Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK Địa lí 8

 Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 PHÒNG GD& ĐT KRÔNG ANA
 TRƯỜNG THCS BUÔN TRẤP
 *****
 TÊN ĐỀ TÀI:
 MỘT VÀI KINH NGHIỆM RÈN LUYỆN KĨ NĂNG SỬ DỤNG, 
 KHAI THÁC KIẾN THỨC TỪ KÊNH HÌNH SÁCH GIÁO KHOA 
 Họ và tên: TrươngĐỊA Thị LÍ Lan LỚP Anh. 8
 Đơn vị công tác: Trường THCS Buôn Trấp
 Trình độ chuyên môn: Đại học sư phạm
 Họ và Môn:tên: Hoàng Lịch sử. Thị Hoan
 Chức danh: Giáo viên
 Trình độ chuyên môn cao nhất: Đại học sư phạm
 Chuyên ngành đào tạo: Địa lý
 Krông Ana, tháng 03/2017
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 1
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan 
 Môn đào tạo: Lịch sử.
 NH KINGGHIEEM
 Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 3. Đối tượng nghiên cứu: Đề tài này thực hiện cho đối tượng là học sinh lớp 8 
trong học tập môn địa lý và áp dụng cho một số bài học thuộc phần địa lý tự nhiên Việt 
Nam, đặc biệt phần khí hậu, địa hình, sông ngòi
 Với đề tài này hy vọng rằng sẽ là tài liệu tham khảo bổ ích và thiết thực cho các 
em học sinh trong học tập môn Địa lý nói chung và học sinh lớp 8 nói riêng.
 4. Giới hạn của đề tài: kĩ năng sử dụng , khai thác kiến thức từ kênh hình (Lớp 
8)” qua các năm tôi dạy: 
2013-2014: Từ 8A1- 8A7
2014-2015: Từ 8A1- 8A8 
2015-2016: Từ 8A1- 8A8
 5. Phương pháp nghiên cứu: 
 a) Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận
 - Phương pháp phân tích - tổng hợp tài liệu;
 - Phương pháp khái quát hóa các nhận định độc lập.
 b) Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn
 - Phương pháp điều tra;
 - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục; 
 - Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động;
 - Phương pháp lấy ý kiến chuyên gia;
 - Phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm.
 c) Phương pháp thống kê toán học
 II. Phần nội dung
 1. Cơ sở lí luận
 Để góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục, đào tạo học sinh thành những con người 
tích cực, năng động và sáng tạo có khả năng tiếp thu những tri thức hiện đại và biết vận 
dụng những tri thức đó vào cuộc sống thì việc rèn luyện các kĩ năng tư duy cho học 
sinh đóng vai trò rất quan trọng.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 3. Nội dung và hình thức của giải pháp
 a. Mục tiêu của giải pháp
 Những giải pháp, biện pháp được nêu trong đề tài nhằm mục đích giúp học sinh hiểu 
sâu kiến thức hơn và mang lại hiệu quả cao trong môn học.
 b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp
 b.1. Khái quát về kênh hình
 - Kênh hình là tài liệu chủ yếu để giáo viên và học sinh tra cứu và giải quyết 
những vấn đề bổ sung cho bài giảng ở lớp
 - Kênh hình là cuốn sách địa lý phản ánh toàn bộ hay từng phần của Trái đất với 
nội dung được trình bày bằng ngôn ngữ bản đồ.
 - Trong dạy học Địa lý, kênh hình có chức năng vừa là phương tiện trực quan, 
vừa là nguồn tri thức địa lý quan trọng đối với học sinh. Trong sách giáo khoa Địa lý 8, 
kênh hình chiếm một tỷ lệ lớn và chiếm một nội dung quan trọng trong bài học. Kênh 
hình ở đây bao gồm các bản đồ, tranh ảnh, các hình vẽ, biểu đồ Ngoài việc hỗ trợ 
kênh chữ, việc khai thác có hiệu quả kênh hình trong sách giáo khoa sẽ dễ dàng giúp 
cho học sinh nhận thức được các sự vật, hiện tượng địa lý và các mối quan hệ của 
chúng theo thời gian và không gian. Chính vì vậy việc sử dụng, khai thác kênh hình 
trong dạy học môn Địa lớp 8 có ý nghĩa rất lớn trong quá trình hình thành kiến thức và 
kỹ năng địa lý cho học sinh.
