Sáng kiến kinh nghiệm Phát triển kỹ năng ứng phó với căng thẳng và kiểm soát cảm xúc cho học sinh THPT qua công tác chủ nhiệm

 MỤC LỤC
A. Đặt vấn đề ............................................................................................... 3
I. Lý do chọn đề tài...................................................................................... 3
II. Đối tượng nghiên cứu............................................................................... 3
III. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 3
IV. Đóng góp mới của đề tài .......................................................................... 4
V. Cấu trúc đề tài .......................................................................................... 4
B. Nội dung nghiên cứu .............................................................................. 5
I. Cơ sở lí luận ............................................................................................ 5
 •
1.1 Khái niệm sự căng thẳng và ứng phó căng thẳng .................................... 5
1.1.1 Khái niệm căng thẳng............................................................................... 5
1.1.2 Biểu hiện của căng thẳng ......................................................................... 5
1.1.3 Nguyên nhân căng thẳng ở lứa tuổi học sinh ........................................... 5
1.1.4 Khái niệm kỹ năng ứng phó với căng thẳng ............................................ 6
1.2 Khái niệm cảm xúc và kiểm soát cảm xúc............................................... 7
1.2.1 Khái niệm cảm xúc và kiểm soát cảm xúc............................................... 7
1.2.2 Vai trò của vấn đề kiểm soát cảm xúc đối với lứa tuổi học sinh 8
II Cơ sở thực tiễn........................................................................................ 8
2.1 Thực trạng giáo dục KNS và hỗ trợ tâm lý chohọc sinh trong nhà 8
 trường THPT hiện nay
2.1.1 Thuận lợi .................................................................................................. 8
2.1.2 Khó khăn .................................................................................................. 8
2.2 Những khó khăn về mặt tâm lý của lứa tuổi học sinh THPT............... 9
2.3 Những vấn đề tâm lý của học sinh khi giãn cách xã hội và học trực 10
 tuyến kéo dài .........................................................................................
2.4 Thực trạng về cách ứng phó với tình huống căng thẳng và kiểm soát 11
 cảm xúc trong học sinh hiện nay ..........................................................
III Các biện pháp phát triển kĩ năng ứng phó với căng thẳng và 12
 kiểm soát cảm xúc cho học sinh qua công tác chủ nhiệm lớp
3.1 Biện pháp thứ nhất: Xác định rõ nguyên tắc giáo dục kỹ năng ứng 12
 phó với căng thẳng và kiểm soát cảm xúc
3.1.1 Giáo dục kỹ năng ứng phó với căng thẳng và kiểm soát cảm xúc hài 12
 hòa với việc giáo dục các kỹ năng khác
3.1.2 Giáo dục qua hình ảnh người thầy 13
3.2 Biện pháp thứ hai: Giáo dục, phát triển kỹ năng ứng phó với căng 14
 thẳng và kiểm soát cảm xúc cho học sinh qua các tiết sinh hoạt theo
 chủ đề
3.2.1 Chủ đề : “Giảm căng thăng trước kì thi” 14 PHẦN A: ĐẶT VẤN ĐỀ
I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
 •
 Theo WHO, sức khỏe tâm thần được xem là một bộ phận không thể tách rời 
trong định nghĩa về sức khỏe, trong đó một sức khỏe tâm thần tốt bao hàm trạng thái 
thoải mái, sự tự tin vào năng lực bản thân, tính tự chủ và khả năng nhận biết những 
tiềm năng của chính mình, khả năng ứng phó với những tình huống gây căng thẳng và 
kiểm soát cảm xúc. Vì thế, chăm sóc sức khỏe tâm thần mang ý nghĩa quan trọng với 
tất cả chúng ta trong cuộc sống hàng ngày.
 Trong xã hội hiện nay, học sinh nói chung và học sinh THPT nói riêng đang 
phải đối mặt với nhiều vấn đề: sự kì vọng, áp lực từ phía gia đình, nhà trường về kết 
quả học tập và lựa chọn nghề nghiệp cho tương lai, khó khăn trong các trải nghiệm 
tình yêu đầu đời; sự tăng tiếp xúc với Internet, giãn cách xã hội và học trực tuyến dài 
ngày do dịch bệnh dẫn đến sự cô lập và thiếu tương tác, nạn “bắt nạt học đường” diễn 
ra thường xuyên ở ngoài đời thực lẫn thế giới ảo.. .Đối mặt với những vấn đề đó, nếu 
kinh nghiệm và kỹ năng sống của các em thiếu hụt sẽ dẫn đến tình trạng bất ổn tâm 
lý, nhẹ thì buồn phiền, lo âu, cáu gắt, nặng hơn là trầm cảm, thậm chí tự sát, gây ảnh 
hưởng nghiêm trọng đến chất lượng học tập cũng như chất lượng sống của các em.
 Xuất phát từ thực trạng nêu trên, qua nhiều năm tìm hiểu, chúng tôi đã nghiên 
cứu, mạnh dạn áp dụng đề tài “Phát triến kỹ năng ứng phó với căng thẳng và kiếm 
soát cảm xúc cho học sinh THPT qua công tác chủ nhiệm” với mong muốn hình 
thành, phát triển cho các em những kỹ năng cần thiết nhằm biết cách giữ được sự cân 
bằng, bình tĩnh đối mặt cũng như vượt qua những khó khăn trong cuộc sống. Đảm bảo 
cho các em khỏe cả về thể chất lẫn tâm lý, từ đó nâng cao chất lượng sống và học tập, 
góp phần phát triển phẩm chất năng lực, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản và toàn diện 
giáo dục và đào tạo.
II. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
 - Học sinh THPT.
 - Đề tài tập trung nghiên cứu về tác động của căng thẳng tâm lý đến chất lượng 
học tập cũng như chất lượng sống của học sinh, thực trạng ứng phó với căng thẳng và 
kiểm soát cảm xúc trong học sinh hiện nay. Từ đó tìm ra các biện pháp giáo dục phù 
hợp nhằm phát triển cho các em những kỹ năng mềm có ý nghĩa quan trọng đối với 
cuộc sống của các em ở hiện tại và trong tương ki.
III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
 - Phương pháp nghiên cứu định tính.
 - Phương pháp nghiên cứu định lượng, thu thập và xử lý số liệu. PHẦN B: NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
I.CƠ SỞ LÝ LUẬN
 •
1.1. Khái niệm sự căng thẳng và ứng phó căng thẳng
1.1.1. Khái niệm căng thẳng
 Căng thẳng hay còn gọi “stress ”, là phản ứng của cơ thể trước bất cứ một yêu 
cầu, áp lực hay một yếu tố tác động nào đe dọa đến sự tồn tại lành mạnh của con người 
cả về thể chất lẫn tinh thần.
 Học sinh thường phải đối mặt với tình trạng căng thẳng trong học tập, đó là 
trạng thái tâm lý nảy sinh do áp lực từ chính bản thân, sự kỳ vọng trong học tập từ 
phía cha mẹ, thầy cô, nhà trường, bạn bè và các thành viên trong gia đình. Căng thẳng 
trong học tập luôn tồn tại đồng thời hai mặt, một mặt nó củng cố, thúc đẩy phát triển 
khả năng giải quyết vấn đề trước những khó khăn thử thách trong học tập. Mặt khác 
gây áp lực lên học sinh, làm các em thấy mệt mỏi, chán nản, sợ hãi. Nếu hai mặt này 
không giữ được trạng thái cân bằng có thể ảnh hưởng không tốt tới hoạt động học tập 
và cuộc sống của học sinh.
1.1.2. Biểu hiện của căng thẳng
a) về mặt cảm xúc
 - Khó chịu, lo lắng, buồn bã, có khi rơi vào trạng thái chán nản thờ ơ.
 - Cảm thấy mình thất bại, vô dụng, không có giá trị.
 - Luôn có những suy nghĩ tiêu cực về cuộc sống, thậm chí muốn tự tử để giải 
thoát...
b) Về mặt hành vi
 - Nổi cáu, bực bội hoặc nóng tính, làm đau bản thân.
 - Sử dụng các chất kích thích như rượu, bia thuốc lá.
 - Xáo trộn sinh hoạt hàng ngày.
 - Mất tập trung, thích ở một mình.
 - Hay quên, trở nên vụng về, hấp tấp.
 - Ăn ít hoặc có khi ăn quá nhiều.
 - Hay lảm nhảm một mình.
c) Về mặt thể chất
 - Đau đầu, mất ngủ, vã mồ hôi..
 - Căng hoặc đau cơ bắp.
 - Sa sút về cả sức khỏe lẫn trí tuệ.
1.1.3. Nguyên nhân căng thẳng ở lứa tuổi học sinh
a) Nguyên nhân chủ quan
 Các nhà khoa học chỉ ra rằng, căng thẳng không chỉ do từ yếu tố bên ngoài 
khách quan tác động, mà còn có nguyên nhân từ nội tại bên trong mỗi cá nhân. Có 
những tình huống gây căng thẳng đối với người này nhưng lại không gây căng 1.1.4. Khái niệm kỹ năng ứng phó với căng thẳng
a) Khái niệm kỹ năng ứng phó với căng thẳng
 Kỹ năng ứng phó với căng thẳng là khả năng con người bình tĩnh, sẵn sàng đón 
nhận những tình huống căng thẳng như là một phần tất yếu của cuộc sống, là khả năng 
nhận biết sự căng thẳng, hiểu được nguyên nhân, hậu quả, cũng như biết cách suy nghĩ 
và ứng phó một cách tích cực khi bị căng thẳng.
b) Những cách ứng phó tiêu cực
 Lứa tuổi học sinh là lứa tuổi thường gặp nhiều vấn đề gây căng thẳng, trong khi 
các em còn thiếu hụt kỹ năng và kinh nghiệm sống nên rất nhiều em đã lựa chọn những 
biện pháp ứng phó tiêu cực như nghiện game, đánh nhau, hút thuốc, uống rượu bia 
thậm chí sử dụng ma túy đá, bỏ nhà đi bụi, tự tử...
c) Các biện pháp ứng phó tích cực
 - Vận động: Khi cơ thể được vận động đúng cách sẽ gia tăng khả năng sản sinh 
ra các hormone hạnh phúc, làm giảm thiểu các cảm xúc tồi tệ đang gặp phải.
 - Giao tiếp trò chuyện cùng người khác: Khi chia sẻ với người khác sẽ tránh 
được sự quá khích, bình tĩnh hơn, kiểm soát và cân bằng lại những lệch lạc về mặt 
cảm xúc.
 - Tránh né những tình huống gây căng thẳng: Khi dự đoán trước hậu quả của 
tình huống gây căng thẳng, nếu có thể hãy né tránh và hạn chế tối đa việc để chúng 
xảy ra.
 - Thay đổi tình huống: Trong trường hợp không thể nào né tránh các tình 
huống gây căng thẳng thì hãy cố gắng thay đổi nó.
 - Chấp nhận những điều không thể thay đổi: Nếu đã cố gắng thay đổi vẫn 
không đem lại kết quả thì cách tốt nhất là biết chấp nhận những điều không thể thay 
đổi.
 - Thích nghi, thư giãn và giải trí: đọc sách, nghe nhạc..
d) Những lợi ích khi có kỹ năng ứng phó với căng thẳng
 - Biết suy nghĩ và ứng phó một cách tích cực khi căng thẳng.
 - Duy trì được trạng thái cân bằng, không làm tổn hại sức khỏe, thể chất và 
tinh thần của bản thân cũng như của người khác.
 - Xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với những người xung quanh.
1.2. Khái niệm cảm xúc và kiểm soát cảm xúc
1.2.1. Khái niệm cảm xúc và kiểm soát cảm xúc
 Cảm xúc là phản ứng, là sự rung động của con người trước tác động của yếu tố 
ngoại cảnh. Cảm xúc được chia thành hai nhóm là cảm xúc tích cực như niềm vui, tự 
hào, phấn khích, và cảm xúc tiêu cực như sợ hãi, ghê tởm, giận dữ, .
 Kiểm soát cảm xúc không phải là loại bỏ những cảm xúc của bản thân, không 
phải che giấu hay đè nén lại mà chính là học cách kiểm soát để làm chủ 2.1.2. Khó khăn
 Qua khảo sát bằng phiếu (xem phụ lục 1) kết quả cho thấy hầu hết các giáo viên 
đều ý thức được tầm quan trọng của việc giáo dục kỹ năng sống, hỗ trợ tâm lý cho học 
sinh nhưng hiện nay việc triển khai nhiệm vụ này trong nhà trường vẫn còn nhiều hạn 
chế. Khi thực hiện giáo viên còn gặp nhiều lúng túng bởi tài liệu dùng cho giảng dạy 
về kỹ năng sống còn ít, giáo viên quen với việc cung cấp kiến thức để phục vụ thi cử, 
học sinh có tình trạng học lệch để chạy đua vào các trường đại học mà không hoặc ít 
quan tâm đến giáo dục kỹ năng sống. Ngoài ra, sự hạn hẹp về mặt thời gian, thiếu thốn 
về vật chất cũng là cản trở cho học sinh được học tập và trải nghiệm để hình thành các 
kỹ năng sống.
 Bên cạnh đó, trong công tác hỗ trợ tâm lý cho học sinh, nhiều giáo viên gặp 
khó khăn khi nhận diện vấn đề học sinh đang gặp phải và nhu cầu tư vấn, hỗ trợ của 
các em. Một số giáo viên chưa nhận thức đầy đủ tầm quan trọng của công tác tư vấn 
tâm lý cho học sinh, việc hỗ trợ tâm lý chỉ đang dừng lại ở cho lời khuyên, dặn dò chứ 
chưa thực sự đi sâu tìm hiểu vấn đề.
2.2. Những khó khăn về mặt tâm lý của lứa tuổi học sinh THPT
 Học sinh THPT là lứa tuổi phải đối mặt với áp lực học tập và lựa chọn nghề 
nghiệp cho tương lai với những kì thi cam go thử thách dẫn đến những bất an về tâm 
lý.
 Khảo sát 138 em học sinh lớp 10C3 và 11C1, 12C1 trường THPT Nguyễn Sỹ 
Sách (xem phụ lục 2), kết quả cho thấy các em gặp các vấn đề sau:
 TT Vấn đề Số lượng
 1 Áp lực trong học tập, thi cử 135
 2 Vấn đề về gia đình 63
 3 Sử dụng nhiều Internet 123
 4 Áp lực từ thầy cô 15
 5 Lịch học nhiều 112
 6 Sức khỏe 15
 7 Sống và học tập trong môi trường ồn ào, 13
 khó chịu
 8 Ảnh hưởng của bạn bè 21
 9 Các mối quan hệ xã hội 45
 10 Vấn đề về tiền bạc 34
 11 Lo lắng cho nghề nghiệp tương lai 78
 12 Mối quan hệ với người yêu 12