Sáng kiến kinh nghiệm Rèn kĩ năng viết bài văn miêu tả cho học sinh Lớp 4

 ĐỀ TÀI: Rèn kĩ năng viết bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4
 MỤC LỤC
TT NỘI DUNG Trang
1 Mục lục 1
2 A. Phần mở đầu 2
3 I. Lý do chọn đề tài 2
4 II. Mục tiêu và nhiệm vụ của đề tài 2
5 III. Đối tượng nghiên cứu 2
6 IV. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 2
7 V. Phương pháp nghiên cứu 3
8 B.Phần nội dung 3
9 I. Cơ sở lý luận 3
10 II. Thực trạng 4
11 III. Nội dung và hình thức của giải pháp 5
12 1. Mục tiêu giải pháp 5
13 2. Nội dung và cách thức thực hiện các giải pháp 5
14 3. Phạm vi và kết quả của sáng kiến 17
15 C. Phần kết luận và kiến nghị 18
16 I. Kết luận 18
17 II. Kiến nghị 18
18 D . Tài liệu tham khảo 20
 Lương Thị Thanh Hương – Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai 1 ĐỀ TÀI: Rèn kĩ năng viết bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4
 Trong điều kiện và năng lực có hạn, đề tài chỉ đi sâu vào nghiên cứu và áp 
dụng Rèn kĩ năng viết bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4 góp phần nâng cao chất 
lượng học tập ở các môn học.
 Tôi bắt đầu nghiên cứu và thực hiện từ năm học 2016 – 2017 đến nay.
 V. Phương pháp nghiên cứu.
 - Phương pháp phân tích, tổng hợp
 - Phương pháp điều tra khảo sát
 - Phương pháp đàm thoại, vấn đáp
 - Phương pháp nghiên cứu tài liệu
 - Phương pháp quan sát. 
 - Phương pháp thống kê
 - Phương pháp tuyên dương, khen thưởng
 - Phương pháp đối chiếu và so sánh kết quả sau khi vận dụng các biện pháp 
trên.
 B. Phần nội dung 
 I.Cơ sở lý luận
 Như chúng ta đã biết, cấp Tiểu học là bậc học đặt nền móng cho việc hình 
thành nhân cách của học sinh. Đây là bậc học cung cấp những tri thức khoa học 
ban đầu về tự nhiên và xã hội, trang bị những kiến thức kỹ năng đầu tiên về hoạt 
động thực tiễn, bồi dưỡng, phát huy những tình cảm, thói quen và đức tính tốt 
của con người. Trong các môn học của bậc Tiểu học thì Tiếng Việt là môn học 
giữ vị trí quan trọng, bởi nó là công cụ để giao tiếp và tư duy. Đó là môn học góp 
phần hình thành và phát triển ở học sinh 4 kỹ năng: nghe – nói – đọc – viết. 
Trong môn Tiếng Việt thì tiết Tập làm văn lại chiếm một vị trí khá quan trọng vì 
nó là sự tích hợp 4 kỹ năng của học sinh.
 Văn miêu tả là thể loại văn dùng lời nói có hình ảnh và có cảm xúc làm cho 
người nghe, người đọc hình dung một cách rõ nét, cụ thể về người, vật, cảnh vật, 
sự việc như nó vốn có trong đời sống. Một bài văn miêu tả hay không những thể 
hiện rõ nét, chính xác, sinh động đối tượng miêu tả mà còn thể hiện được trí 
tưởng tượng, cảm xúc và đánh giá của người viết đối với đối tượng được miêu tả. 
Bởi vì trong thực tế không ai tả để mà tả, mà thường tả để giử gắm những suy 
nghĩ, cảm xúc, những tình cảm yêu ghét cụ thể của mình. Các bài văn miêu tả ở 
tiểu học chỉ yêu cầu tả những đối tượng mà các em yêu mến, yêu thích. Vì vậy 
qua bài làm của mình, các em phải gửi gắm được tình thương yêu của mình với 
những gì mà mình miêu tả.
 Trong đời sống, các em gặp nhiều người, nhiều cảnh vật, con vật khác 
nhau, chúng đều có thể trở thành đối tượng miêu tả. Mỗi đối tượng này đều có 
những nét khác nhau. Vì vậy, khi miêu tả, các em phải nắm những nét riêng khác 
biệt này để viết được những bài văn vừa mang đặc điểm chung của thể loại văn 
miêu tả, vừa có được cái riêng của đối tượng được miêu tả. Đối tượng của văn 
miêu tả lớp là những cây xanh, đồ vật, con vật rất gần gũi và có ở xung quanh 
các em.,Chúng đều là những sự vật rất có ích và gần gũi thân thiết với con 
người. Mỗi sự vật có một hình dáng, đặc điểm, lợi ích nhất định. Vì thế khi miêu 
 Lương Thị Thanh Hương – Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai 3 ĐỀ TÀI: Rèn kĩ năng viết bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4
tâm lí này thuận lợi để khơi gợi ở các em những cảm xúc miêu tả bất ngờ, thú 
vị
 2. Khó khăn: 
 Như chúng ta đã biết, sản phẩm của Tập làm văn là cả ngôn bản ở dạng 
nói, dạng viết theo các dạng lời nói kiểu bài văn do chương trình quy định. Sản 
phẩm của học văn miêu tả thường ở dạng viết. Năng lực viết chứng tỏ trình độ 
văn hóa, văn minh của một người. Nhưng ở lớp 4 các em mới bắt đầu học cách 
lập dàn ý, dựng đoạn và viết thành bài văn hoàn chỉnh. Hơn nữa khả năng ngôn 
ngữ của các em còn hạn chế nhất là các em học sinh ở vùng nông thôn trong địa 
bàn chúng tôi. Mỗi bài văn miêu tả hay đòi hỏi khả năng tưởng tượng và sử 
dụng ngôn ngữ diễn đạt thật sinh động. Thực tế cho thấy, đa số học sinh lớp 4 
viết văn miêu tả chưa hay hoặc sắp xếp ý còn lộn xộn, lủng củng, hình ảnh trong 
bài văn chưa gợi tả, ít liên tưởng hoặc chỉ là sao chép một cách máy móc các bài 
văn mẫu.
 III. Nội dung và hình thức của giải pháp:
 1.Mục tiêu của giải pháp
 - Nhằm giúp học sinh lớp 4A viết được một bài văn miêu tả đúng với yêu 
cầu của đề bài, đầy đủ ba phần (mở bài, thân bài, kết bài), câu văn rõ ràng, chân 
thật, giàu hình ảnh, biết sử dụng các biện pháp so sánh, nhân hóa phù hợp, thể 
hiện được tình cảm của người viết.
 2.Nội dung và cách thức thực hiện các giải pháp
 Để khắc phục thực trạng trên và tổ chức tiết dạy học Tập làm văn miêu tả 
có hiệu quả hơn và phù hợp với đối tượng học sinh đang dạy. Tôi mạnh dạn đưa 
ra một số giải pháp cụ thể như sau:
 2.1.Giải pháp 1: Giúp học sinh nắm chắc yêu cầu của đề bài.
 Đây là một việc làm rất quan trọng, bởi nó giúp học sinh định hướng được 
công việc mình sẽ làm: Đó là xác định được bài văn thuộc thể loại gì? Kiểu bài 
gì? Đối tượng miêu tả là gì? Từ đó giúp các em không đi lạc yêu cầu của đề. Sau 
khi nêu xong đề bài, tôi ghi lên bảng rồi yêu cầu 2 học sinh đọc lại.
 Ví dụ 1: Đề bài “Tả cái bàn học ở lớp hay ở nhà của em” 
 - Giáo viên cần giúp học sinh xác định đúng thể loại văn bằng cách đưa ra 
các gợi ý để học sinh lựa chọn ...).
 - Sau khi học sinh xác định được thể loại văn (tả đồ vật), giáo viên giúp học 
sinh xác định yêu cầu của đề bài: Tả cái gì ? (Tả cái bàn học ở lớp hay ở nhà 
của em). 
 Việc làm này giúp học sinh nhận ra rằng: đồ vật các em cần tả là một cái 
bàn học ở lớp hay ở nhà của em chứ không phải là tả những cái bàn học khác. 
Đây là bước rèn cho học sinh kĩ năng phân tích đề bài. 
 Ví dụ 2: Em hãy tả một cây cho bóng mát ở sân trường em hoặc nơi em 
đang ở.Tôi hướng dẫn các em như sau:
 - Đề bài thuộc thể loại văn gì? (miêu tả)
 - Kiểu bài nào? (tả cây cối)
 - Đối tượng miêu tả là gì? (cây cho bóng mát)
 - Kể tên các loại cây che bóng mát? (bàng, xà cừ, phượng vĩ,)
 Lương Thị Thanh Hương – Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai 5 ĐỀ TÀI: Rèn kĩ năng viết bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4
các bộ phận như một người thợ lắp ráp một đồ vật nào đó, mà cần phải nhằm vào 
những chi tiết, bộ phận có thể khắc họa hình ảnh cây ấy một cách rõ rệt, gợi cho 
em nhiều ấn tượng nhất, tập trung miêu tả những nét độc đáo và làm hiện lên 
những nét riêng của loài cây đó khiến nó không lẫn với các loài cây khác. Giữa 
các cây cùng một loài nó cũng có dáng vẻ riêng của nó.
 Ví dụ: Quan sát cây bàng từ xa đến gần; gốc, rễ, thân, tán lá, sự thay đổi 
màu sắc của lá theo mùa, cảnh vật xung quanh để tìm ra các nét riêng của cây.
 2.3.Giải pháp 3: Rèn kỹ năng lập dàn bài chi tiết cho bài văn miêu tả.
 Để viết được một bài văn hay, thì học sinh cần phải có thói quen lập dàn 
bài chi tiết. Vì vậy sau khi hướng dẫn học sinh kỹ năng quan sát, tôi giúp các em 
có thói quen chọn lọc các chi tiết quan sát được và sắp xếp chúng thành một dàn 
bài chi tiết. Để giúp các em thực hiện tốt kỹ năng này, tôi hướng dẫn theo hai 
bước sau:
 a. Kỹ năng chọn lọc chi tiết:
 Kết quả các em quan sát được bao gồm cả phần thô lẫn phần tinh. Vậy làm 
thế nào để giúp các em sàng lọc bỏ phần thô, chỉ giữ lại phần tinh. Để giúp các 
 Lương Thị Thanh Hương – Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai 7 ĐỀ TÀI: Rèn kĩ năng viết bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4
 Ví dụ 2: Lập dàn ý tả con vật
 *Mở bài: Giới thiệu con vật sẽ tả.
 - Để giới thiệu con vật sẽ tả, em cần giới thiệu những gì? (Tên con vật, 
nơi nó ở, lí do em thích nó,) 
 *Thân bài:
 - Tả hình dáng.
 +Mỗi con vật thường đều có những bộ phận nào? (đầu: Mắt, mũi, miệng 
(mõm, mỏ), tai, ; mình: thân, lưng, bụng, ngực,; chi: móng vuốt, cựa,; 
đuôi, cánh, .), ...
 - Tả thói quen sinh hoạt và một vài hoạt động chính của con vật.
 - Thói quen sinh hoạt là những thói quen nào? (ăn, ngủ, đùa giỡn, ) 
 - Những hoạt động chính của con vật là gì? Ví dụ? (con mèo: bắt chuột; 
con chó: giữ nhà, mừng chủ; )
 *Kết luận: Nêu cảm nghĩ đối với con vật.
 - Cảm nghĩ của em đối với con vật có thể là gì? (yêu, thích, thấy thiếu 
vắng khi đi đâu về mà không trông thấy nó, ); Em làm gì để thể hiện tình cảm 
của em đối với nó? (chăm sóc, bảo vệ, )
 Với cách làm như vậy tôi đã xác định cho các em một thói quen tốt. Các 
em đã viết được rất nhiều dàn ý hay và tiêu biểu như dàn bài tả con mèo sau đây:
 Lương Thị Thanh Hương – Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai 9 ĐỀ TÀI: Rèn kĩ năng viết bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4
 - Thân bài: Có thể gồm một số đoạn văn, là toàn bộ nội dung miêu tả được 
viết theo từng phần, từng ý đã được sắp xếp khi quan sát, chuẩn bị viết bài. 
Trong đó, thể hiện được hình ảnh về đối tượng miêu tả với ngôn từ và các biện 
pháp nghệ thuật mà người viết vận dụng để miêu tả.
 Ví dụ khi dạy bài Luyện tập xây dựng đoạn văn miêu tả con vật, học sinh 
đã viết được đoạn văn với những từ ngữ gợi tả như sau: 
 Lương Thị Thanh Hương – Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai 11 ĐỀ TÀI: Rèn kĩ năng viết bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4
- Đoạn văn kết bài và hoàn thiện bài văn: Kết bài tuy chỉ là một phần nhỏ 
trong một bài văn nhưng lại rất quan trọng bởi đoạn kết bài thể hiện được nhiều 
nhất tình cảm của người viết với đối tượng miêu tả. Thực tế cho thấy học sinh 
thường hay liệt kê cảm xúc của mình làm phần kết bài khô cứng, gò bó, thiếu 
chân thực. Các em thường làm kết bài không mở rộng, điều đó khiến bài văn 
chưa có sự hấp dẫn. Do đó, giáo viên cần hướng dẫn, gợi ý để học sinh biết cách 
và viết được phần kết bài mở rộng bằng cảm xúc của mình một cách tự nhiên. 
Giáo viên có thể dùng câu hỏi gợi mở để khơi gợi cảm xúc của học sinh trong 
quá khứ, hiện tại, tương laị; hoặc trong hoàn cảnh nào đó đối với đối tượng được 
tả. 
 Ví dụ: -Tả cây ăn quả: Hình ảnh cây sai trĩu quả gợi cho em cảm nghĩ gì? 
Mỗi khi ăn quả em nhớ đến điều gì? 
 - Tả con vật nuôi.
 Và học sinh đã viết được như sau:
 Lương Thị Thanh Hương – Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai 13 ĐỀ TÀI: Rèn kĩ năng viết bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4
2.5. Giải pháp 5: Thực hiện nghiêm tiết trả bài
Mỗi loại bài thường dành một tiết kiết tra để học sinh thực hành viết. Quá 
 Lương Thị Thanh Hương – Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai 15 ĐỀ TÀI: Rèn kĩ năng viết bài văn miêu tả cho học sinh lớp 4
Hoạt động 3:
 -Việc 1: Cá nhân có bài viết tốt được tuyên dương thì đọc trước lớp cho 
bạn học hỏi.
 - Việc 2: Đọc cho nhau nghe một số câu văn, bài văn hay mà mình đã sưu
tầm được.
 *Trong khi học sinh làm việc với phiếu bài tập, tôi thường đặt ra một số câu
hỏi để các em trả lời.
 Ví dụ:
 - Các em có nhận xét gì về bài làm của bạn?
 - Bài làm của bạn hay ở chỗ nào? Sáng tạo ở chỗ nào?
 - Em học tập được những gì từ bài làm của bạn?
 Trả lời đúng các câu hỏi của giáo viên đặt ra là học sinh đã học tập được 
chính bạn của mình.
 Ngoài ra trong quá trình dạy học, tôi tích lũy được nhiều bài văn hay của 
học sinh trong các năm học trước, tôi đọc cho các em nghe rồi cùng các em phân 
tích cái hay, cái cần học tập trong từng bài văn.
 Ngoài các giải pháp trên, tôi khuyến khích các em lập sổ tay văn học và 
hướng dẫn các em cách sử dụng. Sổ tay văn học để ghi những từ ngữ miêu tả, 
những câu văn hay, giàu hình ảnh, các câu văn sử dụng các biện pháp nghệ thuật 
đặc sắc mà các em đọc được trong sách báo, sách tham khảo, trong cuộc sống 
hàng ngày và trên các phương tiện thông tin đại chúng. Mỗi ngày, các em tích 
lũy một từ hay một câu, cứ như vậy vốn từ ngữ của các em sẽ ngày càng giàu 
lên.
 Như vậy trong tiết trả bài không những chỉ giúp các em tự đánh giá các bài 
văn của mình của bạn và không ngừng tích lũy vốn từ sẽ giúp các em học tốt hơn 
phân môn Tập làm văn nói chung và kiểu bài miêu tả nói riêng.
 3. Phạm vi và kết quả của sáng kiến.
 3.1. Phạm vi áp dụng: Vận dụng SKKN này trong khi dạy viết bài văn 
miêu tả cho HS lớp 4A trường Tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai và học sinh cả 
khối; cũng có thể vận dụng vào dạy cho học sinh lớp 5.
 3.2. Kết quả của sáng kiến
 Sau một thời gian nghiên cứu đề tài, áp dụng trực tiếp vào 29 học sinh lớp 
4A Trường Tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai do tôi chủ nhiệm, tôi nhận thấy các 
em bắt đầu có hứng thú và đam mê học môn Tiếng Việt trong đó có tiết viết các 
bài văn miêu tả. Giờ học diễn ra nhẹ nhàng và sinh động hơn. Các em đã chủ 
động, tự giác trong việc hình thành kiến thức. Vốn từ ngữ miêu tả của các em 
ngày càng phong phú hơn cả về số lượng lẫn chất lượng. Cách sử dụng từ của 
các em chính xác hơn. Trong khi viết văn, các em đã biết cách sử dụng các biện 
 Lương Thị Thanh Hương – Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai 17