Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức phiên tòa hình sự rút kinh nghiệm-Thực trạng và hiệu quả

 VIỆN KSND TỐI CAO CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
VIỆN KSND TỈNH BÌNH ĐỊNH Độc lập - Tự do - Hạnh phúc
 Bình Định, ngày 23 tháng 10 năm 2020
 CHUYÊN ĐỀ 
 Tổ chức phiên tòa hình sự rút kinh nghiệm – Thực trạng và hiệu quả
 I. Mục đích tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm
 1. Thực hiện các Nghị quyết của Đảng 
 Công cuộc cải cách tư pháp được Đảng ta đặc biệt quan tâm vì vậy ngày 
02/01/2002, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 08-NQ/TW “về một số 
nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới”; tiếp sau đó, ngày 
02/6/2005, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 49-NQ/TW “về chiến lược cải 
cách tư pháp đến năm 2020” với mục tiêu “Xây dựng nền tư pháp trong sạch, 
vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ 
nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa; hoạt động tư pháp mà 
trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao”. Cả 02 
Nghị quyết đã đề ra những yêu cầu cơ bản về cải cách tư pháp đối với các cơ quan 
tư pháp, trong đó có Viện kiểm sát nhân dân. Nghị quyết số 49 đã xác định hoạt 
động xét xử là trọng tâm trong hoạt động tư pháp nên để hoạt động xét xử được 
tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao, ngành Tòa án phải có những giải pháp 
nhằm nâng cao chất lượng phiên tòa (trong phạm vi chuyên đề này, chúng tôi chỉ 
đề cập đến phiên tòa xét xử vụ án hình sự), đảm bảo sự chuẩn mực của những 
người tiến hành tố tụng bao gồm: Hội đồng xét xử, Thư ký phiên tòa, Kiểm sát 
viên. Theo đó, chất lượng công tố của Kiểm sát viên tại phiên tòa cũng phải được 
nâng cao. Để đạt được mục đích này, việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm theo 
tinh thần cải cách tư pháp là một trong những biện pháp hữu hiệu được ngành 
Kiểm sát nhân dân đặc biệt chú trọng và triển khai thực hiện nghiêm túc từ năm 
2009 đến nay. 
 2. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn 
 Công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử là một trong những 
hoạt động thể hiện rõ chức năng của Viện kiểm sát nói chung và của Kiểm sát 
viên nói riêng trong quá trình giải quyết vụ án. Hoạt động của Kiểm sát viên tại 
phiên tòa có vai trò rất quan trọng, giúp cho Hội đồng xét xử tuyên một bản án có 
căn cứ, đúng pháp luật; quyết định hình phạt tương xứng với tính chất, mức độ và 
hậu quả do hành vi phạm tội bị cáo đã gây ra nhưng thực tiễn cho thấy hoạt động 3
 Tất cả những tồn tại, yếu kém nêu trên đã ảnh hưởng trực tiếp chất lượng 
hoạt động xét xử, trong đó có chất lượng hoạt động công tố, kiểm sát xét xử. Để 
nâng cao tinh thần trách nhiệm, nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng nghiệp 
vụ; tích lũy kiến thức và kinh nghiệm thực tiễn cho đội ngũ Kiểm sát viên khi 
thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử tại phiên tòa có thể thông qua nhiều 
cách, nhiều biện pháp như: tự học bằng cách nghiên cứu, đọc, tham khảo tài liệu 
chuyên môn nghiệp vụ; học tập, bồi dưỡng, tập huấn nghiệp vụ; tổ chức các phiên 
tòa giả định có tính chất nâng cao, tập huấn kỹ năng của Kiểm sát viên tại phiên 
tòa,... nhưng cũng không thể phong phú, đầy đủ, cụ thể, sinh động, phát sinh 
nhiều tình huống như phiên tòa thật. Có thể nói, phiên tòa rút kinh nghiệm là 
“trường học”, là hình thức đào tạo trực quan sinh động nhất, thiết thực nhất dành 
cho Kiểm sát viên. Việc nâng cao kỹ năng công tố tại phiên tòa, sự tiến bộ nhanh 
của Kiểm sát viên chỉ có thể đạt được khi tổ chức các phiên tòa rút kinh nghiệm.
 II. Thực trạng tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm (từ 01/12/2016 đến 
30/11/2019).
