Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kĩ năng viết văn miêu tả cho học sinh Lớp 6

 PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO KRÔNG ANA
 TRƯỜNG THCS LÊ ĐÌNH CHINH
 TÊN SÁNG KIẾN:
RÈN KĨ NĂNG VIẾT VĂN MIÊU TẢ
 CHO HỌC SINH LỚP 6
 Họ và tên tác giả : Nguyễn Thị Minh Lan
 Chức danh: Giáo viên
 Trình độ chuyên môn cao nhất: Đại học
 Chuyên ngành đào tạo: Sư phạm Ngữ văn
 Krông Ana, tháng 2 năm 2017 I. Phần mở đầu
 1. Lý do chọn đề tài
 Như chúng ta đã biết, từ bao đời nay văn học, văn hóa Việt Nam đã trở 
thành cội nguồn sức mạnh tinh thần vô giá của dân tộc ta. Những áng văn hay bất 
hủ với thời gian, dòng văn hóa tinh thần đó giáo dục nhân cách con người, giáo 
dục tình yêu quê hương đất nước, lòng yêu cuộc sống. Bởi vậy, môn Ngữ văn có 
một vị trí đặc biệt quan trọng trong nhà trường phổ thông. Nó là công cụ để tư duy 
văn hóa và tư duy khoa học. Học tốt môn văn giúp các em học các môn học khác 
tốt hơn. Vậy mà thực tế hiện nay nhiều học sinh của chúng ta không có hứng thú 
học môn Văn thậm chí là ngại học môn Văn, lười học môn Văn. Nhìn chung, các 
em chưa có phương pháp học tập môn Văn một cách có hiệu quả, đặc biệt là phân 
môn Tập làm văn. Một trong những nguyên nhân đó là phương pháp dạy của giáo 
viên chưa hợp lý, các hình thức tổ chức hoạt động học tập trên lớp trong giờ Ngữ 
văn chưa thu hút được sự chú ý, đam mê của học sinh.
 Để làm tốt được điều này, tôi luôn trăn trở suy nghĩ, tìm tòi biện pháp giáo 
dục học sinh, để các em có hứng thú yêu thích bộ môn Văn, từ đó các em sẽ học 
tập tốt hơn, đặc biệt là phần tập làm văn. Vì thế, tôi chọn đề tài nghiên cứu “Rèn 
kĩ năng viết văn miêu tả cho học sinh lớp 6 ” để cùng chia sẻ với các đồng 
nghiệp.
 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
 a) Mục tiêu:
 - Nhằm phát huy tối đa tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong 
quá trình lĩnh hội tri thức, tạo hứng thú cho các em trong các giờ học Ngữ văn.
 - Tạo sự thống nhất giữa việc tổ chức giảng dạy của giáo viên và việc tiếp 
thu kiến thức của học sinh.
 - Giúp học sinh biết cách xác định đúng yêu cầu của đề bài để xây dựng 
hướng làm bài.
 - Rèn kĩ năng: quan sát, nhận xét, so sánh - Phương pháp điều tra
 - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục
 - Phương pháp nghiên cứu các sản phẩm hoạt động
 - Phương pháp khảo nghiệm, thử nghiệm.
 c) Phương pháp thống kê toán học
 Thống kê kết quả học tập của học sinh qua kiểm tra đánh giá.
 II. Phần nội dung
 1. Cơ sở lí luận
 Phân môn Tập làm văn có một vị trí vô cùng quan trọng trong chương trình 
và sách giáo khoa văn ở các trường phổ thông nói chung và Trung học cơ sở nói 
riêng. Nếu coi kiến thức bộ môn Văn là hành trang quý giá chuẩn bị cho học sinh 
sau này bước vào đời thì những hiểu biết về văn miêu tả là những hành trang thiết 
thực nhất. Dạy tốt phần văn miêu tả không chỉ giúp học sinh làm tốt bài văn miêu 
tả mà còn giúp các em phát triển trí tưởng tượng, bồi dưỡng tình cảm,...
 Văn học là một bộ môn nghệ thuật sáng tạo ngôn từ đầy giá trị. Có thể coi 
mỗi một tác phẩm văn học là một viên ngọc trong cuộc sống, nó bay bổng tạo nên 
những khúc nhạc làm cho cuộc sống đời thường thêm chất thơ. Vậy làm thế nào 
cho học sinh mình cảm nhận được chất thơ của cuộc sống đời thường cũng như có 
thể sáng tạo nên những tác phẩm nghệ thuật nhỏ bé có giá trị? 
 Nói miêu tả, dễ tưởng miêu tả chỉ là vẽ phong cảnh trời nắng trời mưa, chớp 
bể mưa nguồn và thiên nhiên: cây vườn, bãi cỏ, con sông nhưng đầu tiên miêu tả 
là chú trọng sự việc, con người. Con người sinh ra mọi sự cơ mà, con người trong 
xã hội là tất cả. Diện mạo, dáng dấp tâm trạng, ăn nói với mọi đặc điểm của người 
ta cũng như cái vân ngón tay, mỗi người một khác, không ai giống ai. Có thế mới 
khó, thật khó.
 Chỉ có tích lũy mọi mặt hiểu biết về con người mới có thể miêu tả được về 
con người. Đã có khi nào ta để ý nhiều lần, không quản thời gian về một người từ cao được hiệu quả của bài học Ngữ văn vì bài học Ngữ văn là tổng hợp của sự liên 
kết giữa phương pháp, phương tiện dạy học của giáo viên với việc lĩnh hội kiến 
thức của học sinh.
 2. Thực trạng 
 Trong năm học 2014 – 2015, tôi được BGH giao cho nhiệm vụ: giảng dạy 
Ngữ văn khối 7 và lớp 6a3. Trong quá trình thực hiện nhiệm vụ được giao, tôi luôn 
gương mẫu hoàn thành tốt nhiệm vụ. Đặc biệt, tôi luôn tìm tòi nghiên cứu, áp dụng 
các phương pháp dạy học tích cực vào quá trình giảng dạy sao cho phù hợp với 
từng bài dạy cũng như đối tượng học sinh ở đây. Trong quá trình thực hiện, tôi đã 
thấy có một số thuận lợi và khó khăn như sau: 
 a) Thuận lợi: 
 - Sự xuất hiện của công nghệ thông tin cùng với việc áp dụng các phương 
pháp dạy học tích cực đã phần nào phát huy tính tự giác, chủ động của học sinh 
trong lĩnh hội tiếp nhận tri thức.
 - Đa số các em học sinh ngoan, chịu khó học hỏi, tìm tòi kiến thức.
 - Sự phối kết hợp nhịp nhàng của các tổ chức, cơ quan đoàn thể trong nhà 
trường trong quá trình thực hiện nhiệm vụ năm học.
 - Sự quan tâm của các cấp lãnh đạo.
 b) Khó khăn:
 - Phân môn Tập làm văn, các nhà nghiên cứu chỉ đưa ra quy trình chung 
nhất cho mỗi loại bài. 
 - Sách tham khảo của phân môn Tập làm văn thường chỉ đưa ra các bài văn 
mẫu hoàn chỉnh nên khi làm văn các em thường dựa dẫm, ỉ lại vào bài mẫu, có khi 
còn sao chép y nguyên bài văn mẫu vào bài làm của mình. Cách cảm, cách nghĩ 
của các em không phong phú mà còn đi theo lối mòn khuôn sáo, tẻ nhạt.
 - Kĩ năng viết văn miêu tả của học sinh còn nhiều hạn chế. Đối tượng học 
sinh vừa chuyển cấp từ Tiểu học lên THCS, kĩ năng viết văn nói chung, văn miêu phần Tập làm văn. Sau một thời gian tìm tòi nghiên cứu, tôi cũng tìm ra giải pháp 
để có thể khắc phục phần nào thực trạng trên. Tôi đã mạnh dạn áp dụng một số 
phương pháp, phương tiện trong các giờ dạy học Ngữ văn, cụ thể là “Rèn kỹ năng 
viết văn miêu tả cảnh cho học sinh lớp 6”. Sau hơn một học kì của năm học 
2014-2015 áp dụng, tôi dần nhận thấy sự khác biệt trong các tiết học Văn. Các em 
trở nên sôi nổi, hào hứng hơn mỗi khi tới tiết học. Hơn nữa, các em cũng chịu khó 
nghiên cứu, tìm tài liệu tham khảo để chuẩn bị trước nội dung bài học theo hướng 
dẫn của giáo viên. Đặc biệt, chất lượng các bài viết văn miêu tả được nâng lên.
 3. Nội dung và hình thức của giải pháp
 a) Mục tiêu của giải pháp
 - Giúp giáo viên lựa chọn trọng tâm của những tiết học văn miêu tả. Từ đó 
lựa chọn một cách đúng đắn, hợp lý các hình thức, phương pháp, phương tiện dạy 
học để đạt hiệu quả cao nhất. 
 - Góp phần gây hứng thú học tập Ngữ văn cho học sinh, làm cho giờ học bớt 
căng thẳng, nặng nề, tạo cảm giác thoải mái, dễ chịu, giúp học sinh học tập tốt, tiếp 
thu kiến thức một cách nhẹ nhàng.
 - Rèn kĩ năng: quan sát, tưởng tượng, nhận xét, so sánh, tìm ý, cách diễn 
đạt, chuyển ý.
 - Giáo dục tư tưởng, đạo đức, rèn kĩ năng sống cho các em: yêu thiên nhiên, 
con người, đất nước,... qua từng bài học, đề bài viết.
 b) Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp
 Để giúp học sinh lớp 6 làm tốt văn miêu tả, tôi xin mạnh dạn đưa ra một vài 
biện pháp: 
 - Hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài ở nhà: Đây là công việc hết sức quan 
trọng, dù cho giáo viên có chuẩn bị thật tốt tiết dạy của mình nhưng học sinh 
không học bài cũ, không chuẩn bị bài (đọc trước tác phẩm và trả lời câu hỏi theo 
sự hướng dẫn của giáo viên) thì tiết học đó cũng sẽ không đạt kết quả như mong 
muốn. Vậy, hướng dẫn học sinh chuẩn bị những nội dung nào cho tiết học tới là Giáo viên cho học sinh thấy được vai trò của trí tưởng tượng là rất lớn. Nó 
không chỉ là yếu tố tạo nên sự phong phú cho các hình ảnh trong bức tranh miêu tả 
mà còn giúp cho học sinh tìm được những từ ngữ và biện pháp nghệ thuật phù hợp 
để bài văn tả hấp dẫn hơn. Trước hết, giáo viên có thể cho học sinh trao đổi, đặt 
câu hỏi so sánh hai đoạn văn để làm rõ vai trò của kĩ năng tưởng tượng trong miêu 
tả.
 Sau đó, đưa ra các bài tập rèn kĩ năng tưởng tượng cho học sinh để tăng 
cường tính chủ động và tư duy học tập; nâng cao năng lực sử dụng ngôn ngữ, năng 
lực sáng tạo của học sinh. Trong các bài tập này, giáo viên yêu cầu học sinh phải 
biết tự viết sáng tạo, biết tìm điểm mới, điểm riêng, không nên lặp lại các hình ảnh 
so sánh đã quá cũ, quá sáo mòn. 
 + Rèn kĩ năng so sánh:
 Chất lượng của bài miêu tả là “nói ít gợi nhiều”, chi tiết đưa ra không cần 
nhiều nhưng phải gợi được cảm giác mãnh liệt nhất, những hình ảnh sinh động 
hiện lên trước mắt người đọc, khiến họ nhìn rất rõ và rất có ấn tượng. Yếu tố tạo 
nên chất lượng trên là cái chi tiết “có góc cạnh, sinh động” thể hiện được “Cái 
thần, cái hồn, cái dáng vẻ đặc biệt của con người, con vật, hoa trái” Cái chi tiết 
này có được do chất lượng của sự quan sát và cách chọn lọc, các em phải tìm ra 
những gì “chân thật nhưng lại ít được chú ý”, những gì giúp người đọc “nhìn rất rõ 
và rất có ấn tượng”, các chi tiết có tính chất tạo hình. Khi dạy, giáo viên hướng dẫn 
học sinh các cách so sánh và ví dụ cụ thể để học sinh nhận biết và vận dụng trong 
khi làm bài của mình. Có thể so sánh vật với vật, cảnh với cảnh, so sánh vật với 
con người, so sánh theo hướng thu nhỏ lại, so sánh theo hướng phóng đại lên, so 
sánh theo hướng cụ thể hoặc trừu tượng hoá. Sau đó, giáo viên đưa ra một số hình 
ảnh cho các em tự đặt câu, viết đoạn có so sánh và nêu tác dụng của so sánh ấy, rồi 
sửa những lỗi sai cho các em khi so sánh chưa phù hợp. Trên cơ sở hướng dẫn đó, 
học sinh có được những cách so sánh khác nhau về cùng một đối tượng.
 + Rèn kĩ năng nhận xét: thường viết một cách cộc lốc cụt lủn, có khi chỉ viết được một, hai câu cho phần tả 
bao quát. Nên tôi đã đưa ra theo ý như một công thức để học sinh dễ nhớ:
 + Để tả bao quát cảnh, trước hết phải có câu xác định vị trí miêu tả khái 
quát. Thường là một vị trí cao hơn, xa cảnh trung tâm để có thể chụp được toàn 
cảnh miêu tả vào nhãn quan của người quan sát một cách tương đối trọn vẹn.
 + Sau câu văn giúp người đọc biết được vị trí của người quan sát là những 
lời văn nhận xét, đánh giá khái quát đầy nghệ thuật về cảnh chung đó.
 Lưu ý với học sinh: Lời văn nhận xét, đánh giá khái quát đầy nghệ thuật là 
những lời văn sử dụng linh hoạt các biện pháp tu từ sao cho cảnh tả nổi lên sống 
động, tự nhiên, hồn hậu, trong sáng...sát hợp với yêu cầu của đề.
 + Những ý cốt yếu nhất của một dàn bài văn miêu tả cảnh còn là cụ thể 
những cảnh nào? (Nếu là đề tổng hợp thì cảnh sẽ chia thành nhiều cảnh đơn, nếu là 
đề tả cảnh đơn thì cảnh đơn sẽ có có những điểm nổi bật gì? Như thế nào?). Tôi 
cho học sinh luyện kỹ năng xác định, lựa chọn những đặc điểm tiêu biểu của cảnh 
sẽ tả.
 - Rèn kỹ năng diễn đạt cho học sinh trong văn miêu tả cảnh: cung cấp và 
phân tích một số tư liệu được giáo viên chọn lọc kỹ càng trích trong các tác phẩm 
của các nhà văn. Sau đó cho các em luyện tập diễn đạt bằng hình thức giáo viên 
đưa ra một loạt hình ảnh, yêu cầu học sinh dùng lời văn kết hợp biện pháp nghệ 
thuật so sánh, nhân hoá, ẩn dụ sử dụng những từ láy có tính biêu cảm cao, dùng từ 
độc đáo để tập diễn đạt. Đặc biệt giáo viên cần chú ý đến phép so sánh trong các 
câu văn của học sinh. Có thể coi so sánh hay để tạo những nốt luyến cho những 
bản nhạc ngôn từ, những nét đậm của bức tranh ngôn ngữ. Giáo viên hướng cho 
học sinh luyện tập cách dùng nhiều từ so sánh khác nhau sao cho thật đa dạng 
phong phú gợi cảm, tạo ấn tượng cho người đọc. 
 - Rèn luyện kỹ năng dựng đoạn văn miêu tả cảnh: Dựng đoạn văn chính là 
cách sắp xếp các lời văn diễn đạt sao cho hợp lý, logic, chặt chẽ, mạch lạc. Học 
sinh thường rất lúng túng không biết tả cảnh cụ thể là tả cảnh gì? Tả như thế nào? 
theo trình tự từ đâu ?... Chúng thường làm vào kể lể, liệt kê cảnh một cánh tràn lan,