Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kĩ năng xử lý tình huống, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng trải nghiệm thông qua tiết học Địa lí

 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học: 2018 - 2019
 Phần thứ nhất: MỞ ĐẦU
 I. Đặt vấn đề
 Một nhà văn pháp đã từng nói "Nếu không có mục đích, anh không làm 
được gì cả. Anh cũng không làm được gì vĩ đại nếu mục đích tầm thường". 
 Thật vậy, chúng ta sống và luôn bắt đầu bằng một ngày mới, ngày mới 
phải có mục đích, có lý tưởng và lí tưởng sống phải chân chính, thanh cao thì 
cuộc sống mới thực sự có ý nghĩa. 
 Thế nhưng dưới tác động của nền kinh tế thị trường, một bộ phận thanh 
thiếu niên luôn thể hiện rõ hai đặc tính quan trọng là hướng ngoại và năng động. 
nên đã xuất hiện nhiều hiện tượng bất thường, phá cách, lệch chuẩn. Họ có lối 
sống lệch lạc, sống thiếu lý tưởng, thiếu trách nhiệm với chính bản thân, gia đình 
và xã hội. Họ không có động lực phấn đấu và thiếu nguồn năng lượng phấn đấu, 
thiếu niềm tin bền vững. Vì vậy phải đề cao vai trò của giáo dục đối với giới trẻ 
hiện nay.
 Nói đến học sinh là nói đến lực lượng hùng hậu, có sức khỏe, có trình độ 
học vấn, có tiềm năng sáng tạo, có khả năng tiếp thu những tiến bộ của xã hội. 
Nhất là trong giai đoạn cách mạng khoa học kĩ thuật hiện nay, trong bối cảnh thế 
giới có rất nhiều biến động phức tạp. Nói đến học sinh tức là nói đến thế hệ đang 
nắm trong tay tri thức cùng với những hiểu biết về tiến bộ xã hội nói chung và sự 
phát triển đất nước nói riêng. 
 Tuy mang trên mình một sứ mệnh to lớn nhưng trong thời đại ngày nay - 
Thời đại được gọi là văn minh thì một bộ phận không nhỏ học sinh, thanh thiếu 
niên vẫn còn biểu hiện tiêu cực như trốn học, bỏ tiết, vô lễ với giáo viên.Tình 
trạng lười học, không có mục đích học tập đúng đắn. Biểu hiện bỏ học nửa 
chừng, bỏ giờ trốn tiết ngày càng gia tăng. Đa phần các em rất lười vận động, 
lười suy nghĩ, ít hào hứng khi tham gia các hoạt động ngoài giờ lên lớp như chăm 
sóc công trình măng non, bảo vệ môi trường...Không những thế, các em còn thờ 
ơ với những vẫn đề mà cả xã hội đang quan tâm, dễ dàng xả rác bừa bãi, vẫn thản 
nhiên làm bẩn môi trường của chính họ.
 Mặc khác, với mục tiêu giáo dục hiện nay là đào tạo thế hệ trẻ phát triển 
toàn diện về thể chất lẫn tinh thần thì thầy cô giáo chưa thực sự đạt được yêu cầu 
trên. Phần lớn giáo viên khi lên lớp chỉ mãi mê dạy chữ, cố gắng nhồi nhét kiến 
thức cho học sinh, Không chú trọng đến việc giáo dục đạo đức và nhân cách các 
em ngày càng giảm sút, thái độ học tập ngày càng thiếu đi tính tích cực. 
 Đối với đề tài này sau hai năm học (năm 2016 - 2017; 2017 - 2018) tôi đã 
tiến hành nghiên cứu một số vấn đề quan trọng hiện nay trong cuộc sống và áp 
dụng những phương pháp dạy học hiệu quả hơn trong môn Địa lí, giúp học sinh 
nâng cao nhận thức gắn liền với những hành động và việc làm tích cực đối với 
học sinh trong đơn vị.
 GV Nguyễn Thị Thanh Nga - Trường THCS Lương Thế Vinh 1 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học: 2018 - 2019
chuyên môn, tích cực đổi mới phương pháp. Đặc biệt trong những năm trở lại đây 
nhà trường đang tiếp cận dạy học theo mô hình trường học mới, là mô hình dạy 
học chú trọng đến việc giáo dục học sinh phát triển toàn diện hơn. 
 Hình ảnh hoạt động của học sinh tại trường THCS Lương Thế Vinh
 Nhà trường có chất lượng đầu vào khá tốt nên có điều kiện thu hút nguồn 
học sinh khá giỏi từ các trường tiểu học trên địa bàn huyện nên khả năng tiếp thu 
kiến thức khá tốt, nhiều em nhanh nhạy trong các hoạt động phong trào của nhà 
trường.
 Dưới sự quản lý chỉ đạo chặt chẽ của ban lãnh đạo nhà trường, sự phối kết 
hợp chặt chẽ giữa các tổ chức đoàn thể trong nhà trường và sự nổ lực của giáo 
viên và học sinh, chất lượng giáo dục của nhà trường được nâng lên rõ rệt qua 
các năm.
 Tuy nhiên, trong thời đại phát triển, sự bùng nổ về công nghệ thông tin thì 
nhân cách và lối sống một số học sinh bị xuống cấp trầm trọng. Một bộ phận học 
sinh sống hờ hững với những gì diễn ra xung quanh, thiếu trách nhiệm với chính 
bản thân, gia đình và xã hội. Các em có nhiều thời gian cho học tập, giải trí, 
nhưng không ít bạn dùng thời gian vào những việc vô bổ. Phải chăng khi đã được 
đáp ứng quá đầy đủ về vật chất lẫn tinh thần thì các em dần trở nên ích kỷ hơn, 
khó bảo hơn, chỉ biết nghĩ cho riêng mình. 
 Các em thản nhiên xả rác bừa bãi, vô tư làm bẩn môi trường xung quanh, 
vẫn còn đâu đó hình ảnh vứt rác, giấy loại, bao bì, vỏ kẹo cao su xung quanh 
trường, hành lang, trong ngăn bàn, gây ảnh hưởng đến cảnh quan khuôn viên 
trường học và làm ô nhiễm bầu không khí học tập và giảng dạy. Trong khi ở một 
 GV Nguyễn Thị Thanh Nga - Trường THCS Lương Thế Vinh 3 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học: 2018 - 2019
năng và lý tưởng, lối sống tích cực cho các em, chưa đáp ứng yêu cầu giáo dục 
hiện nay. 
 Do đó yêu cầu đặt ra đối với giáo viên hiện nay là phải biết tự tìm tòi, 
nghiên cứu chương trình, tìm hiểu nội dung và đổi mới phương pháp dạy học phù 
hợp để làm thế nào đó giúp học sinh nâng cao nhận thức và biết hành động đúng 
đắn để giải quyết một số vấn đề tiêu cực trong xã hội hiện nay trong các tiết dạy 
trong các môn học nói chung và môn Địa lí nói riêng.
 III. Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề
 1. Giải pháp 1. Định hướng nội dung, hình thức thực hiện để nâng cao 
hiệu quả giáo dục trong chương trình môn Địa lí 
 Lần đầu tiên thực hiện việc lồng ghép nội dung để giáo dục học sinh tình 
yêu quê hương đất nước, ý thức bảo vệ môi trường, thái độ học tập đúng đắn và 
phòng chống, bài trừ một số hũ tục lạc hậu còn tồn tại của địa phương. Tôi đề 
xuất một số định hướng trong môn địa lí khối 6,7,8,9 cụ thể như sau:
 Tên bài Lớp Mục tiêu giáo dục Hình thức thực 
 hiện
-Bài 22: Việt Nam – 8 Giáo dục học sinh tình yêu quê - Sử dụng phim 
Đất nước, con người hương đất nước tư liệu
- Bài 33: Đặc điểm 8 Tình yêu quê hương gắn bó với - Giới thiệu 
chung của tự nhiên tình yêu gia đình, làng xóm. nhân vật nhỏ 
Việt Nam Xuất phát từ tình yêu đó giáo tuổi điển hình 
 dục học sinh luôn đóng góp một về tinh thần yêu 
- Bài 1: Cộng đồng 9 phần công sức của mình để xây nước để giáo 
các dân tộc Việt Nam dựng quê hương đất nước ngày dục học sinh.
 càng giàu đẹp thông qua việc 
 không ngừng học tập và rèn 
 luyện để trở thành con ngoan trò 
 giỏi. Nêu cao tinh thần đoàn kết, 
 tạo nên sức mạnh để xây dựng 
 và bảo vệ tổ quốc. 
- Bài 17: Lớp vỏ khí 6 Giáo dục học sinh bảo vệ môi - Xây dựng tình 
 trường huống và giải 
-Bài 17: Ô nhiểm môi 7 quyết tình 
trường ở đới ôn hòa Giúp học sinh tìm hiểu nguyên 
 nhân và giáo dục ý thức bảo vệ huống trong quá 
 trình dạy học 
 - Bài 39: Đặc điểm 8 môi trường. Những tình cảm, 
 để giáo dục học 
sông ngòi Việt Nam mối quan tâm của các em trong 
 việc bảo vệ môi trường sẽ giúp sinh ý thức bảo 
 - Bài 38: Phát triển 9 các em có những kĩ năng giải vệ môi trường
tổng hợp kinh tế và quyết cũng như cách thuyết 
bảo vệ tài nguyên, phục các thành viên khác cùng 
 GV Nguyễn Thị Thanh Nga - Trường THCS Lương Thế Vinh 5 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học: 2018 - 2019
 + Thực hiện tiến trình dạy học, phân bố thời gian hợp lý, thực hiện vào đầu 
hoặc cuối tiết học. Lưu ý phải đảm bảo thời gian, hoàn cảnh thực hiện, hạn chế 
lan man, dài dòng, lạm dụng quá nhiều thời gian làm ảnh hưởng đến tiết học.
 - Đối với yêu cầu này giáo viên phải xây dựng được tình huống tốt. Tình 
huống xuất phát từ thực tế và được chỉnh sửa để mang tính điển hình, phục vụ tốt 
cho mục tiêu dạy học. 
 - Thực hiện đầy đủ quy trình tiết dạy có lồng ghép nội dung giáo dục như: 
 + Bước 1: Tìm chủ đề, xác định mục tiêu của chủ đề
 + Bước 2: Lựa chọn tình huống phù hợp với nội dung của từng chủ đề, từng 
bài.
 + Bước 3: Giao nhiệm vụ cụ thể cho từng học sinh
 + Bước 4: Thực hiện dạy học có nội dung xử lý tình huống theo chủ đề đã 
xây dựng.
 2.2. Ví dụ minh họa
 Ví dụ 1: Dạy học lồng ghép giáo dục bảo vệ môi trường thông qua giải 
quyết tình huống (Phạm vi áp dụng trong các bài được minh họa ở mục 1. Giải 
pháp 1)
 Mục tiêu: Thông qua tình huống học sinh trình bày được nguyên nhân dẫn 
đến sự suy giảm, cạn kiệt tài nguyên và ô nhiễm môi trường là do con người khai 
thác quá mức và gia tăng chất thải vào môi trường. Phương pháp dạy học nhẹ 
nhàng, linh hoạt, dễ dàng tạo hứng thú trong học tập bộ môn. Qua đó giáo dục 
học sinh ý thức bảo vệ tài nguyên và môi trường giáo viên có thể chọn tình huống 
sau:
 Trong thời gian qua em được cử đại diện tham gia hội thảo quốc gia về 
vấn đề suy giảm, cạn kiệt tài nguyên và ô nhiễm môi trường. Các nhà khoa học 
đã phân tích nguyên nhân của hiện trạng này như sau:
 GV Nguyễn Thị Thanh Nga - Trường THCS Lương Thế Vinh 7 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học: 2018 - 2019
 + Ở những nơi công cộng, không nên tiện tay vứt rác bừa bãi ra ngoài 
đường, phải tìm nơi có thùng rác để vứt, khi đi chơi, picnic, nên thu dọn rác sạch 
sẽ, gọn gàng và vứt đúng nơi quy định. Tránh vứt rác xuống dòng sông, lòng 
đường, hè phố.
 + Không bẻ cành, ngắt phá cây xanh, trồng và chăm sóc cây xanh ở nhà 
cũng như cơ quan, lên án, phê phán những trường hợp không biết giữ gìn và bảo 
vệ cây xanh nơi công cộng.
