Sáng kiến kinh nghiệm Tổ chức các tình huống vào bài gây hứng thú học tập cho học sinh trong môn Sinh học 8

 Một số kinh nghiệm tổ chức các tình huống vào bài gây hứng thú học tập cho
 học sinh trong môn Sinh học 8
 I. PHẦN MỞ ĐẦU 
 1. Đặt vấn đề
 Tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng đã đề ra phương hướng: Đầu tư phát 
triển giáo dục là quốc sách hàng đầu. Phát triển giáo dục và đào tạo nhằm nâng cao dân trí, đào 
tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài. Chuyển mạnh giáo dục từ chủ yếu trang bị kiến thức sang 
phát triển nhân lực và phẩm chất người học, phát triển giáo dục đào tạo phải gắn với nhu cầu 
phát triển kinh tế xã hội, xây dựng và bảo vệ tổ quốc. Trong đó, phát triển giáo dục và đào tạo 
phải tuân theo nguyên lý: Học đi đôi với hành, giáo dục phải kết hợp với lao động sản xuất, lí 
luận phải gắn liền với thực tiễn, giáo dục nhà trường phải kết hợp với giáo dục xã hội.
 Sinh học là một bộ môn khoa học tự nhiên có nhiệm vụ nghiên cứu các đặc điểm cấu tạo, 
hoạt động sống và các điều kiện sống của sinh vật cũng như các mối quan hệ giữa các sinh vật 
với nhau và với môi trường. Ở Sinh học 8 các em được tìm hiểu sâu về đặc điểm cấu tạo và 
sinh lí của con người, về những điều bí ẩn trong chính bản thân các em.
 Trong thực tế giảng dạy bộ môn Sinh học cấp trung học cơ sở, tôi nhận thấy phần lớn học 
sinh đều không thích học bộ môn Sinh học vì cho rằng môn học này thường khô khan, khó 
hiểu. Nên dẫn đến nhiều em còn có thái độ chưa quan tâm, chưa chú ý vào bài học. Điều này đã 
gây ra ảnh hưởng không nhỏ đến việc nâng cao chất lượng dạy và học bộ môn. Mặt khác, ở lứa 
tuổi học sinh lớp 8 các em đang bước vào giai đoạn dậy thì nên cơ thể phát triển mạnh. Tuy 
nhiên, mức độ phát triển của hệ thần kinh chưa đạt đến độ hoàn thiện, do đó các em chóng mệt 
mỏi, dễ hưng phấn song cũng dễ chuyển sang trạng thái ức chế khi phải tiếp thu bài một cách 
thụ động, kém hào hứng. Vấn đề đặt ra là bản thân mỗi giáo viên cần phải không ngừng học 
hỏi, tìm tòi các phương pháp cũng như cách thức giảng dạy để có thể khơi dậy sự hứng thú 
cũng như sự chủ động trong học tập của học sinh, nếu không sẽ dẫn đến tiết học trở nên nhàm 
chán, khó thành công. 
 Các tình huống có trong thực tiễn rất gần gũi và thân quen đối với chúng ta cũng như đối 
với các em học sinh. Việc vận dụng các tình huống thực tiễn vào trong giảng dạy bộ môn tạo 
cho các em cảm thấy môn Sinh học trở nên gần gũi và thiết thực. Đặc biệt trong phần vào bài 
trước khi học bài mới giáo viên sử dụng những tình huống thực tiễn, những câu chuyện ngắn 
có ý nghĩa giáo dục, các câu ca dao, tục ngữ ... sẽ tạo cho các em một tâm thế học tập tốt, sự 
thích thú, muốn khám phá ra những kiến thức để lí giải những vấn đề đó. Từ đó các em yêu 
thích môn học hơn, đồng thời chất lượng bộ môn được nâng cao hơn. 
 Từ những lí do trên cùng với kinh nghiệm mà tôi đã đúc kết được qua nhiều năm giảng 
dạy tại trường trung học cơ sở Nguyễn Trãi, Tôi xin mạnh dạn đưa ra một số kinh nghiệm mà 
mình đã tích lũy được trong quá trình giảng dạy và tôi chọn đề tài “ Một số kinh nghiệm tổ 
chức các tình huống vào bài gây hứng thú học tập cho học sinh trong môn Sinh học 8”. Rất 
mong nhận được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô và bạn bè đồng nghiệp.
