Sáng kiến kinh nghiệm Một số giải giáp nhằm nâng cao chất lượng dạy học lập trình Pascal đối với môn Tin học 8

 Một số giải giáp nhằm nâng cao chất lượng dạy học lập trình Pascal đối với môn Tin học 8
 I. Phần mở đầu:
 1. Lý do chọn đề tài.
 Tin học ở cấp THCS là môn học tự chọn với thời lượng 2 tiết/tuần từ lớp 6 
đến lớp 9. Là môn học mới đưa vào trường phổ thông và có những đặc thù riêng 
như liên quan chặt chẽ với sử dụng máy tính. Đặc trưng của môn Tin học là kiến 
thức đi đôi với thực hành, đặc biệt phần thực hành còn chiếm thời lượng nhiều 
hơn phần lí thuyết. Môn học này giúp học sinh bước đầu làm quen với phương 
pháp giải quyết vấn đề theo quy trình công nghệ và kỹ năng sử dụng máy tính 
phục vụ học tập và cuộc sống. Tin học có ý nghĩa to lớn đối với sự phát triển trí 
tuệ, tư duy thuật toán, góp phần hình thành học vấn phổ thông cho học sinh.
 Qua thực tế trong ba năm giảng dạy môn Tin học 8 ở trường THCS Lương 
Thế Vinh – Krông Ana – ĐắkLắk, bản thân tôi nhận thấy rằng nhiều học sinh còn 
yếu về khả năng tiếp nhận kiến thức về mặt thuật toán. Thậm chí còn có một số 
học sinh không thích lập trình mà chỉ thực hiện gõ các bài tập chứ không tìm hiểu 
thuật toán. Do vậy kiến thức, kỷ năng lập trình cơ bản của học sinh còn yếu.
 Trong quá trình giảng dạy bản thân luôn suy nghĩ làm thế nào để các em 
tiếp cận một cách tốt nhất, dễ hiểu nhất các thuật toán, áp dụng những cấu trúc 
lệnh có sẵn để vận dụng giải quyết các bài toán cơ bản. Chính vì thế tôi luôn chú 
trọng đến việc phân tích các dạng bài toán theo các cấu trúc câu lệnh để học sinh 
đều có thể tự mình tìm ra các thuật toán viết thành những chương trình thực hành 
trên máy.
 Với những suy nghĩ, băn khoăn trăn trở đó, bản thân tôi đã mạnh dạn lựa 
chọn đề tài: “Một số giải pháp để nâng cao chất lượng dạy học lập trình Pascal 
đối với môn Tin học 8” để có thể giúp các em biến những bài toán đơn giản 
thành những chương trình chạy được trong máy tính. Hình thành trong các em 
ước mơ trở thành những lập trình viên giỏi để phục vụ cho xã hội sau này. 
 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài.
 Dạy học lập trình Pascal trong môn tin học 8 là phải tìm ra những phương 
pháp, các bước giải bài toán bằng cách lập trình trên máy vi tính.
 Để giúp các em có những phương pháp tốt nhất nhằm giải quyết những bài 
toán cơ bản là một nhiệm vụ quan trọng, yêu cầu giáo viên phải tìm tòi những 
giải pháp phù hợp để nâng cao chất lượng giờ dạy Tin học nói chung và Tin học 
lớp 8 nói riêng đó là: 
 - Hình thành được cách hướng dẫn cho học sinh tiếp thu các kiến thức cơ 
bản về ngôn ngữ lập trình một cách thuận lợi nhất và dễ hiểu nhất.
GV: Trần Thị Tứ - Trường THCS Lương Thế Vinh – Krông Ana – ĐắkLắk1 Một số giải giáp nhằm nâng cao chất lượng dạy học lập trình Pascal đối với môn Tin học 8
 - Phát huy vai trò của công nghệ thông tin và các thành tựu khoa học - 
công nghệ hiện đại trong quản lý nhà nước về giáo dục, đào tạo.
 - Từng bước hiện đại hóa cơ sở vật chất kỹ thuật, đặc biệt là hạ tầng công 
nghệ thông tin.
 Ngôn ngữ lập trình Pascal chính là sử dụng ngôn ngữ lập trình để giải 
quyết các bài toán. Chính vì vậy kiến thức về toán học là hết sức quan trọng, 
muốn lập trình được thì yêu cầu học sinh phải nắm kiến thức về Toán học khi đó 
mới có thể tiến hành tìm ra hướng đi cho từng bài toán cụ thể. Đây là một vấn đề 
vô cùng khó khăn đối với các học sinh yếu và kém về môn Toán khi tiếp cận với 
lập trình Pascal.
 2. Thực trạng vấn đề nghiên cứu.
 Qua quá trình giảng dạy tôi nhận thấy rằng đa số học sinh gặp khó khăn 
nhiều khi học các tiết học về chương trình và viết chương trình bằng ngôn ngữ 
lập trình Pascal. Nhiều em không hiểu ý nghĩa của các câu lệnh, quá trình giải 
một bài toán và không tìm ra được thuật toán nên các em học theo kiểu máy móc, 
học thuộc không hiểu về quy trình lập trình. Vẫn còn những học sinh học tập một 
cách thụ động, chỉ chờ thầy, cô đọc cho chép, hoặc trả bài một cách đối phó hay 
lười suy nghĩ Một phần cũng do giáo viên hay sử dụng các phương pháp dạy 
học cũ là đọc chép, lý thuyết nhiều mà ít thực hành. Đa số các em rất khó giải 
quyết các bài toán, đặc biệt là không biết áp dụng các câu lệnh vào từng bài toán 
cụ thể. Nhiều em kỷ năng phân tích bài toán còn rất yếu.
