu thế kỷ XIX. Ở bậc học phổ thông, những đóng góp tích 
cực của chính quyền Họ Nguyễn đối với đất nước cũng đã được đưa vào sách 
giáo khoa lịch sử lớp 7 Mô hình trường học mới để giảng dạy.
 Qua nhiều năm giảng dạy môn lịch sử lớp 7 trường THCS Lương Thế Vinh 
trước đây, tôi thấy mình và một số đồng nghiệp đã có một thời gian mắc sai lầm 
khi định hướng cho học sinh đánh giá về nhà Nguyễn đó là: nhận xét, đánh giá 
vẫn còn cảm tính, thiên lệch, chưa thực khách quan. Do vậy trong những năm 
học gần đây tôi đã mạnh dạn thay đổi cách dạy của mình đối với những nội 
dung lịch sử nói về nhà Nguyễn, nhằm giúp học sinh lý giải được vấn đề: Công 
lao của chính quyền Họ Nguyễn đối với việc mở mang lãnh thổ đất nước về phía 
Nam và xác lập chủ quyền biển đảo của nước ta là không thể phủ nhận. Hy vọng 
 1
 CHU TỰ LỆ - THCS Lương Thế Vinh- Krông Ana- Đắc Lắc SKKN2016-2017
 Xuất phát từ đối tượng, mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài tôi đã sử dụng 
các nhóm phương pháp nghiên cứu sau:
 a. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận: Căn cứ vào các nghiên cứu về 
đổi mới phương pháp dạy học môn lịch sử cấp Trung học cơ sở đã được tập 
huấn: Dạy học lịch sử thông qua các hoạt động của học sinh. Tài liệu lịch sử 
Việt Nam cận đại, Một số cuốn sách, bài viết của các học giả viết về thời 
Nguyễnvv Từ đó rút ra cách làm cho học sinh hiểu đúng về công lao của 
chính quyền Họ Nguyễn trong tiến trình lịch sử dân tộc. 
 b. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn: 
 Giáo viên thu thập và cung cấp cho học sinh các thông tin lịch sử ngoài 
sách giáo khoa bằng nhiều cách như: Kể chuyện lịch sử, trích đọc tài liệu , quan 
sát hình ảnh, qua đó hướng dẫn học sinh trao đổi, thảo luận rút ra nhận xét, đánh 
giá về những hoạt động của chính quyền Họ Nguyễn qua các tiết học. 
 - Giáo viên khảo nghiệm lại bằng cách lồng ghép nội dung nói trên vào đề 
bài kiểm tra 1 tiết, kiểm tra học kỳ. Thống kê kết quả làm bài kiểm tra của học 
sinh qua từng năm học để đánh giá, rút ra kết luận về tính hiệu quả của đề tài.
 II. PHẦN NỘI DUNG
 1. Cơ sở lý luận
 Công cuộc mở mang lãnh thổ của người Việt chủ yếu là mở rộng về phía 
nam hay còn gọi là Nam tiến là quá trình đánh trả, ngăn chặn rồi lấn lướt những 
chính quyền hiếu chiến ở phía Nam. Đồng thời cũng được thi hành ôn hòa qua 
kế hoạch dinh điền, mở mang khai phá đất đai bị bỏ hoang ở biên trấn, sống hòa 
lẫn cùng dân bản địa, vừa canh chừng giặc, vừa sản xuất lương thực theo đường 
lối “ngụ binh ư nông” mà Đại Việt đã khôn ngoan áp dụng từ khi thu hồi được 
độc lập. Công cuộc này được mở màn từ thời Tiền Lê ở thế kỷ X, quyết liệt 
trong thời Lý, tương đối hòa bình trong thời Trần, vừa đánh, vừa lấn vừa đàm ở 
thời Hồ, thời Hậu Lê đối với Champa. Đặc biệt là thời các chúa Nguyễn, rồi đến 
triều Nguyễn, là thời kỳ mà việc mở mang lãnh thổ về phía Nam, xác lập chủ 
quyền biển đảo được tiến hành mạnh mẽ và hiệu quả hơn cả, điều đó đã giúp tạo 
nên một đất nước Việt Nam như ngày nay. 
