Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải pháp nâng cao hiệu quả công tác chủ nhiệm ở trường THPT

 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
MỘT SỐ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ
 CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM Ở TRƯỜNG THPT
 LĨNH VỰC: CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM BẢNG CÁC TỪ VIẾT TẮT
Stt Nội dung Viết tắt
1 Giáo viên chủ nhiệm GVCN
2 Giáo viên GV
3 Học sinh HS
4 Trung học phổ thông THPT
5 Thương binh, liệt sỹ TB, LS
6 Anh hùng lực lượng vũ trang, anh hùng lao động AH LLVT, AHLĐ
7 Kiến thức - Kỹ năng KT - KN
8 Ví dụ VD
9 Phụ huynh học sinh PHHS
10 Cha mẹ học sinh CMHS
11 Giáo viên bộ môn GVBM
12 Kiểm tra đánh giá KTĐG
13 Học sinh giỏi HSG PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lí do chọn đề tài
 Giáo viên chủ nhiệm (GVCN) trên thực tế phải thực hiện rất nhiều công việc, 
vừa là giáo viên giảng dạy bộ môn vừa trực tiếp quản lí, giáo dục học sinh lớp mình 
chủ nhiệm. Hầu hết giáo viên cho rằng, công tác chủ nhiệm lớp là công việc bận rộn, 
vừa dễ, vừa khó, vừa đơn giản vừa phức tạp, là một công việc khó khăn vất vả, chiếm 
nhiều thời gian, sức lực của mỗi giáo viên. Tùy theo quan niệm về trách nhiệm của 
GVCN và tâm huyết nghề nghiệp mà mỗi GVCN thực hiện công tác chủ nhiệm ở các 
mức độ và theo những cách rất đa dạng, khác nhau.
 Quan niệm công tác chủ nhiệm là dễ và đơn giản nếu người GVCN chỉ thực hiện 
mức độ những công việc được quy định trong công tác chủ nhiệm lớp như: làm việc 
theo kế hoạch chung, theo đợt phát động và tổng kết thi đua; tham dự những tiết chào 
cờ, sinh hoạt lớp hàng tuần, tổ chức các buổi họp phụ huynh học sinh; đôi khi gặp gỡ 
trao đổi với cha mẹ học sinh cá biệt; đánh giá xếp loại học sinh, ghi sổ chủ nhiệm, 
phê học bạ, ...
 Bên cạnh đó lại có những GVCN làm việc tâm huyết, tận tâm, tinh thần trách 
nhiệm cao. Những GV này sẽ thấy công tác chủ nhiệm vô cùng khó khăn và phức 
tạp, chiếm nhiều thời gian và tâm trí của họ. Như là:
 + Lập kế hoạch chủ nhiệm năm học.
 + Tìm hiểu các thông tin, phân loại HS lớp chủ nhiệm.
 + Tổ chức đội ngũ cán bộ tự quản và xây dựng tập thể lớp chủ nhiệm đoàn kết.
 + Chỉ đạo thực hiện các nội dung, hoạt động giáo dục toàn diện.
 + Liên kết với các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường.
 + Đánh giá kết quả giáo dục và học tập của HS lớp chủ nhiệm.
 + Quản lí, giám sát việc ghi chép, bảo quản các loại hồ sơ của HS theo quy định 
 của nhà trường.
 + Hỗ trợ, tư vấn cho HS lớp chủ nhiệm khi cần ...
 Thông qua lý luận và thực tiễn, hiệu quả của công tác chủ nhiệm phụ thuộc rất 
lớn vào năng lực của người làm công tác chủ nhiệm và các biện pháp mà người làm 
chủ nhiệm định hình áp dụng cho lớp chủ nhiệm của mình.
 Thế nhưng, số GV có kinh nghiệm làm công tác chủ nhiệm ở hầu hết các đơn 
vị trường học còn khá ít. Vì thế, công tác chủ nhiệm có phần hạn chế, hiệu quả giáo 
dục HS chưa cao trong lúc tình trạng đạo đức HS ngày nay có một số biểu hiện xuống 
cấp đáng lo ngại. PHẦN II. NỘI DUNG
1. Cơ sở khoa học của đề tài
1.1. Cơ sở lý luận về công tác chủ nhiệm lớp
 Công tác chủ nhiệm là một công việc thường xuyên, khá gắn bó với người GV 
và hầu như GV dạy bộ môn nào cũng từng kinh qua công tác này. Vì vậy, đối với 
mỗi nhà giáo trong quá trình đảm nhiệm trọng trách là chủ nhiệm lớp đều tích luỹ 
cho mình một số kinh nghiệm riêng. Hơn nữa trong thời đại ngày nay, cùng với sự 
tiến bộ của xã hội, sự giao lưu văn hoá, kinh tế, ... rộng rãi như đã nói ở trên thì vấn 
đề làm sao để đáp ứng tốt vai trò một GVCN là vấn đề không hề cũ.