 b.2. Thực trạng trước khi sử dụng các giải pháp của đề tài
Số liệu thống kê ở 3 lớp 8A1;8A2; 8A3 trước khi hướng dẫn học sinh cách khai thác 
kênh hình được thực hiện theo 3 mức đầu năm học 2015- 2016 như sau:
 Lớp Sĩ số Chưa biết khai thác Biết khai thác Khai thác tốt
 8A1 42 25 16 2
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
+ Biết cách trả lời bài thi có hiệu quả nhất (Đọc kĩ đề và tìm ra các câu trả lời, tìm ra 
mối liên quan của các yêu cầu trên đối với các kênh hình, sử dụng các dữ kiện nào để 
trả lời tốt yêu cầu của bài)
 * Đối với giáo viên
 Trong những năm qua, cùng với việc triển khai cải cách giáo dục, phương pháp 
dạy học Địa lí tuy đó có một số cải tiến, chú ý tới việc phát huy tính tích cực của học 
sinh trong quá trình tiếp thu kiến thức bằng cách tăng cường hệ thống câu hỏi có yêu 
cầu phát triển tư duy. Nhưng đó chỉ là những câu hỏi do giáo viên nêu ra và giáo viên 
dẫn dắt đến đâu thì giải quyết đến đó. Về mặt hình thức, các giờ học đó có vẻ sinh động 
vì học sinh tích cực hoạt động. Song nếu theo quan niệm về học tập tích cực thì những 
giờ học như vậy chưa thể nói rằng học sinh đã học tập một cách tích cực, bởi hoạt động 
của học sinh ở đây mới chỉ là việc trả lời thụ động các câu hỏi của giáo viên chứ bản 
thân học sinh chưa có nhu cầu nhận thức, chưa chủ động tìm tòi, suy nghĩ và giải quyết 
những vấn đề đặt ra trong bài học.
 Nguyên nhân của những tồn tại trên đó là chưa có sự thống nhất về quan điểm: 
Thế nào là đổi mới phương pháp dạy học Địa lí? Chưa có sự triển khai đồng bộ trong 
các khâu: Bồi dưỡng giáo viên; đổi mới cách viết sách giáo khoa, sách giáo viên, cơ sở 
vật chất kỹ thuật, tổ chức thực hiện, kiểm tra đánh giá; trong đó chế độ thi cử còn chia 
ra các môn “chính phụ” là những trở ngại lớn. Nhiều giáo viên chưa tâm huyết với 
nghề nghiệp, chưa đầu tư nhiều vào chuyên môn vì quan niệm môn Địa lí là môn phụ.
 Nhìn chung việc sử dụng dụng cụ trực quan đã được đưa vào thực hiện ở hầu hết 
ở các trường, đặc biệt từ khi đổi mới sách giáo khoa đến nay, hầu hết các trường đã có 
phòng thí nghiệm và rất nhiều đồ dùng dạy học phục vụ cho các bộ môn. Sách giáo 
khoa có số lượng kênh hình phong phú màu sắc phù hợp giáo viên có điều kiện phát 
huy tính tích cực, sáng tạo, học sinh có hứng thú học tập. Tuy nhiên không phải trường 
nào cũng làm được như vậy và việc sử dụng đã thực sự có chất lượng.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 7
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 - Bước 1: Đọc kĩ đề để tìm ra yêu cầu chính của đề bài
 - Bước 2: Xác định đúng bản đồ, lược đồ cần sử dụng vào nội dung bài làm
 - Bước 3: Sử dụng dữ kiện nào để trả lời tốt yêu cầu của chính của đề bài (hệ 
thống kí hiệu, màu sắc, số liệu qua các biểu đồ) 
 - Bước 4: Phân tích nhận xét thông qua kênh hình để trả lời các yêu cầu của đề 
bài
 Ví dụ cụ thể qua một số bài học
* Khai thác kiến thức (áp dụng cho bài 23 “sách giáo khoa địa lý 8)
- Với bài này học sinh sử dụng Atlat trang 2,3 
Tên bản đồ: Bản đồ hành chính Việt Nam.