 2. Mục đích nghiên cứu 
 Giáo viên: Trịnh Thị Hiền 1 Trường THCS Nguyễn Trãi Một số kinh nghiệm tổ chức các tình huống vào bài gây hứng thú học tập cho
 học sinh trong môn Sinh học 8
mang tính chất học vẹt, không nắm được kiến thức trọng tâm, khả năng tổng hợp cũng như vận 
dụng kiến thức vào thực tiễn còn hạn chế đã dẫn đến kết quả học tập bộ môn còn thấp. Điều 
này đã làm tôi suy nghĩ rất nhiều, làm thế nào để có tạo được hứng thú học tập cho các em? 
Làm thế nào để các em có thể chủ động trong học tập? Làm thế nào để có thể các em yêu thích 
môn Sinh học hơn? Làm thế nào để các em có thể vận dụng những kiến thức môn học vào xử lí 
các tình huống có trong thực tiễn?.... Từ những suy nghĩ này, tôi đã tìm tòi, sưu tầm những tình 
huống thực tế, các câu chuyện ngắn, các câu ca dao, tục ngữ, thành ngữ. liên quan đến kiến 
thức bộ môn để áp dụng tổ chức các tình huống vào bài ở một số tiết dạy và tôi tự nhận thấy 
rằng nếu giáo viên biết cách tổ chức các tình huống vào bài đặc biệt là các tình huống có trong 
thực tế vào giảng dạy sẽ tạo cho học sinh một tâm thế tốt, kích thích được hứng thú học tập của 
các em, làm nảy sinh trong các em suy nghĩ muốn khám phá ra những kiến thức và có thể áp 
dụng những kiến thức đã học vào giải quyết những vấn đề trong thực tiễn, từ đó các em yêu 
thích môn học hơn, chất lượng bộ môn cũng được nâng cao.
 2. Thực trạng
 Hiện nay, để đáp ứng với sự phát triển của nền kinh tế xã hội, ngành giáo dục đã và đang 
thực hiện đổi mới giáo dục căn bản, toàn diện với mục tiêu đào tạo nên những con người Việt 
Nam Xã hội chủ nghĩa phát triển một cách toàn diện về “ đạo đức- trí tuệ - thẩm mỹ”. Để làm 
được điều này cần phải đổi mới một cách mạnh mẽ các phương pháp dạy và học nhằm phát 
huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh; tăng cường rèn luyện các kỹ năng thực 
hành, vận dụng kiến thức kỹ năng vào giải quyết các vấn đề thực tiễn. Vậy vấn đề đặt ra là giáo 
viên phải có biện pháp gì để góp phần giáo dục nên những thế hệ trẻ vừa chủ động, vừa sáng 
tạo,vừa có kỹ năng thực hành tốt, biết vận dụng những kiến thức môn học vào giải quyết các 
tình huống thực tiễn.
 Trong thực tế, tôi thấy rằng đa số giáo viên thường hay sử dụng Phương pháp dạy học 
truyền thống trong giảng dạy. Ở phương pháp này chủ yếu là hoạt động của giáo viên nhằm 
truyền đạt các kiến thức có trong sách giáo khoa cho học sinh. Phương pháp này có ưu điểm là 
học sinh nắm được nội dung kiến thức của bài ngay trong tiết học, các em có thể trả lời được 
những câu hỏi liên quan có trong sách giáo khoa. Tuy nhiên, khi dạy học theo phương pháp 
này vẫn còn nhiều hạn chế như: Học sinh học bài còn mang tính chất học vẹt, tiếp thu bài một 
cách thụ động, không nắm được kiến thức trọng tâm nên dẫn đến rất nhanh quên, khả năng tư 
duy còn hạn chế, khả năng vận dụng kiến thức bộ môn vào giải quyết các vấn đề thực tiễn còn 
kémđiều này thể hiện qua kết quả ở các bài kiểm tra của các em còn thấp, khi gặp các vấn đề 
thực tiễn có liên quan đến kiến thức bộ môn các em còn lúng túng hoặc không giải đáp được. 
 Ở lứa tuổi trung học cơ sở đặc biệt là học sinh lớp 8, các em đang bước vào giai đoạn dậy 
thì nên cơ thể có sự phát triển mạnh về kích thước và thể lực. Đồng thời các em có sự phát triển 
mạnh mẽ về tâm sinh lí, các em rất tò mò, ham hiểu biết, muốn tìm hiểu cũng như giải đáp 
được những vấn đề nảy sinh trong cuộc sống hàng ngày. Những câu hỏi: “Tại sao?” Hay “Do 
đâu?” thường xuất hiện trong đầu các em. Các em tự cho mình là người lớn và cũng muốn 
được coi là người lớn, muốn được tham gia học tập một cách độc lập, muốn thử sức 
mìnhTuy nhiên, trong thực tế giảng dạy nhiều giáo viên chưa lựa chọn được các phương 
pháp dạy học phù hợp nên chưa tích cực hóa được hoạt động học tập của học sinh, ít chú trọng 
 Giáo viên: Trịnh Thị Hiền 3 Trường THCS Nguyễn Trãi Một số kinh nghiệm tổ chức các tình huống vào bài gây hứng thú học tập cho
 học sinh trong môn Sinh học 8
 Trong thực tế giảng dạy tôi nhận thấy rằng nếu trong quá trình dạy hocjgiaos viên tổ chức 
các tình huống vào bài trước khi học bài mới, đặc biệt là sử dụng các tình huống có liên quan 
đến các vấn đề có trong thực tế hoặc một tình huống giả định, các câu chuyện ngắn hay các câu 
ca dao, tục ngữ mang tính chất giáo dục và yêu cầu học sinh cùng tìm hiểu và giải thích qua 
bài học, sẽ tạo cho các em một tâm thế học tập tốt, các em sẽ chủ động trong việc lĩnh hội kiến 
thức. Từ đó, kích thích được hứng thú học tập của học sinh, chất lượng bộ môn cũng được 
nâng cao. Ngoài ra, thông qua các tình huống vào bài giáo viên còn có thể lồng ghép các nội 
dung khác nhau chẳng hạn như: giáo dục ý thức bảo vệ cơ thể, biết chăm sóc, giữ gìn sức khỏe 
và giáo dục đạo đức lối sống cho các em.
 3. Nội dung và hình thức của giải pháp
 Trước những thực trạng trên, bản thân tôi mạnh dạn đưa ra một số giải pháp, biện pháp 
mà tôi đã đúc rút được qua nhiều năm giảng dạy tại trường trung học cơ sở Nguyễn Trãi. Nhằm 
mục đích trao đổi với các đồng nghiệp trong và ngoài nhà trường để cùng nhau tháo gỡ những 
khó khăn, hạn chế của công tác giảng dạy bộ môn Sinh học nói chung và môn Sinh học 8 nói 
riêng trong nhà trường. Từng bước nâng cao chất lượng bộ môn.
 Trong quá trình giảng dạy môn Sinh học 8 ở trường trung học cơ sở Nguyễn Trãi tôi đã 
tìm tòi, sưu tầm và đúc kết được một số kinh nghiệm tổ chức các tình huống vào bài và đã sử 
dụng, trải nghiệm trong quá trình giảng dạy môn Sinh học 8 và bước đầu đã mang lại hiệu quả. 
Tôi xin mạnh dạn đưa ra đây để cùng trao đổi với thầy cô và bạn bè đồng nghiệp.
 - Giải pháp 1: Sử dụng các câu chuyện ngắn có trong thực tế vào giảng dạy
 Các câu chuyện ngắn có nội dung liên quan đến thực tế là những câu chuyện kể về những 
sự việc diễn ra trong cuộc sống hằng ngày, mang tính chất thời sự, làm cho các em cảm thấy 
môn Sinh học trở nên gần gũi và thiết thực.
 Cách thức thực hiện: Đối với giải pháp sử dụng các câu chuyện ngắn vào giảng dạy giáo 
viên có thể sử dụng ở các bài như: Bài 8: Cấu tạo và tính chất của xương; bài 13: Máu và môi 
trường trong cơ thể; bài 18: Vận chuyển máu qua hệ mạch. Vệ sinh hệ tuần hoàn; bài 22: Vệ 
sinh hô hấp; bài 27: Tiêu hóa ở dạ dày; bài 34: Vitamin và muối khoáng; bài 52: Phản xạ không 
điều kiện và phản xạ có điều kiện.
 Một số ví dụ cụ thể:
 Khi dạy bài 8: Cấu tạo và tính chất của xương 
 Trước khi vào học bài mới giáo viên kể cho lớp nghe một câu truyện ngắn về tập tục chữa 
bệnh lạc hậu ở một số vùng nông thôn. 
 “Thầy mo” chữa bệnh.
 Ở một bản làng nọ, có một thầy lang nổi tiếng là chữa bệnh giỏi, bất cứ ai bị bệnh gì 
đến gặp, thầy đều chữa khỏi. Một hôm bà Na có người con trai 10 tuổi chẳng may bị ngã 
nên gãy chân. Bà liền mang con trai đến gặp thầy, ông liền lấy hai thanh gỗ nẹp chân cậu 
con trai lại rồi đưa cho bà mẹ ba mươi tờ tiền vàng mà thầy đã làm phép. Thầy căn dặn mỗi 
ngày bà hãy đốt một tờ tiền vàng và hòa với nước cho con trai uống, ắt sẽ khỏi bệnh. Quả 
 Giáo viên: Trịnh Thị Hiền 5 Trường THCS Nguyễn Trãi Một số kinh nghiệm tổ chức các tình huống vào bài gây hứng thú học tập cho
 học sinh trong môn Sinh học 8
 Trước khi học bài mới, giáo viên có thể mở bài bằng một câu chuyện
 “Đốt than để sưởi ấm”
 Ngày 27 tháng 11 năm 2018 do thời tiết quá lạnh nên một gia đình ở thành phố Vinh 
thuộc tỉnh Nghệ An đã đốt than trong nhà để sưởi ấm. Cả gia đình đã phải nhập viên cấp 
cứu trong tình trạng khó thở, tức ngực và 1 người đã bị tử vong. Vậy tại sao lại có hiện 
tượng này? Để giải đáp câu hỏi này chúng ta cùng tìm hiểu qua bài 22: Vệ sinh hô hấp. Khi 
học phần I- Cần bảo vệ hệ hô hấp khỏi các tác nhân có hại, giáo viên nhắc lại câu chuyện và 
yêu cầu học sinh lí giải hiện tượng đó. Qua việc chủ động tìm hiểu kiến thức học sinh chỉ ra 
được: Đốt than sưởi ấm trong nhà đã thải ra khí cacbon ôxit, khí cacbon ôxit này sẽ chiếm chỗ 
của ôxi trong máu, làm giảm hiệu quả hô hấp, có thể dẫn đến tử vong.
 Khi dạy bài 27: Tiêu hóa ở dạ dày
 Để tạo hứng thú học tập cho học sinh, trước khi học bài mới giáo viên kể cho các em một 
câu chuyện 
 “Dạ dày biết nói”
 Một vụ án mạng xảy ra tại một khu trung cư, nạn nhân là một cô gái khoảng 25 tuổi. 
Sau khi tiếp nhận vụ án, bác sĩ pháp y tiến hành lấy dịch của dạ dày rồi phân tích chúng và 
đã xác định được giờ chết của nạn nhân. Từ đặc điểm này các chiến sĩ công an đã lần ra 
các đầu mối và tìm ra được thủ phạm. Vậy tại sao khi kiểm tra dịch ở dạ dày bác sĩ pháp y 
có thể xác định được giờ chết của nạn nhân? Liệu có phải chính dạ dày đã nói lên điều gì 
với bác sĩ pháp y? Để giải đáp được câu hỏi này chúng ta cùng tìm hiểu qua bài 27: Tiêu hóa ở 
dạ dày. Khi học phần II- Tiêu hóa ở dạ dày, giáo viên yêu cầu học sinh giải thích câu hỏi trong 
tình huống ở đầu bài. Sau khi các em trình bày suy nghĩ của mình, giáo viên chốt kiến thức và 
cung cấp thêm một số thông tin cho học sinh: Dạ dày giữ thức ăn một thời gian, dài hay ngắn 
tùy thuộc vào bản chất và trạng thái thức ăn. Đối với thức ăn lỏng như cháo hoặc sữa qua dạ 
dày và được đẩy xuống ruột ngay. Thức ăn gluxit như cơm tẻ lưu lại khoảng 2 giờ, cơm nếp 
khoảng 4 giờ. Thức ăn chứa nhiều mỡ như thịt chiên, cá chiênlưu lại trong dạ dày rất lâu 
khoảng 9 giờ hoặc hơn một chút Bác sĩ pháp y dựa vào đặc điểm này để xác địnhgiờ chết 
của nạn nhân. Chẳng hạn, tử thi được phát hiện lúc 5 giờ sáng. Bác sĩ mổ khám nghiệm và phát 
hiện cơm đang rời dạ dày qua ruột thì ngừng lại. Như vậy nạn nhân chết khoảng 2 giờ sau khi 
ăn. Lúc này chỉ cần điều tra xem nạn nhân ăn tối lúc mấy giờ thì sẽ xác định được giờ chết của 
nạn nhân.
 * Khi dạy bài 34: Vitamin và muối khoáng
 Giáo viên: Trịnh Thị Hiền 7 Trường THCS Nguyễn Trãi