 1. Kết quả đạt được (có phụ lục kèm theo)
 Trong 03 năm 2017 – 2019, hai cấp kiểm sát tỉnh Bình Định đã lựa chọn 234 
vụ án (cấp huyện 178 vụ, cấp tỉnh 56 vụ) để tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm – 
so với 03 năm 2014 - 2016 là 147 vụ (cấp huyện 113 vụ; cấp tỉnh 34 vụ) thì đây là 
con số vượt trội, tăng 59% so với cùng kỳ. Trong đó có 09 phiên tòa được truyền 
hình trực tuyến đến Viện kiểm sát hai cấp tỉnh Bình Định (Quy Nhơn: 01 vụ, 
Phòng 1: 03 vụ, Phòng 2: 05 vụ). Đến nay, tất cả các đơn vị đều đã lựa chọn và tổ 
chức phiên tòa rút kinh nghiệm đáp ứng chỉ tiêu 01 Kiểm sát viên ≥ 01 phiên 
tòa/01 năm theo hệ thống chỉ tiêu cơ bản đánh giá kết quả công tác nghiệp vụ 
trong ngành kiểm sát nhân dân ban hành kèm theo Quyết định số 379/QĐ-
VKSTC ngày 10/10/2017 của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao.
 Các đơn vị đã tổ chức được nhiều phiên tòa rút kinh nghiệm như: Tây Sơn 
(34 vụ), Quy Nhơn (27 vụ), Hoài Nhơn (25 vụ), Phòng 2 (26 vụ). Một số đơn vị 
có sự đầu tư rất công phu từ khâu chọn án, phân công Kiểm sát viên, thành lập 
các tiểu ban thư ký, tiểu ban hoặc tổ phản biện, có biên bản, báo cáo cụ thể sau 
mỗi phiên tòa như: Tuy Phước, Tây Sơn.
 2. Ưu điểm
 Xác định rõ tầm quan trọng của việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm, Viện 
kiểm sát hai cấp đã quán triệt đầy đủ, kịp thời các Nghị quyết số 08-NQ/TW và 
Nghị quyết số 49-NQ/TW của Đảng; Chỉ thị của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân 
dân tối cao, Kế hoạch công tác kiểm sát của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh hàng 5
 + Chất lượng phiên tòa rút kinh nghiệm ngày càng được nâng lên. Kiểm sát 
viên được giao nhiệm vụ thực hành quyền công tố - kiểm sát xét xử ở các phiên 
tòa rút kinh nghiệm đã nêu cao tinh thần trách nhiệm trong việc nghiên cứu và rèn 
luyện các kỹ năng nghiệp vụ nên chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên với luật 
sư, người bào chữa, bị cáo, những người tham gia tố tụng khác có sự chuyển biến 
tích cực, như: đưa ra được chứng cứ, lập luận cụ thể, sắc bén để đối đáp đầy đủ 
các ý kiến của luật sư, người bào chữa nhằm bảo vệ cáo trạng truy tố; chất lượng 
cáo trạng, bản luận tội ngày càng tốt hơn, đảm bảo theo đúng mẫu quy định (Mẫu 
số 144/HS theo Quyết định số 15/QĐ-VKSTC ngày 09/01/2018 ban hành mẫu 
văn bản tố tụng, văn bản nghiệp vụ thực hiện trong công tác thực hành quyền 
công tố, kiểm sát việc khởi tố, điều tra và truy tố; Mẫu số 13/XS theo Quyết định 
số 505/QĐ-VKSTC ngày 18/12/2017 ban hành Quy chế công tác thực hành quyền 
công tố, kiểm sát xét xử vụ án hình sự); tại phiên tòa, Kiểm sát viên đã phát hiện 
được những thiếu sót của Hội đồng xét xử để đề nghị bổ sung, khắc phục như: 
phiên tòa xét xử bị cáo Nguyễn Đức Vương phạm tội giết người theo Điều 93 Bộ 
luật Hình sự năm 1999 (Phòng 2), Kiểm sát viên đặt các câu hỏi đều súc tích, rõ 
ràng, dễ hiểu, đúng trọng tâm, bổ sung được những nội dung mà Hội đồng xét xử 
chưa hỏi, làm rõ được hành vi phạm tội và “tính chất côn đồ” của các bị cáo. Nhìn 
chung, các phiên tòa rút kinh nghiệm đều diễn ra đúng trình tự, thủ tục tố tụng, 
đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của những người tham gia tố tụng, đặc biệt 
chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên tại phiên tòa được nâng lên rõ rệt.