 Trong những năm gần đây, vấn đề dân tộc, sắc tộc ở nhiều nước đang diễn 
biến hết sức phức tạp. Sự bùng nổ trào lưu ly khai dân tộc trên thế giới hiện nay 
đã ảnh hưởng trực tiếp đến nước ta. Còn ở trong nước một số phần tử xấu cố 
tình xuyên tạc lịch sử để tiếp tay cho các thế lực hiếu chiến phản động nhằm 
kích động, chia rẽ khối đoàn kết giữa các dân tộc, tôn giáo ở nước ta, nhất là ở 
các vùng dân tộc thiểu số. Với các thủ đoạn mị dân, nhằm tập hợp, lôi kéo quần 
chúng vào các tổ chức phản động núp dưới các hình thức tôn giáo, sắc tộc, phá 
hoại truyền thống đoàn kết. Chúng còn ráo riết tổ chức lực lượng để hình thành 
các tổ chức phản động như là “Nhà nước Đề ga độc lập” ở Tây Nguyên, “nhà 
nước Khơ-me Crôm độc lập” ở Tây Nam bộ, “Vương quốc Mông” ở vùng miền 
 3
 CHU TỰ LỆ - THCS Lương Thế Vinh- Krông Ana- Đắc Lắc SKKN2016-2017
 Năm học 2013 -2014: (chưa áp dụng đề tài) đối với nội dung kiểm tra: 
Nhận xét về tình hình kinh tế Nông nghiệp Đàng Trong các thế kỷ XVI – XVIII, 
vai trò của chính quyền Họ Nguyễn như thế nào trong việc mở mang lãnh thổ 
đất nước như thế nào? Thì tỉ lệ học sinh làm được bài từ TB trở lên là 62.1%
 Năm học 2014 -2015 và 2015 -2016 ( áp dụng đề tài) đối với nội dung 
kiểm tra Nhận xét về tình hình kinh tế Nông nghiệp Đàng Trong các thế kỷ XVI 
– XVIII, vai trò của chính quyền Họ Nguyễn như thế nào trong việc mở mang 
lãnh thổ đất nước như thế nào? Thì tỉ lệ học sinh làm được bài từ TB trở lên là 
90 %
 Qua đó có thể thấy là chỉ cần một số thay đổi nhỏ trong phương pháp dạy 
học, một ít cố gắng của giáo viên sẽ làm cho hiệu quả giáo dục của bộ môn lịch 
sử được tăng lên đáng kể. Đó là điều khích lệ tôi tiếp tục thực hiện đề tài này 
trong thời gian tới ở các lớp 7 nhất là lớp 7 Mô hình trường học mới.
 Ưu điểm của vấn đề nghiên cứu là đáp ứng được yêu cầu đổi mới dạy học 
môn Lịch sử là phải đánh giá các sự kiện lịch sử một cách trung thực, khách 
quan. Dạy học lấy học sinh làm trung tâm, giáo viên đóng vai trò hướng dẫn, 
định hướng...hiệu quả giáo dục của bộ môn tăng lên rõ rệt 
 Trước sự phát triển của công nghệ thông tin, sự mở cửa giao lưu kinh tế, 
văn hóa với các nước trên thế giới ngoài mặt tích cực thì cũng đã có tác động 
tiêu cực đến nhận thức của học sinh đó là: Bản sắc văn hóa dân tộc bị đe dọa, sự 
kích động, tiếp tay của các thế lực hiếu chiến phản động, sự can thiệp lật đổ. Các 
thế lực thù địch đã và đang xuyên tạc, lợi dụng những vấn đề lịch sử để kích 
động, gieo rắc tư tưởng phân biệt, hận thù chia rẽ khối đoàn kết giữa các dân tộc 
gây ảnh hưởng xấu đến việc giáo dục đạo đức cho học sinh, nhất là đối với 
những trường có đông học sinh dân tộc thiểu số như ở Đắc Lắc.Vì vậy khi dạy 
lịch sử Việt Nam từ thế kỷ XVI đến nửa đầu thế kỷ XIX ở lớp 7, đòi hỏi giáo 
viên phải hết sức kỹ lưỡng trong việc lựa chọn nội dung kiến thức ngoài sách 
giáo khoa, để bổ sung cho phù hợp với bài dạy và phải chú ý nâng cao khả năng 
lý luận của mình để lý giải vấn đề một cách thuyết phục hơn.
 Để làm được điều nói trên khi dạy học thì giáo viên phải chuẩn bị kỹ càng 
hơn, phải tham khảo nhiều tài liệu, thường xuyên cập nhật thông tin mới về khoa 
học lịch sử. Phải suy nghĩ lựa chọn nội dung kiến thức để bổ sung vào bài dạy 
phù hợp, nếu không sẽ dẫn đến tình trạng dàn trải, mất nhiều thời gian mà hiệu 
quả không đạt được. Dạy học theo phương này chỉ thật sự trôi chảy, thuận lợi 
đối với những lớp có ý thức tốt. Vì vậy không thể áp dụng một cách dạy học 
chung của một bài cho tất cả các lớp, tất cả các đối tượng học sinh...