 GVCN lớp là linh hồn của lớp học, là người góp phần không nhỏ hình thành 
và nuôi dưỡng nhân cách HS, những chủ nhân tương lai của đất nước. Nói như 
PGS.TS Đặng Quốc Bảo - Học viện quản lý giáo dục - thì GVCN lớp là nhà quản lý 
không có dấu đỏ. Ngày nay, với sự nhận thức ngày càng đúng đắn và sâu sắc về giáo 
dục, có thể coi GVCN như một nhà quản lý với các vai trò: Người lãnh đạo lớp học; 
người điều khiển lớp học; người làm công tác phát triển lớp học; người làm công tác 
tổ chức lớp học; người giúp hiệu trưởng bao quát lớp học; người giúp hiệu trưởng 
thực hiện việc kiểm tra sự tu dưỡng và rèn luyện của HS; người có trách nhiệm phản 
hồi tình hình lớp ... Một người GVCN giỏi sẽ góp phần xây dựng nên một tập thể lớp 
giỏi, nhiều tập thể lớp giỏi sẽ xây dựng nên một nhà trường vững mạnh.
1.1.1. Thay mặt hiệu trưởng quản lí một lớp học
 GVCN lớp do hiệu trưởng phân công và thay mặt hiệu trưởng để quản lí và tổ 
chức các hoạt động giáo dục HS ở một lớp học. Vai trò quản lí của GVCN lớp thể 
hiện trong việc xây dựng và tổ chức thực hiện các kế hoạch giáo dục, đôn đốc, kiểm 
tra và đánh giá kết quả học tập và tu dưỡng của HS trong lớp.
 GVCN phải trả lời các câu hỏi về chất lượng học tập và hạnh kiểm của HS 
trong lớp trước hiệu trưởng, trước Hội đồng sư phạm của nhà trường và trước phụ 
huynh HS của lớp khi tổng kết năm học.
1.1.2. Người xây dựng tập thể HS thành một khối đoàn kết
 GVCN lớp là linh hồn của lớp, bằng các biện pháp tổ chức, giáo dục, bằng sự 
gương mẫu và quan hệ tình cảm, GVCN xây dựng khối đoàn kết trong tập thể, dìu 
dắt các em nhỏ như con em mình trưởng thành theo từng năm tháng.
 HS kính yêu GVCN như cha mẹ mình, đoàn kết thân ái với bạn bè như anh 
em ruột thịt, lớp học sẽ trở thành một tập thể vững mạnh. Tình cảm của lớp càng bền 
chặt, tinh thần trách nhiệm và uy tín của GVCN càng cao thì chất lượng giáo dục 
càng tốt. ta đã từng nói: “Hậu sinh khả uý”. Đây là một điều rất đáng mừng vì: “Con hơn cha 
là nhà có phúc”.
 Tuy nhiên ta không thể không bàn tới mặt trái của nền kinh tế thị trường. 
Những cái xấu đã và đang len lỏi vào thế hệ trẻ chúng ta. Nó làm lu mờ lí trí, bôi đen 
nhân cách khiến những người làm công tác giáo dục, các bậc phụ huynh phải băn 
khoăn, lo lắng. Qua thực tế, ta nhận thấy đạo đức HS đang trên đà đi xuống, đạo hiếu, 
truyền thống “Tôn sư trọng đạo” dường như bị xem nhẹ, quan hệ giữa người với 
người dần theo kiểu: “Tiền, tiền và tiền”. Rồi các tệ nạn xã hội, tiếp xúc văn hóa 
phẩm đồi trụy, cờ bạc, ma túy ...có thể nói là đầy rẫy trước mắt. Đau lòng hơn nữa là 
có những HS xem thường, vô lễ, thậm chí chống đối lại thầy cô giáo đang dạy mình 
... Thực trạng này luôn là rào cản, gây khó khăn cho những người làm công tác chủ 
nhiệm lớp. Bởi vì người GVCN đâu chỉ là quản lí các em mà còn phải dạy dỗ, phải 
chịu trách nhiệm về mặt học tập, đạo đức của các em. Tôi thường nói với các em 
rằng: Các em là những cái cây còn non, còn người GVCN - thay mặt nhà trường 
(cùng với cha mẹ các em) là người uốn nắn, định hướng cái cây ấy để cây được lớn 
lên thẳng thắn, đủ độ cứng cáp, vững chãi, bản lĩnh để chống chọi lại vô vàn thử 
thách, bão táp của cuộc đời. Do đó, chủ nhiệm lớp là một công việc khó khăn nhưng 
vô cùng nghiêm túc.
 Để có kết luận xác đáng, tôi đã tiến hành khảo sát tìm hiểu thực trạng về công tác 
chủ nhiệm của GVCN lớp của các lớp ở trường THPT Đặng Thúc Hứa. Nội dung 
khảo sát như sau:
 Phiếu khảo sát thực trạng công tác chủ nhiệm và nhu cầu của học sinh
 Họ và tên học sinh ..........................................................................................
 Lớp..................................................................................................................
 Em hãy chọn phương án trả lời cho những yêu cầu dưới đây bằng cách đánh 
dấu (x) vào ô trống trong bảng
 Nội dung Có Không
GVCN lớp em có lập phiếu điều tra thông tin cá nhân từ đầu 
năm học lớp 10 không?
GVCN có đến nhà em thăm hỏi và tìm hiểu về hoàn cảnh gia 
đình mình không?
GVCN lớp em có liên lạc qua điện thoại hoặc nhắn tin trên 
vnedu.vn với bố mẹ của em để trao đổi tình hình học tập cũng 
như rèn luyện trên lớp của em không?
GVCN lớp em có gần gũi, tâm sự và chia sẻ với các em trong 
các tiết học chính khóa, các buổi sinh hoạt ngoài giờ cũng như 
trong các thời gian rảnh rỗi khác không? - Đa số HS thích thú với việc sinh hoạt lớp theo chủ đề hàng tháng phù hợp.
 Thực tế hiện nay, đa số GV làm công tác chủ nhiệm thường làm những công 
việc sau:
- 15 Phút đầu giờ: Nhắc nhở công việc (việc thứ nhất là, thứ hai là...)
- Giờ sinh hoạt lớp (45 phút):
+ Lớp trưởng lên nhận xét các mặt hoạt động và kết quả thi đua trong tuần.
+ GVCN lớp “điều tra” những HS vi phạm nội quy làm mất điểm thi đua của lớp, 
phê bình, khiển trách, ...
+ GVCN thông báo những nội dung trường triển khai trong tuần tới.
 * Ưu điểm của giải pháp này là: Đảm bảo tương đối đầy đủ những nội dung 
theo quy định; GV và HS không mất nhiều thời gian, đỡ vất vả, ít phải bỏ công sức, 
tâm huyết.
 * Nhược điểm của giải pháp này là:
- Phần lớn các công việc của GV lệ thuộc quá nhiều ở sự nhắc nhở, chỉ đạo của ban 
giám hiệu nhà trường. Khi về lớp GVCN chỉ thông báo cho HS thực hiện.
- Chưa tích cực hóa một cách hiệu quả những hoạt động của chủ thể HS.
- Chưa tạo được cho HS hoàn cảnh giao tiếp thuận lợi trong không khí hào hứng 
của lớp học và thái độ dễ hợp tác của những người cùng tham gia, ...
- Chưa tạo cho HS nhu cầu muốn hoạt động, muốn được bộc lộ, ...
- Chưa thể hiện được vai trò quan trọng của GVCN là người hướng dẫn, tổ chức lớp 
học và HS là chủ thể của hoạt động.
- Chưa thật sự nâng cao được hiệu quả giáo dục từ tiết sinh hoạt.