Học sinh kết hợp cả bản đồ và lược đồ sách giáo khoa
* Vị trí địa lý 
Bước 1: Cho học sinh đọc tên bản đồ.
Bước 2: Xác đinh vị trí của nước ta
+ Xác định hệ tọa độ địa lý: Điểm cực Bắc, Điểm 
cực Nam, Điểm cực Tây, Điểm cực Đông (Nằm ở vĩ 
độ, kinh độ nào, thuộc huyện nào) 
Bước 3: Cho học sinh tìm hiểu sâu hơn các tỉnh bằng 
cách cho học sinh tra bảng diện tích, dân số các tỉnh.
* Chú ý: Giáo viên có thể rèn luyện cho học sinh kĩ 
năng đọc bản đồ bằng cách đặt câu hỏi
 * Phạm vi lãnh thổ
+ Xác định vị trí tiếp giáp (phía Bắc, Nam, Tây, 
Đông, tiếp giáp với các quốc gia và vùng lãnh thổ 
nào). 
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 9
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 * Đặc điểm địa hình
- Những đặc điểm chính của địa hình
+ Tỉ lệ diện tích các loại địa hình và sự 
phân bố của chúng
+ Hướng nghiêng của địa hình 
+ Hướng chủ yếu của địa hình (Đông, 
Tây, Nam, Bắc)
+ Các bậc địa hình (chia theo độ cao tuyệt 
đối)
+ Tính chất cơ bản của địa hình
- Nêu đặc điểm chung về độ cao, sự phân 
bố, diện tích của vùng 
- Hướng của các dãy núi, các con sông 
- Nêu tên của các đỉnh núi cao, các cao 
nguyên, sơn nguyên và sự phân bố 
? Xác định một số nhánh núi, khối núi lớn ngăn cách và phá vỡ tính liên tục của dải 
đồng bằng ven biển nước ta.
? Địa hình nước ta như vậy có những thuận lợi và khó khăn gì đến đời sống và phát 
triển kinh tế?
- Học sinh có thể lên bảng vừa chỉ bản đồ kết hợp trả lời câu hỏi tìm kiến thức từ kênh 
hình (dưới lớp quan sát lược đồ sách giáo khoa)
- Học sinh liên hệ được vào thực tế cuộc sống và hoạt động kinh tế
 => Giáo viên nhận xét
* Khai thác yếu tố sông ngòi (áp dụng cho bài 33 “sách giáo khoa địa lý 8 ”).
 Với bài này học sinh sử dụng bản đồ các hệ thống sông 
- Lược đồ sách giáo khoa
Học sinh quan sát bản đồ(lược đồ) trả lời câu hỏi
Giáo viên có thể đến từng học sinh hỏi và phân tích qua lược đồ sách giáo khoa để biết 
được các em nắm kiến thức từ phân tích kênh hình như thế nào?
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 11
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan Một vài kinh nghiệm rèn luyện kĩ năng sử dụng, khai thác kiến thức từ kênh hình SGK địa lí 8
 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
* Kiểm tra 1 tiết
Ví dụ 1: Xác định vị trí địa lí của khu vực Tây nam Á nằm trong khoảng các vĩ độ, 
kinh độ nào? Nêu đặc điểm địa hình của khu vực.
Ví dụ 2: Dựa vào H2.1 cho biết:
 Tây Nam Á nằm trong những đới , kiểu khí hậu nào? Kiểu nào chiếm diện tích lớn 
nhất ? Nêu đặc điểm khí hậu nhiệt đới khô 
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 13
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan