Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kĩ năng viết đoạn văn nghị luận về một nhân vật trong tác phẩm truyện dành cho học sinh Lớp 9

 Một số kinh nghiệm rèn kĩ năng viết đoạn văn nghị luận về một nhân vật trong tác phẩm truyện
 dành cho học sinh lớp 9
 I. PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lí do chọn đề tài.
 Tôi rất tâm đắc câu nói của Vijaya Lankshmi Pandit: “ Mục tiêu của giáo dục 
không phải là dạy cách kiếm sống hay cung cấp công cụ để đạt được sự giàu có, mà đó 
phải là con đường dẫn lối tâm hồn con người vươn đến cái “ Chân” và thực hành cái 
“Thiện”. Đúng vậy! Môn Ngữ văn có sứ mệnh cao đẹp đó: hình thành những con 
người có ý thức tự tu dưỡng, biết yêu thương, quí trọng gia đình, bè bạn, có lòng yêu 
nước, yêu chủ nghĩa xã hội, biết hướng tới những tư tưởng, tình cảm cao đẹp như lòng 
nhân ái, tinh thần tôn trọng lẽ phải, lòng căn ghét cái xấu, cái ác. Đó là những con 
người biết rèn luyện để có tính tự lập, có tư duy sáng tạo, bước đầu có năng lực cảm 
thụ giá trị chân, thiện, mỹ trong nghệ thuật. Đó cũng là những con người biết ham 
muốn để đem tài trí của mình cống hiến cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 
 Trên thực tế, việc giảng dạy môn Ngữ văn ở bậc THCS rất phong phú về đề tài 
và đa dạng về thể loại trong đó có thể loại nghị luận. Văn nghị luận chiếm vị trí quan 
trọng trong nội dung chương trình giảng dạy môn Ngữ văn lớp 7.8.9. Mặc dù việc dạy 
văn nghị luận trong nhà trường đã được tiến hành từ lâu, song phương pháp, hiệu quả 
giảng dạy còn nhiều điều trăn trở vì một số giáo viên chưa chú trọng nhiều đến việc rèn 
các kĩ năng viết văn nghị luận cho học sinh. Bên cạnh đó, thực trạng học văn, viết văn 
nghị luận ở trường mà tôi đang công tác còn nhiều hạn chế trong cách thức trình bày, 
lập luận thiếu sự thuyết phục và có hạn chế trong việc viết văn nghị luận về nhân vật 
trong tác phẩm truyện.Vì vậy, tôi thiết nghĩ, mỗi giáo viên cần phải rèn cho học sinh 
kĩ năng viết văn nghị luận. Trong đó, kĩ năng viết văn nghị luận phải xuất phát từ kĩ 
năng viết đoạn văn nghị luận. 
 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
 Mục tiêu
 - Tìm ra được phương pháp rèn cho học sinh cách viết đoạn văn nghị luận về 
nhân vật trong tác phẩm truyện. 
 - Đổi mới cách làm, phương pháp giảng dạy nghị luận văn học nhất là nghị luận 
về nhân vật trong tác phẩm truyện (tức là phân tích, cảm nhậnvề nhân vật)
 Nhiệm vụ
 - Nghiên cứu thực trạng về dạy học ngữ văn nói chung và dạy văn nghị luận văn 
học nói riêng tại trường THCS Lương Thế Vinh.
 - Đề ra những giải pháp hiệu quả và cụ thể để giúp học sinh rèn kĩ năng viết đoạn 
văn nghị luận về một nhân vật trong tác phẩm truyện
 3. Đối tượng nghiên cứu
 - Phương pháp rèn kĩ năng viết văn nghị luận về nhân vật trong tác phẩm truyện.
 4. Giới hạn của đề tài
 Trần Thị Lệ - GV trường THCS Lương Thế Vinh- Krông Ana 1 Một số kinh nghiệm rèn kĩ năng viết đoạn văn nghị luận về một nhân vật trong tác phẩm truyện
 dành cho học sinh lớp 9
 Là một giáo viên đang trực tiếp giảng dạy môn Ngữ văn, tôi rất mong muốn tìm 
được những phương pháp dạy học tích cực mới để giúp học sinh lĩnh hội kiến thức tốt 
hơn.
 2. Thực trạng
 a. Thuận lợi
 -Về phía nhà trường: Được sự chỉ đạo, quan tâm sâu sát của chi bộ Đảng, của 
Ban Giám Hiệu nhà trường, được sự giúp đỡ của các đồng chí trong tổ chuyên môn.
 - Về phía giáo viên: Giáo viên giảng dạy nhiệt tình, luôn tìm tòi học hỏi để trau 
dồi kiến thức đồng thời tìm ra được những phương pháp học tập tích cực. Giáo viên đã 
được trực tiếp giảng dạy nhiều năm, đặc biệt là dạy học sinh lớp 9; giáo viên đã nhiều 
năm ôn thi tuyển sinh cho học sinh cuối cấp và ôn thi học sinh giỏi các cấp. Tôi nhận 
thấy rằng khối lớp này đề cập tới chủ yếu là kiểu văn nghị luận. Và tôi đã thấy được 
những điểm yếu của học sinh, trong đó có kĩ năng viết đoạn văn nghị luận về nhân vật 
trong tác phẩm truyện còn hạn chế nên trăn trở. Tôi đã rèn cho học sinh về vấn đề này 
và đã thu được kết quả khả quan.
 - Về phía học sinh: Ở những lớp dưới, các em đã có hiểu biết căn bản cách trình 
bày đoạn văn như đoạn văn tự sự, miêu tả, biểu cảm, thuyết minh. Ít nhất, học sinh có 
thể hình dung thế nào là một đoạn văn. Tuy mỗi đoạn văn trên đều mang đặc trưng 
riêng biệt của nó nhưng các em đã có thể biết tập hợp các câu văn phù hợp về vấn đề 
để tạo thành một đoạn văn..
 Học sinh đã được học văn nghị luận ở lớp 7 và 8, đặc biệt là học sinh lớp 8 đã 
được học cách xây dựng đoạn văn và liên kết đoạn văn trong văn bản.
 b. Khó khăn
 * Những vấn đề còn tồn tại và hạn chế của chương trình SGK.
 Mặc dù các em đã được học về văn nghị luận ở lớp 7 (tiết 79, 83, 84, 87, 88, 91, 
92, 98, 99, 100, 103, 104, 112, 116 và học về cách xây dựng đoạn văn ở lớp 8 ( tiết 12, 
17, 99,100 ) nhưng chương trình Ngữ văn lớp 9 không có tiết ôn tập văn nghị luận nên 
học sinh có thể quên những lí thuyết cơ bản về văn nghị luận cũng như đoạn văn nghị 
luận.
 Riêng đối với nghị luận về một tư tưởng, đạo lí, học sinh lớp 9 chỉ được học 
trong 03 tiết cách thức làm một bài văn, trong khi đó khi thi học kì và thi tuyển sinh, 
các em không làm thành bài mà viết đoạn văn độc lập với số câu qui định. Quan trọng 
hơn là những năm gần đây, cấu trúc đề thi, kiểm tra thường xuyên, định kì, thi h ọc 
sinh giỏi thường xuyên ra. Vì vậy, buộc giáo viên phải chú ý đặc biệt tới vấn đề này.
 * Phương pháp giảng dạy của giáo viên.
 Một số giáo viên chưa quan tâm, chú ý rèn kĩ năng viết đoạn văn cho học sinh. 
Việc chưa quan tâm này cũng do nhiều yếu tố. Phần nhiều bởi khung chương trình của 
khối lớp, đặc biệt là lớp 8, giáo viên cố gắng dạy hết lượng kiến thức yêu cầu theo 
Chuẩn kiến thức kĩ năng nên không còn thời gian để rèn kĩ năng viết đoạn văn cho học 
sinh. Nhưng lớp 9 văn nghị luận là trọng tâm mà viết đoạn văn là chủ yếu vì các em 
 Trần Thị Lệ - GV trường THCS Lương Thế Vinh- Krông Ana 3 Một số kinh nghiệm rèn kĩ năng viết đoạn văn nghị luận về một nhân vật trong tác phẩm truyện
 dành cho học sinh lớp 9
 - Những dẫn chứng trên cho thấy Vũ Nương rất tốt.
 Đề bài yêu cầu là viết “một đoạn văn” thì các em lại viết thành “nhiều đoạn 
văn”. Các em chưa xác định được câu trên đề bài là luận điểm của đoạn văn mà cũng 
là câu chủ đề nên khi xây dựng thành đoạn văn, các em không biết đặt nó ở vị trí nào 
trong đoạn. Có học sinh còn không sử dụng luận điểm trên trong bài viết. Ngoài những 
lỗi trên, trong bài làm này của học sinh còn mắc nhiều khuyết điểm nữa như: Sai lỗi 
viết chữ đầu câu, đầu đoạn không viết hoa; diễn đạt lủng củng, lặp ý; chưa có dẫn 
chứng cụ thể, sai kiến thức, dùng kí hiệu “ ->” trong bài làm 
 - Một số học sinh chưa biết viết câu mở đoạn hoặc mở đoạn dài dòng.
 Thống kê bài thăm dò lớp 9a4 có 28 học sinh thì có tới 15 em không biết viết 
câu mở đoạn. Qua thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy đa số học sinh nằm trong tình trạng 
này. 
 Ví dụ: Hãy xây dựng một đoạn văn khoảng 6 đến 8 câu với luận điểm sau: 
“Nhân vật Vũ Nương trong Chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ là một 
người con dâu hiếu thảo, nghĩa tình”. Có học sinh đã viết: “Nhân vật Vũ Nương trong 
truyện dù về nhà chồng xảy ra nhiều xích mích nhưng nàng luôn làm tốt trách nhiệm 
của một người vợ tốt”. Nếu học sinh viết đoạn văn theo cách diễn dịch thì buộc câu mở 
đoạn phải nêu luận điểm của cả đoạn. Nếu là đoạn văn quy nạp thì câu đầu đoạn văn 
đó cũng phải giới thiệu được khái quát về nhân vật: nhật vật nào? Trong tác phẩm nào? 
Của ai? Em có ấn tượng chung với nhân vật như thế nào?. Ví dụ như “Nhân vật Vũ 
Nương trong Chuyện người con gái Nam Xương của Nguyễn Dữ là nhân vật đã để lại 
dấu ấn khó phai trong lòng bạn đọc”. Đề bài trên đã có luận điểm cho sẵn nhưng học 
sinh không biết đưa luận điểm đó vào bài làm của mình mà còn khai thác nghiêng về 
“người vợ tốt”, chưa rõ nhân vật này trong truyện gì? Của tác giả nào? Khiến cho câu 
văn chưa rõ ý, khó hiểu. Nguyên nhân là các em chưa hiểu luận điểm là gì và cách viết 
câu luận điểm.
 - Một số học sinh chưa biết chọn lọc, khái quát các ý chính phần thân đoạn.
 Trong văn nghị luận nói chung và đoạn văn nghị luận nói riêng, sau khi nêu ý 
khái quát ( câu mở đoạn) thì người viết phải trình bày luận cứ để làm sáng tỏ ý khái 
quát đó. Nhưng học sinh bị “vấp” nhiều nhất ở phần này. Đó là tình trạng học sinh đi 
kể chuyện, chưa biết chọn lọc dẫn chứng, viết lan man, dài dòng nên dễ bị lạc hướng, 
thiếu chính xác, trọng tâm. Kể cả giáo viên đôi lúc cũng cảm thấy lúng túng, vụng về 
trong việc xác định nêu lí lẽ gì và viết dẫn chứng ra sao. Có khi còn không biết đưa dẫn 
chứng vào bài làm.
 Ví dụ: Đoạn văn cảm nhận về nhân vật ông Hai trong truyện ngắn “ Làng” của 
kim Lân.
 Học sinh đã trình bày phần thân đoạn như sau: “Hôm ấy, giặc Pháp bắn súng vào 
làng, gia đình ông Hai phải đi tản cư. Một hôm từ phòng thông tin về, ông đã nghe 
được tin làng ông theo giặc từ hai người đàn bà tản cư. Ông về nhà, mặt buồn rười 
rượi, cáu gắt vợ con. Sau đó ông trò chuyện với con nhỏ để vơi đi nỗi khổ tâm. Khi 
nghe được tin cải chính, ông mừng lắm”.
 Trần Thị Lệ - GV trường THCS Lương Thế Vinh- Krông Ana 5 Một số kinh nghiệm rèn kĩ năng viết đoạn văn nghị luận về một nhân vật trong tác phẩm truyện
 dành cho học sinh lớp 9
 Về đoạn văn, cần ôn lại cho học sinh khái niệm, vai trò, hình thức trình bày, cấu 
trúc của một đoạn văn và đặc biệt giúp học sinh hiểu được sự khác nhau giữa đoạn văn 
trong văn bản và đoạn văn nghị luận về nhân vật trong tác phâm truyện; cách trình bày 
nội dung đoạn văn nghị luận về nhân vật trong tác phâm truyện 
 *Khái quát về nghị luận và nghị luận về tác phẩm truyện.
 - Khái niệm: 
 Văn nghị luận là loại văn viết ra để phát biểu ý kiến, bày tỏ nhận thức, đánh 
giá thái độ đối với cuộc sống bằng những luận điểm, lí lẽ, dẫn chứng. Nếu tác phẩm 
văn học nghệ thuật phát biểu ý kiến, bày tỏ thái độ cuộc sống bằng những hình 
tượng nghệ thuật gợi cảm thì văn nghị luận diễn đạt bằng mệnh đề, phán đoán logic 
thuyết phục. Từ đó có thể nêu khái niệm chung về văn nghị luận như sau: Văn nghị 
luận là loại văn trong đó người viết ( người nói) đưa ra những lí lẽ, dẫn chứng về 
một vấn đề nào đó và thông qua cách thức bàn luận thuyết phục người nghe.
 Nghị luận một tác phẩm truyện ( hoặc đoạn trích) là trình bày những nhận xét, 
đánh giá của mình về nhân vật, sự kiện, chủ đề hoặc nghệ thuật của một tác phẩm cụ 
thể.
 Nghị luận về nhân vật trong tác phẩm truyện ( hoặc đoạn trích) là trình bày 
những nhận xét, đánh giá của mình về nhân vật trong một tác phẩm cụ thể.
 Ví dụ:
 + Cảm nhận của em về nhân vật anh thanh niên trong “ Lặng lẽ Sa Pa” của 
Nguyễn Thành Long.
 + Cảm nhận của em về số phận và vẻ đẹp của Vũ Nương trong “ Chuyện 
người con gái Nam Xương” của Nguyễn Dữ.
 - Đặc trưng của văn nghị luận về một nhân vật trong tác phẩm truyện:
 Nhân vật văn học là con người được nhà văn miêu tả trong tác phẩm bằng 
phương tiện văn học. Nhân vật văn học có thể là con người có tên như ông Sáu, bé 
Thu, Phương Định..có thể là người không có tên như viên quan, thằng bán tơ... Nhân 
vật văn học được thể hiện bằng chất liệu ngôn từ. Vì vậy, người đọc phải tưởng 
tượng, xây dựng lại trong các mối quan hệ của nó. Nhân vật văn học có chức năng 
khái quát những tính cách, hiện thực cuộc sống và thể hiện quan niệm của nhà văn 
về cuộc đời. Xét từ góc độ kết cấu, nhận vật trong tác phẩm có hai loại: nhân vật 
chính (nhân vật giữ vai trò thể hiện chủ đề và tư tưởng của tác phẩm, được nhắc đến 
từ đầu đến cuối truyện..), và nhân vật phụ ( nhân vật nói ít đến hơn, giữ vị trí thứ yếu 
so với nhân vật chính, phụ trợ cho nhân vật chính thực hiện hành đồng, bộc lộ tính 
cách). Nhân vật được xây dựng trên các phương diện ngoại hình, tài năng, cử chỉ, 
hành động để bộc lộ tính cách, phẩm chất, tâm hồn, tình cảm. Do đó, những nhận 
xét, đánh giávề nhân vật trong tác phẩm truyện phải xuất phát từ tính cách, hành 
độngvà nghệ thuật trong tác phẩm.
 Trần Thị Lệ - GV trường THCS Lương Thế Vinh- Krông Ana 7