 + Tuyên truyền mọi người hạn chế đi xe máy, tăng cường đi xe đạp
 + Hãy cùng nhau kêu gọi mọi người chung tay giữ gìn vệ sinh chung, cùng 
nhau bảo vệ môi trường, bảo vệ sự sống của chúng ta. Cụ thể, vào các thành lập 
Đoàn thanh niên (26/3), môi trường thế giới (5/6), toàn thanh niên tổ chức và 
phát động phong trào dọn vệ sinh lòng đường, hè phố, trồng và chăm sóc cây 
xanh, tuyên truyền cho mọi người dân cùng tham gia thực hiện.
 Hình ảnh học sinh chăm sóc 
 công trình măng non
 Ví dụ 2: Giáo dục học sinh về vấn đề dân số và tình trạng tảo hôn 
thông qua phương pháp thống kê, tuyên truyền (Phạm vi áp dụng trong các 
bài được minh họa ở mục 1. Giải pháp 1)
 Giáo viên giao nhiệm vụ cho học sinh tiến hành tìm số liệu thống kê về 
tình trạng tảo hôn ở các tỉnh miền núi phía bắc, tây nguyên và huyện Krông Ana
 - Theo thống kê năm 2016 và 6 tháng đầu năm 2017 toàn tỉnh Đăk Lăk có 
915 cặp vợ chồng tảo hôn. Tập trung chủ yếu ở các huyện Krông Bông, Lắk; Ea 
Kar; Krông Ana...
 GV Nguyễn Thị Thanh Nga - Trường THCS Lương Thế Vinh 9 Sáng kiến kinh nghiệm Năm học: 2018 - 2019
nghề, năng động, sáng tạo trong lao động, học tập, trau dồi kinh nghiệm bản thân 
ngay khi còn học THPT. 
 Đối với nội dung này giáo viên xây dựng tình huống có vấn đề như sau:
 Trong một lần đi học về qua một phiên chợ nhỏ ở địa phương em bất chợt 
để ý đến một bé gái còm nhom, quần áo rách tươm, cáu bẩn như lâu rồi chưa 
tắm. Em đang nằm thiu đi trong một bên tay mẹ trạc khoảng 45 – 46 tuổi, đầu tóc 
bù xù ngồi bệt trên tấm vải với gương mặt nhợt nhạt. Tay kia mẹ bé đưa chiếc bát 
nứt hướng về phía dòng người xuôi ngược với mong mỏi một chút tiền của người 
qua đường. Lòng em le lói lên cái gì đó đến nghẹn ngào không nói nên lời vì em 
không thể làm gì giúp cô. Em tự hỏi rằng tại sao cô ấy lại không kiếm được một 
công việc ổn định mà lo cho bé gái? Vì sao? Còn bao nhiêu mảnh đời bất hạnh 
cần lắm một việc làm lo cho bản thân, gia đình trong khi đất nước chúng ta còn 
chưa thực sự phát triển? bản thân em rất khúc mắc và trăn trở quyết định tìm 
hiểu để nắm bắt về vấn đề lao động và việc làm ở nước ta. Em rút ra bài học gì 
cho mình qua tình huống trên?
 Ảnh minh họa thực trạng thiếu việc làm hiện nay (Nguồn: internet)
 - Qua tình huống trên giúp học sinh xác định được lao động việc làm là 
một vấn đề hết sức cần thiết giúp nâng cao kiến thức trong lao động học tập để 
tương lai có được một công việc tốt, mức thu nhập cao có thể trang trải cho cuộc 
sống bản thân và gia đình. Vì vậy giáo dục học sinh ngay từ bây giờ phải luôn 
trau dồi kiến thức, học tập chăm chỉ, thu lượm được những kinh nghiệm nhỏ 
nhặt, tự tạo được cơ hội cho bản thân phát triển, rèn luyện toàn diện để chuẩn bị 
hành trang vào đời, xác định được lí tưởng lao động làm việc đúng đắn, vạch ra 
 GV Nguyễn Thị Thanh Nga - Trường THCS Lương Thế Vinh 11