 Phải khẳng định rằng, thực trạng công tác chủ nhiệm của nhiều GVCN những 
năm qua chưa thật sự linh hoạt, sáng tạo, thiếu đầu tư. Công tác chủ nhiệm của GV 
chưa xứng tầm với vai trò của nó đối với việc hình thành nhân cách HS trong bối 
cảnh đổi mới của giáo dục hiện nay. Một trong những nguyên nhân cơ bản dẫn đến 
yếu kém, hạn chế nói trên chính là trình độ nghiệp vụ còn yếu và nhiệt huyết chưa 
cao của một bộ phận GV làm công tác chủ nhiệm. Mặt khác, phương pháp giáo dục 
đạo đức cho HS chậm đổi mới, lạc hậu và có phần bế tắc. Trong khi đó, diễn biến 
tâm sinh lý của HS ngày càng phức tạp, nhất là trong thời kỳ mới - thời kỳ đất nước 
đẩy mạnh tiến trình hội nhập quốc tế và thực hiện nền kinh tế thị trường định hướng 
xã hội chủ nghĩa. Ngoài ra trong năm học này tình hình dịch bệnh COVID-19 đang 
diễn biến hết sức phức tạp nên một số tuần học HS phải học online dẫn tới việc quản 
lí, điều hành lớp cũng gặp nhiều khó khăn. Trên thực tế giáo dục nói chung và trường THPT Đặng Thúc Hứa nói riêng, 
nhiều GV khi tiếp nhận lớp chưa có sự nghiên cứu từng HS. Chỉ đến khi xảy ra sự 
việc liên quan đến HS như đánh nhau, bỏ nhà đi, học hành sa sút, có bảng điểm tổng 
kết, ... thì GVCN mới tìm hiểu HS. Đến lúc sự việc đã rồi thì mọi biện pháp xử lí đều 
để lại những vết thương không dễ lành.
 Chính vì vậy, một trong những việc làm kiên quyết của một GVCN khi nhận 
lớp đó chính là điều tra để phân loại đối tượng HS để từ đó có những phương pháp 
tiếp cận, phương pháp giáo dục phù hợp và có những dự đoán chính xác về HS để 
phòng, tránh được những sự việc đáng tiếc có thể xảy ra đối với HS.
 Vậy, có những cách nào để điều tra, phân loại HS và những biện pháp giáo 
dục phù hợp với từng đối tượng HS là gì?
2.1.2. Phương pháp khảo sát, điều tra HS
 Khảo sát, điều tra dựa trên sổ điểm, sổ học bạ và từ GVCN cũ (nếu tiếp 
nhận lớp từ GVCN khác)
 Căn cứ vào điểm tổng kết của các môn học những năm trước, GVCN có thể 
biết được thiên hướng năng lực của HS theo môn khoa học nào hoặc theo nhóm bộ 
môn nào.
 Việc lấy thông tin từ lời phê trong học bạ và những nhận xét từ GVCN cũ sẽ 
làm chúng ta hiểu rõ hơn về đặc điểm, tính cách, năng lực đặc biệt, hoàn cảnh gia 
đình, ... của từng HS. Tuy nhiên, phần lời phê trong học bạ cũng cần cân nhắc vì 
không phải GVCN nào cũng tâm huyết đưa ra những nhận xét chính xác, chi tiết.
2.1.2.2. Khảo sát, điều tra dựa trên thông tin cung cấp từ HS trong lớp
 Rất nhiều thông tin quan trọng, tế nhị đều được điều tra từ HS trong lớp. HS 
không chỉ quan sát tiếp xúc với bạn trong lớp mà còn có thể nắm bắt thông tin thông 
qua những người bạn từ lớp khác. Đây là một trong những nguồn thông tin rất quan 
trọng và hữu ích. Vì vậy, GVCN phải luôn gần gũi với các HS trong lớp để nhận 
được sự tin cậy của HS, từ đó thu thập được những thông tin chính xác nhất. GVCN 
cũng cần lưu ý, tổng hợp thông tin từ nhiều HS, nhiều nhóm bạn HS khác nhau để có 
cái nhìn tổng thể và khách quan nhất.
2.1.2.3. Khảo sát, điều tra thông qua trò chuyện với phụ huynh HS
 GVCN thu thập thông tin từ PHHS thông qua việc đến thăm nhà HS hoặc gọi 
điện nói chuyện với PHHS.
 Đây là hình thức được đánh giá có hiệu quả nhất. Trong khi thăm hỏi gia đình, 
GVCN có thể tìm hiểu cụ thể hoàn cảnh sống, lao động, học tập và tu dưỡng của HS, 
hiểu được sự giáo dục của gia đình; cùng gia đình kịp thời giải quyết những vấn đề 
nảy sinh trong quá trình giáo dục.
 Khi trò chuyện với cha mẹ HS, GV hiểu được tính cách, hứng thú và khuynh 
hướng của HS, đồng thời GVCN cũng đem lại cho gia đình những lời khuyên về