 + Việc tổ chức họp rút kinh nghiệm sau mỗi phiên tòa: Các đơn vị nghiệp vụ 
Viện kiểm sát tỉnh, Viện kiểm sát cấp huyện đã thực hiện việc tổ chức họp rút 
kinh nghiệm sau mỗi phiên tòa một cách nghiêm túc nên việc thực hành quyền 
công tố của Kiểm sát viên ngày càng chuyển biến theo hướng tích cực. Riêng các 
phiên tòa được truyền hình trực tuyến thì tất cả các đơn vị nghiệp vụ Viện kiểm 
sát tỉnh và Viện kiểm sát cấp huyện đều tổ chức họp và gửi biên bản họp rút kinh 
nghiệm về Viện kiểm sát nhân dân tỉnh (qua Phòng 7) để tổng hợp ý kiến nhận 
xét, thông báo rút kinh nghiệm chung trong toàn ngành. Đáng lưu ý, có những 
đơn vị khi tổ chức họp rút kinh nghiệm đã mời cả Hội đồng xét xử và Cơ quan 
Cảnh sát điều tra (như TX.An Nhơn, TP.Quy Nhơn), điều này đã giúp cho cả 03 
cơ quan tiến hành tố tụng, nhất là các Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán 
được giao thụ lý vụ án cùng rút kinh nghiệm trong hoạt động tố tụng ở từng giai 
đoạn.
 3. Một số hạn chế trong quá trình tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm 
 - Một số đơn vị cấp huyện do số lượng án không nhiều (chủ yếu là các huyện 
miền núi như An Lão, Vân Canh), rất ít vụ án có luật sư tham gia, trường hợp bị 7
viên phải có mặt tại phòng xử án trước Hội đồng xét xử nhưng vẫn có không ít 
phiên tòa Kiểm sát viên bước vào phòng xử án cùng Hội đồng xét xử.
 - Chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên tại một số phiên tòa chưa đáp ứng 
được yêu cầu đề ra. Các kỹ năng thực hành quyền công tố của một số Kiểm sát 
viên còn yếu như: nghiên cứu hồ sơ vụ án chưa kỹ; trích cứu hồ sơ, tài liệu qua 
loa sơ sài; chuẩn bị đề cương xét hỏi chưa tốt, chưa dự kiến hết các tình huống có 
thể xảy ra nên còn lúng túng khi xét hỏi và tranh luận; dự thảo luận tội dài dòng, 
lặp lại nội dung của cáo trạng, lập luận thiếu sắc bén nên tính thuyết phục chưa 
cao. Một số phiên tòa, Kiểm sát viên xét hỏi còn hỏi trùng lắp nội dung mà Hội 
đồng xét xử đã hỏi hoặc hỏi nội dung không cần thiết, kéo dài thời gian, thậm chí 
xa hẳn nội dung vụ án làm phức tạp, nảy sinh thêm nhiều vấn đề không cần thiết; 
kỹ năng đọc cáo trạng, trình bày luận tội, kỹ năng xét hỏi, phân tích, tổng hợp; kỹ 
năng thuyết trình lập luận; kỹ năng đánh giá chứng cứ vẫn chưa hoàn thiện  
 Ví dụ: Vụ Phạm Thị Thúy Vân cùng đồng phạm phạm tội “Lừa đảo chiếm 
đoạt tài sản” (Phòng 1 – năm 2018). Khi tham gia xét hỏi, Kiểm sát viên đặt liên 
tiếp nhiều câu hỏi trong khi bị cáo chưa trả lời xong từng câu hỏi; còn xét hỏi lại 
những nội dung đã được Hội đồng xét xử làm rõ. Tại phiên tòa, các bị cáo đều 
kêu oan nhưng Kiểm sát viên chưa xét hỏi để làm rõ hành vi phạm tội của các bị 
cáo như: chưa làm rõ thủ đoạn gian dối của bị cáo Phạm Thị Thúy Vân trong việc 
lập khống 18 bộ chứng từ nhập kho nguyên liệu để rút tiền vay của ngân hàng; 
chưa làm rõ hợp đồng tín dụng số 4309LAV-200901509 trong đó có thế chấp 
bằng tài sản có đảm bảo và có cả tín chấp; chưa làm rõ việc rút tiền vay của 18 bộ 
chứng từ có nằm trong tài sản đảm bảo hay tín chấp và có còn nằm trong hạn mức 
tín dụng mà ngân hàng đã cấp cho công ty hay không?