 Làm thế nào để cho học sinh hiểu đúng về vai trò của chính quyền Họ 
Nguyễn, đối với lịch sử đất nước trong các thế kỷ XVI đến nửa đầu thế kỷ XIX 
là một vấn đề mà tôi hết sức quan tâm. Xuất phát từ thực trạng trên, để góp phần 
vào công tác nâng cao chất lượng dạy học, giáo dục đạo đức học sinh qua môn 
lịch sử, ở lớp 7 là một nhiệm vụ hết sức quan trọng của người giáo viên trực tiếp 
giảng dạy bộ môn Lịch sử. Việc tìm tòi các phương pháp dạy học lịch sử phù 
 5
 CHU TỰ LỆ - THCS Lương Thế Vinh- Krông Ana- Đắc Lắc SKKN2016-2017
Tháng 4 năm 1700, Nguyễn Hữu Cảnh cầm quân về đóng ở cồn Cây Sao còn gọi 
là cù lao Sao Mộc, nay thuộc chợ Mới, An Giang, báo tin thắng trận về kinh. 
Theo Gia Định thành thông chí thì tại đây, một thời gian ông bị nhiễm bệnh, hai 
chân tê bại, ăn uống không được. Gặp ngày Tết Đoan Ngọ ông miễn cưỡng ra 
dự tiệc để khích lệ tướng sĩ rồi bị trúng phong và thổ huyết. Khi quân về đến đến 
Sầm Giang thuộc địa phận Mỹ Tho thì ông mất. Nhân dân vùng đất mới khai 
phá, người Việt cũng như người Hoa, Chăm đều nhớ ơn, họ đã lập đền thờ, 
bài vị của ông ở nhiều nơi. Thậm chí ở xứ Nam Vang, ngày nay là Cam - pu- 
chia người ta vẫn thấy dấu vết của ngôi đền thờ Nguyễn Hữu Cảnh. 
Có thể nói, chính sự khai phá vùng đất mới của Nguyễn Hữu Cảnh là cơ sở để 
Chúa Nguyễn từng bước thu phục các vùng đất khác. Từ khi Gia Định phủ ra 
đời, thế lực của Chúa Nguyễn trên vùng đất Nam bộ phát triển mạnh mẽ. 
Chứng kiến cảnh đó, vua nước Chân Lạp xin dâng Hà Tiên cho Chúa Nguyễn 
(1708). Sự kiện đất Hà Tiên được sáp nhập vào lãnh thổ của chúa Nguyễn mở 
ra bước ngoặt cho hành trình mở cõi, chỉ trong vòng nửa thế kỷ mà Chúa 
Nguyễn đã chiếm lĩnh trọn đất Đồng bằng sông Cửu Long. Năm Đinh Sửu 
(1757), Chúa Nguyễn tiếp quản vùng đất Tầm Phong Long do Nặc Ông Tôn 
dâng tặng. Hà Tiên và Tầm Phong Long được sáp nhập lãnh thổ Đàng trong 
đánh dấu hành trình mở cõi về phía Nam hoàn thành.
 ( Theo Báo pháp luật Việt Nam)
 Sau đó GV có thể đặt câu hỏi: Em có nhận xét gì về việc làm của Nguyễn 
Hữu Cảnh và cách thu phục vùng đất phía Nam của chính quyền Họ Nguyễn?
 Sau câu chuyện giáo viên còn có thể yêu cầu học sinh làm bài tập về nhà 
bằng việc tìm hiểu thêm về một số nhân vật lịch sử Đàng Trong như Nguyễn 
Hữu Cảnh, Nguyễn Phúc Chuvv
 b. Bổ sung kiến thức ngoài sách giáo khoa bằng cách cung cấp thêm tư 
liệu lịch sử cho học sinh.
 Sách giáo khoa thường cung cấp cho học sinh những kiến thức cơ bản. Đó là 
một việc làm hết sức cần thiết, không cần phải bàn cãi. Nhưng thử hỏi, học 
xong phần lịch sử lớp 7 từ thế kỷ XVI đến nửa đầu thế kỷ XIX mà học sinh chỉ 
nhớ được những mặt tiêu cực, phản động của chính quyền Họ Nguyễn như là “ 
Cõng rắn cắn gà nhà”, “ triều đình bán nước”, hoặc những chính sách tiêu cực 
trong nội trị, ngoại giao, qua đó khẳng định “ đây là triều đình đối lập với nhân 
dân”. Thì liệu có thực công bằng khách quan không với chính quyền Họ Nguyễn 
không. Mỗi giáo viên lịch sử chúng ta có cảm thấy ray rứt với tiền nhân không. 
Vì vậy để học sinh có cái nhìn công bằng khách quan, khái quát hơn, cụ thể hơn 
thì giáo viên nên cung cấp thêm cho học sinh những tư liêu cần thiết về công lao 
của chính quyền Họ Nguyễn đối với đất nước. Nhưng chú ý là tư liệu đó phải 
phục vụ cho việc học của học sinh phù hợp với nội dung bài học, có tính giáo 
dục cao.
 7
 CHU TỰ LỆ - THCS Lương Thế Vinh- Krông Ana- Đắc Lắc