Sáng kiến kinh nghiệm Một số phương pháp hướng dẫn học sinh Lớp 6 phát huy năng lực tự học môn Toán

 Một số phương pháp hướng dẫn học sinh lớp 6 phát huy năng lực tự học môn Toán
 I.PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lý do chọn đề tài
 Trong những năm làm công tác giảng dạy bộ môn toán, tôi luôn không 
ngừng học hỏi để nâng cao trình độ chuyên môn, đổi mới phương pháp giảng 
dạy để sao cho có thể giúp các em học sinh nắm vững kiến thức, kĩ năng cơ bản 
cần thiết và cũng có thể vận dụng linh hoạt kiến thức toán học vào trong thực tế 
cuộc sống. Bên cạnh đó tôi cũng đặt nhiệm vụ hàng đầu cho chính bản thân 
mình là: Làm thế nào để các em phát huy được năng lực tự học của bản thân? 
Phương pháp nào có thể đưa các em đến với kiến thức nhanh, chính xác và khơi 
dậy ở các em niềm đam mê Toán học?... Rất nhiều những yêu cầu được đặt ra, 
nhưng bản thân tôi nhận thấy rằng việc “ Rèn cho học sinh lớp 6 phát huy năng 
lực tự học toán là rất cần thiết. Bởi với học sinh lớp 6, các em vừa mới bước vào 
môi trường học mới (cấp THCS) các em bắt đầu làm quen với những môn học 
mới với những phương pháp giảng dạy và cách thức ghi bài mà yêu cầu ở các 
em thao tác nhanh nhẹn, chủ động kiến thức,Nếu không có năng lực tự học 
tập môn toán, các em sẽ dần mất đi kĩ năng chủ động nắm bắt kiến thức, lười 
học toán, phụ thuộc vào những kiến thức mà giáo viên truyền đạt, thiếu sự sáng 
tạo dẫn đến kết quả học tập chưa cao. Vì thế việc giúp học sinh tiếp cận với 
công nghệ thông tin, có phương pháp học tập phù hợp, tạo hứng thú, tăng đam 
mê đối với môn toán là những phương pháp nhằm phát huy năng lực tự học, sở 
trường của bản thân.
 Từ xưa những câu ca dao, tục ngữ như “ Tôn sư trọng đạo”, “ Nhất tự vi 
sư, bán tự vi sư” , “ Muốn sang thì bắc cầu kiều, muốn con hay chữ phải yêu lấy 
thầy”, với ý nghĩa đề cao, coi trọng vị trí của người thầy trong xã hội. Tuy 
nhiên như vậy không có nghĩa là thầy làm hết tất cả cho trò, mà thầy nhiệt tình 
truyền đạt kiến thức, còn trò nỗ lực để chủ động chiếm lĩnh kiến thức, vận dụng 
sáng tạo kiến thức đó vào thực tế cuộc sống. Một khi học sinh chỉ lĩnh hội kiến 
thức một cách bị động từ thầy thì các em sẽ nắm bắt kiến thức ấy rất mờ nhạt, 
nhanh quên, lười vận dụng vào thực tế. Nhưng khi học sinh kết hợp được những 
kĩ năng như: tiếp thu bài học trên lớp, chủ động tìm tòi mở rộng kiến thức trong 
sách tham khảo, thực tế cuộc sống, trải nghiệm và sáng tạo thì kết quả đạt được 
không chỉ là kiến thức mà còn là kĩ năng vận dụng, sáng tạo vào cuộc sống. 
 Đặc biệt những năm gần đây được sự quan tâm của lãnh đạo PGD đã tổ 
chức các buổi tập huấn về đổi mới phương pháp dạy học, dạy học theo chủ đề 
tích hợp, dạy học trải nghiệm sáng tạo,  tôi như được mở rộng kiến thức và 
học hỏi được những phương pháp giảng dạy mới để một lần nữa khẳng định 
rằng “ Rèn luyện năng lực học, tự học toán ở học sinh” đặc biệt là học sinh lớp 6 
là rất cần thiết. Hiệu quả sẽ được nâng cao nếu giáo viên biết linh hoạt kết hợp 
các phương pháp giảng dạy khác nhau phù hợp với đối tượng học sinh. Trong đó 
với đối tượng học sinh lười học (không có khả năng tự học) thì các em thường 
không nắm chắc kiến thức, đứng trước một vấn đề cần giải quyết các em không 
biết tự tìm ra hướng giải quyết, không tự đánh giá được đâu là đúng, cần làm và 
đâu là sai, luôn bằng lòng với những gì đã có không tự bổ sung cho mình những 
điều cần thiết trong nhận thức. Nên theo tôi việc bồi dưỡng và phát huy năng lực 
học, tự học cho học sinh là rất cần thiết. Đó là lý do để tôi chọn đề tài “ Một số 
Giáo viên: Dương Thị nga 1 Trương THCS Lương Thế Vinh Một số phương pháp hướng dẫn học sinh lớp 6 phát huy năng lực tự học môn Toán
 - Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Thông qua quá trình trực tiếp giảng 
dạy học sinh lớp 6.
 - Phương pháp trực quan thông qua các hình ảnh trên sách hướng dẫn, đồ 
vật thực tế, sự vật hiện tượng gần gũi trong cuộc sống; Quan sát sự tiến bộ của 
học sinh.
 - Phương pháp tham khảo sách, tài liệu: Sách giáo khoa toán 6; Sách 
hướng dẫn toán 6; Sách nâng cao và phát triển toán 6; Sách bồi dưỡng học sinh 
giỏi toán 6.
 - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm giáo dục: tham khảo ý kiến, học hỏi 
phương pháp giảng dạy của đồng nghiệp thông qua các buổi sinh hoạt chuyên 
môn, thao giảng, thi GVDG, dự giờ thăm lớp.
 - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm.
 - Phương pháp thực nghiệm.
 - Phương pháp đánh giá kết quả học tập của học sinh sau khi dạy thực 
nghiệm.
 II. NỘI DUNG ĐỀ TÀI
 1. Cơ sở lý luận
 Trong nhiều năm qua, Đảng và Nhà nước ta rất quan tâm đến giáo dục, vì 
vậy trong phương hướng phát triển giáo dục và đào tạo đến năm 2020 của Nghị 
quyết số 29 – NQ/TW Hội nghị trung ương 8 khoá XI chỉ rõ: “ Tiếp tục đổi mới 
mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, 
chủ động sáng tạo và vận dụng kiến thức kĩ năng của người học, khắc phục lối 
truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách học, cách 
nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri 
thức, kĩ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức 
hình thức học tập đa dạng. Chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khoá, nghiên cứu 
khoa học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và 
học”.
 Học là một quá trình trong đó dưới sự định hướng của người dạy, người 
học tự giác, tích cực, độc lập tiếp thu kiến thức, kinh nghiệm từ môi trường xung 
quanh bằng các thao tác trí tuệ và tay chân nhằm hình thành cấu trúc tâm lí mới 
để biến đổi nhân cách của các em theo hướng ngày càng hoàn thiện. Không ai có 
thể thay thế các em và chỉ có các em mới tạo ra sự thay đổi cho chính bản thân 
mình.
 Qua đó, việc học đã là hàm chứa tự học. Và tự học không có nghĩa chỉ là 
việc học ngoài giờ lên lớp, mà hoạt động học còn được diễn ra trên lớp dưới sự 
hướng dẫn, tổ chức, chỉ đạo của giáo viên để các em có thể tìm tòi, phát hiện, 
phân tích và chiếm lĩnh kiến thức bằng chính tư duy của mình để học có hiệu 
quả, tránh rơi vào tình trạng mò mẫm thiếu cơ sở. Học – Tự học có mối liên 
quan mật thiết với nhau và kết quả đem lại còn tuỳ thuộc vào mức độ tự lực và 
trình độ khác nhau của mỗi em, vào kinh nghiệm tổ chức, hướng dẫn việc học 
của mỗi giáo viên.
 2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu
 Là giáo viên còn trẻ nên bản thân tôi nhận thấy việc giáo viên cần học hỏi 
trau dồi kiến thức, phương pháp để đưa kiến thức đến cho các em học sinh là 
Giáo viên: Dương Thị nga 3 Trương THCS Lương Thế Vinh Một số phương pháp hướng dẫn học sinh lớp 6 phát huy năng lực tự học môn Toán
sở, là bàn đạp để các em học sinh lớp 6 chủ động, sáng tạo trong học tập toán. 
Những năm giảng dạy trước đây, hầu như tôi chỉ chú trọng việc học sinh phải 
nắm chắc được kiến thức toán cơ bản rồi từ đó mở rộng dần đến kiến thức khó 
hơn, nâng cao hơn, biết trình bày bài toán một cách logic. Nhưng từ khi được 
tiếp cận với đổi mới phương pháp dạy học, tôi hoàn toàn bị thuyết phục. Kiến 
thức quan trọng phải đạt được và kĩ năng cũng quan trọng không kém, tất cả đều 
nhằm hình thành cho các em những năng lực cần thiết trong cuộc sống hiện đại 
ngày nay. Một thực tế với đa số học sinh của tôi: giao nhiệm vụ 1 bài tập, học 
sinh chỉ hoàn thành một bài tập; giao 2 bài các em hoàn thành 2 bài, (có thể 
không hoàn thành hoặc hoàn thành không tốt). Đó là kết quả của việc học máy 
móc, không xây dựng kế hoạch mà làm một cách tự phát). Ở hai mô hình, kết 
quả đạt được trong quá trình học tập toán ở học sinh hoàn toàn khác nhau, cụ 
thể:
 Học tập theo phương pháp truyền Học tập theo phương pháp đổi mới
 thống
- Học sinh thu nhận kiến thức từ giáo - Học sinh tự mình tìm đến kiến thức 
viên. với sự định hướng, hỗ trợ của giáo viên
 - Không chú trọng rập khuôn cách trình 
- Học sinh có nhiều cơ hội rèn luyện kĩ bày bài toán. Chú trọng phát hiện 
năng trình bày bài toán. hướng giải và kết quả.
- Bài tập vận dụng và mở rộng tìm tòi - Bài tập vận dụng và mở rộng tìm tòi 
trong SGK ít. Nên học sinh thiếu kĩ trong SHD nhiều. Nên học sinh có kĩ 
năng liên hệ và giải quyết các tình năng liên hệ và giải quyết các tình 
Giáo viên: Dương Thị nga 5 Trương THCS Lương Thế Vinh Một số phương pháp hướng dẫn học sinh lớp 6 phát huy năng lực tự học môn Toán
 a) Mục tiêu của giải pháp
 Trong thực tế giảng dạy, tôi nhận thấy chính bản thân giáo viên nếu cứ 
rập khuôn bài dạy cho tất cả các đối tượng học sinh, không rèn được cho học 
sinh kĩ năng học, tự học điều đó chỉ làm giáo viên tự làm khó giáo viên, kết quả 
học tập không cao, đem lại cho giáo viên sản phẩm đó là những con người rập 
khuôn, máy móc, thiếu chủ động trong tư duy, “ nghe – làm theo” tạo cho các 
em đặt niềm tin hoàn toàn vào giáo viên, không tự mình tìm kiến thức. Vì vậy 
việc phải làm sao để phát triển năng lực tự học của học sinh là rất cần thiết. Chỉ 
có phương pháp tự học tốt các em mới tự khẳng định được bản thân mình và 
chính nó tạo nên cho các em tính năng động, sáng tạo để phần nào đó dần hình 
thành nên tính cách con người các em. Từ đó giúp các em có cách nhìn khác về 
phương pháp học tập.
 Năng lực tự học không chỉ là tự học trên lớp thông qua các tiết lí thuyết, 
tiết luyện tập, ôn tập hay tiết thực hành mà còn là khả năng tự học ở nhà của học 
sinh. Nhưng dù học ở đâu thì một kế hoạch cụ thể với các giai đoạn: Nắm vững 
kiến thức đã học Nhiệm vụ mới Xác định mục tiêu Xây dựng kế 
hoạch (Số người cùng thực hiện; Thời gian thực hiện, nội dung cần thực 
hiện,) Qúa trình hoạt động Kết quả của hoạt động Kiểm tra kết 
quả Liên hệ Ghi nhớ thông tin là các khâu quan trọng để học sinh phát 
huy tốt năng lực tự học của mình. Trong đó nắm vững kiến thức đã học là nền 
tảng để học sinh khám phá những điều mới. Khi đó, các em cần đặt ra cho mình 
mục tiêu tiếp theo là cần làm gì để trong quá trình hoạt động các em bám theo 
mục tiêu đó và không đi nhầm hướng. Xây dựng kế hoạch là một trong những 
giai đoạn mà hầu như đa số cac em đều chủ quan vì mất thời gian, nhưng thật ra 
giai đoạn này lại càng không nên bỏ qua. Vì có xây dựng kế hoạch cụ thể các em 
mới biết mình cần hoạt động những gì, mất thời gian bao lâu, có cần sự hỗ trợ 
của ai và tánh sự sai sót nếu có. Kết quả của hoạt động và khả năng liên hệ 
của các em là sự phản ánh những giai đoạn trên. Giống như câu nói nổi tiếng của 
Sidney Jourard “Học tập không phải là một nhiệm vụ hay một vấn đề khó giải 
quyết – Nó là cách để sống trong thế giới. Con người học tập khi theo đuổi các 
mục tiêu và kế hoạch có ý nghĩa cho chính mình. Hay “Không có giới hạn cho 
qui trình học, cách để học. Thực sự một khi con người đã có được hứng thú để 
tìm những con đường mới để kết cấu nên tri thức, họ sẽ không bao giờ sợ bị 
buồn chán” của Robert Theobald.
 Vì vậy, nếu giải pháp thành công thì kết quả đạt được là không thể cân –
đo – đong – đếm được. Các em sẽ không còn cảm thấy môn toán khô khan và 
chán ngắt nữa. Kết hợp cùng sự định hướng và hỗ trợ của giáo viên, tài liệu 
tham khảo kết quả học tập của các em sẽ được nâng cao, những năm học tiếp 
theo các em sẽ tiếp tục phát huy hơn nữa năng lực này và dần hình thành cho các 
em sự năng động, sáng tạo và tri thức. Giúp các em học tốt các môn học khác, 
hay với những học sinh làm bài thi kiến thức liên môn thì các em cũng không 
còn cảm thấy nặng nề, phụ thuộc vào giáo viên và trang mạng “Google” nữa.
 b) Nội dung và cách thức thực hiện
Giáo viên: Dương Thị nga 7 Trương THCS Lương Thế Vinh Một số phương pháp hướng dẫn học sinh lớp 6 phát huy năng lực tự học môn Toán
lắng nghe ý kiến đóng góp của người khác (giáo viên, bạn bè, gia đình, tài 
liệu,) từ đó toàn diện hơn nội dung đề ra.
 * Để học sinh phát huy được năng lực tự học môn Toán không phải là vấn 
đề đơn giản, bởi điều đó liên quan đến cả vốn kiến thức Toán và kĩ năng giải 
toán của các em. Vì vậy, yêu cầu đặt ra đối với người giáo viên là phải dùng 
những phương pháp phù hợp để các em nắm được kiến thức một cách chính xác 
và lôi cuốn các em nhất. Theo tôi, để phát huy được năng lực tự học môn Toán 
đối với học sinh lớp 6 thì điều đầu tiên giáo viên phải hướng cho học sinh nắm 
được các bước cơ bản để việc tự học đạt kết quả tốt nhất như sau (Sơ đồ quy 
trình các bước tự học hiệu quả cho học sinh):
 Kiến thức
 ng
 rộ Mới Cũ
 ở
 , m
 ng
 dụ
 ận
 V c
 lọ Xác định
 n
 ọ
 ch mục tiêu
 ớ
 nh
 Kết quả hi
 G
 Thời gian thực hiện
 Thực hiện Xây dựng
 Kế hoạch kế hoạch
 Đối tượng tham gia
 b.1. Nắm vững kiến thức cũ (kiến thức đã được học trên lớp, kiến thức 
đúng mà các em tự học được trong cuộc sống)
 Các em có nắm được kiến thức cũ thì mới có thể có cơ sở để hoàn thành 
nhiệm vụ đặt ra và tìm đến kiến thức mới một cách chính xác nhất.
 Để đạt được điều này giáo viên có thể sử dụng các phương pháp dạy học:
 * Đối với các tiết dạy trên lớp: 
 + Phương pháp vấn đáp như kiểm tra bài cũ (tiết lí thuyết, luyện tập) đặt 
ra những câu hỏi có tình huống để các em suy nghĩ và phân tích vấn đề, tìm kiến 
thức cũ liên quan đến nội dung câu hỏi, kiểm tra 15 phút (tiết ôn tập)
 + Phương pháp quan sát: thông qua các tiết dạy thực hành, giáo viên chủ 
động quan sát quá trình thực hành của các em để biết được các em nắm được 
nhiệm vụ và kiến thức liên quan đến đâu để tiến hành nội dung thực hành.
 * Đối với nhiệm vụ được giao về nhà:
 + Phương pháp thực nghiệm: Giáo viên sau khi giao nhiệm vụ cho học 
sinh về nhà có thể kiểm tra việc nắm kiến thức cũ của các em thông qua trực tiếp 
đến nhà kiểm tra, quan sát quá trình học tập ở nhà của các em một cách cụ thể 
nhất, đồng thời nắm được hoàn cảnh, điều kiện của từng em để có biện pháp cụ 
thể hỗ trợ trong học tập.
Giáo viên: Dương Thị nga 9 Trương THCS Lương Thế Vinh