 - Kiểm sát viên được phân công thực hành quyền công tố – kiểm sát xét xử 
tại phiên tòa chưa tập trung theo dõi nên không phát hiện được tồn tại, vi phạm 
của Hội đồng xét xử để yêu cầu khắc phục như: Vụ Ung Thanh An phạm tội giết 
người quy định tại Điều 123 Bộ luật Hình sự (Phòng 2 - năm 2019), Kiểm sát viên 
không phát hiện được thiếu sót trong phần thủ tục bắt đầu phiên tòa để đề nghị 
Chủ tọa phiên tòa thực hiện đầy đủ như: chưa hỏi Kiểm sát viên và những người 
tham gia tố tụng có mặt tại phiên tòa có đề nghị thay đổi ai trong thành phần 
những người tiến hành tố tụng tại phiên tòa không? Có ai yêu cầu hoãn phiên tòa 
không? Không hỏi ý kiến luật sư về sự vắng mặt của một số người tham gia tố 
tụng; Không giải thích cho những người tham gia tố tụng biết bản án được công 
bố trên Cổng thông tin điện tử của Tòa án và quyền của họ về việc yêu cầu Tòa án 
không công bố những nội dung liên quan đến bí mật cá nhân, bí mật gia đình, bí 
mật kinh doanh theo quy định... 9
thực tiễn để đáp ứng yêu cầu đấu tranh phòng, chống tội phạm trong tình hình 
mới. 
 2. Trong công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành
 Sau một thời gian dài tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm, công tác quản lý, 
chỉ đạo, điều hành hoạt động này có nhiều chuyển biến tích cực. Do nhận thức 
đầy đủ ý nghĩa, tầm quan trọng thiết thực của việc tổ chức phiên tòa rút kinh 
nghiệm theo tinh thần cải cách tư pháp nên hàng năm lãnh đạo Viện kiểm sát hai 
cấp đã rất quan tâm và có sự chỉ đạo sâu sát, nhất là kể từ sau Hội nghị sơ kết 05 
năm tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm do Viện kiểm sát nhân dân tối cao tổ chức 
(tháng 8/2014). Cách thức thực hiện phiên tòa rút kinh nghiệm cũng đa dạng hơn. 
Bên cạnh việc lựa chọn những vụ án đảm bảo các tiêu chí để phối hợp với Tòa án 
cùng cấp tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm theo tinh thần cải cách tư pháp theo 
từng địa bàn, theo cụm, bằng hình thức truyền hình trực tuyến,.. thì việc tổ chức 
các phiên tòa giả định do Chi đoàn thanh niên cơ quan tổ chức hay các phiên tòa 
giả định có tính chất nâng cao, các cuộc thi về nghiệp vụ,.. do Viện kiểm sát nhân 
dân tỉnh tổ chức nhằm mục đích tuyên truyền giáo dục pháp luật và nâng cao kỹ 
năng nghiệp vụ cho Kiểm sát viên đã thể hiện sự linh hoạt, sáng tạo của toàn 
ngành kiểm sát Bình Định trong việc tổ chức phiên tòa rút kinh nghiệm; chống lại 
tư tưởng nóng vội muốn nhanh chóng đạt được mục đích nâng cao chất lượng 
công tố của Kiểm sát viên tại phiên tòa bởi vì để Kiểm sát viên thực hiện tốt chức 
năng, nhiệm vụ thực hành quyền công tố – kiểm sát xét xử thì phải trải qua quá 
trình học tập, rèn luyện, được trải nghiệm bằng thực tế qua nhiều phiên tòa, qua 
thời gian dài mới có thể đạt được kết quả như mong muốn.
 3. Trong công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử của Kiểm 
sát viên tại phiên tòa.
 So với thời gian trước đây, việc tranh tụng của Kiểm sát viên tại phiên tòa đã 
chuyển biến tích cực. Tại phiên tòa, Kiểm sát viên đã chủ động và tự tin khi thực 
hiện nhiệm vụ: tập trung theo dõi phiên tòa, lắng nghe và ghi chép đầy đủ những 
nội dung mà Hội đồng xét xử hỏi bị cáo và những người tham gia tố tụng để kịp 
thời bổ sung vào đề cương xét hỏi; chủ động trong việc xét hỏi; dự kiến các tình 
tiết mới phát sinh, những tình huống tại phiên tòa để chủ động tranh luận; kịp thời 
bổ sung, chỉnh sửa bản dự thảo luận tội theo đúng diễn biến phiên tòa. Về cơ bản, 
Kiểm sát viên tranh luận kịp thời, có chất lượng, tranh luận đến cùng từng vấn đề 
đối với những nội dung mà luật sư, người bào chữa, người có quyền lợi nghĩa vụ 
liên quan, bị cáo nêu ra. Đã khắc phục cơ bản việc tranh tụng qua loa, nêu chung 
chung, nêu không đầy đủ theo kiểu “vẫn giữ nguyên quan điểm của Viện kiểm 
sát”. Qua thực hiện phiên tòa rút kinh nghiệm, nhiều Kiểm sát viên đã tự học tập,