 Là môn học sử dụng ngôn ngữ lập trình Pascal (ngôn ngữ viết bằng Tiếng 
Anh) nên các em có nhiều bỡ ngỡ vì đây là lần đầu tiên các em biết đến khái 
niệm lập trình và hiểu nghĩa các từ khóa bằng Tiếng Anh. Mặt khác là môn học 
vận dụng kiến thức về Toán học rất khó cho các em trong quá trình lập trình.
 Theo tôi, kiến thức không bao giờ là cô lập, không đứng độc lập mà nó có 
mối liên hệ chặt chẽ với nhau. Nếu chúng ta không học hỏi, trau dồi kiến thức ở 
những môn học khác thì cũng giống như “con chuột chui vào sừng trâu; càng 
chui sâu càng hẹp” mà thôi. Những hạn chế mà đề tài đưa ra cũng sẽ được khắc 
phục nếu như cả giáo viên và học sinh đều không ngừng học hỏi, trau dồi kiến 
thức ở những môn học khác có liên quan thì sẽ thu lại kết quả khả quan.
 3. Nội dung và hình thức của giải pháp:
 a. Mục tiêu của giải pháp
 Thực hiện đề tài này, tôi mong muốn có thể nâng cao được chất lượng học 
tập ở môn Tin học của học sinh. Đồng thời tôi cũng muốn đưa ra một vài kinh 
nghiệm của mình để có thể giúp đồng nghiệp trong quá trình giảng dạy.
 b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp.
GV: Trần Thị Tứ - Trường THCS Lương Thế Vinh – Krông Ana – ĐắkLắk3 Một số giải giáp nhằm nâng cao chất lượng dạy học lập trình Pascal đối với môn Tin học 8
 Ví dụ: 
 - Cách đặt tên chương trình, biến trong Pascal với đặt tên tệp.
 - Cấu trúc lệnh rẽ nhánh với các hoạt động có điều kiện trong thực tế.
 - Cấu trúc lệnh lặp với những hoạt động lặp lại hàng ngày.
 - Các thao tác tìm phần tử, max, min trên dãy số với các hoạt động tìm 
người nặng nhất, cao nhất trong lớp.
 - Thao tác hoán đổi hai giá trị với hoạt động hoán đổi hai ly nước đường, 
muối.
 - ...
 Phân tách hoạt động thành những thành phần.
 * Bài 2 . Làm quen với chương trình và ngôn ngữ lập trình 
 Để dạy bài này và giúp học sinh hiểu được chương trình và ngôn ngữ lập 
trình thì giáo viên phải giúp học sinh tìm hiểu các hoạt động sau:
 Hoạt động 1: Các thành phần của ngôn ngữ lập trình.
 Đối với phần này giáo viên cần nêu rõ các thành phần cơ bản tạo nên ngôn 
ngữ lập trình đó là: 
 + Các từ để viết thành lệnh trong chương trình;
 VD: Program, var, Begin.. end, Writeln
 + Các ký hiệu được viết theo quy tắc: Quy định về viết các từ và thứ tự của 
nó. 
 VD: Từ nào viết trước, từ nào viết sau, các từ được ngăn cách nhau bởi dấu 
cách hoặc nhiều dấu cách, cuối một số lệnh phải có dấu “;”..
 VD: Khai báo tên chương trình phải dùng từ khóa: Program; bắt đầu 
chương trình dùng từ khóa Begin và kết thúc chương trình phải là từ khóa end. 
Nếu viết sai quy tắc máy sẽ báo lỗi.
 Trong phần này giáo viên cần nhấn mạnh các quy tắc khi viết lệnh cho 
chương trình.
 Hoạt động 2: Cấu trúc chung của chương trình.
 Để viết được chương trình thì bắt buộc học sinh phải nắm được cấu trúc 
chung của một chương trình. Giáo viên phải nêu rõ 2 phần của chương trình:
 + Phần khai báo thường gồm các câu lệnh dùng để khai báo tên chương 
trình (Program); khai báo hàm thư viện (uses crt); khai báo biến (var); khai báo 
hằng (Const)Phần khai báo có thể có hoặc không. Giáo viên nhấn mạnh cho 
học sinh hiểu hơn: Nếu có phần khai báo thì nó phải được đặt trước phần thân 
chương trình.
 + Phân thân của chương trình gồm các câu lệnh mà máy tính cần thực hiện 
(Đây là phần bắt buộc phải có): Bằng từ khóa BeginEnd. Từ khóa Begin để 
GV: Trần Thị Tứ - Trường THCS Lương Thế Vinh – Krông Ana – ĐắkLắk5 Một số giải giáp nhằm nâng cao chất lượng dạy học lập trình Pascal đối với môn Tin học 8
 Đối với hoạt động này giáo viên cần làm rõ cho học sinh hiểu được quá trình 
trao đổi dữ liệu giữa con người và máy tính thì phải cần đến lệnh nhập xuất dữ liệu.
 + Lệnh nhập: Là lệnh đưa dữ liệu vào cho chương trình được thực hiện: 
Readln(giá trị dữ liệu cần nhập);
 VD: Nhập vào một số nguyên N từ bàn phím. Viết chương trình kiểm tra 
xem N là số chẵn hay số lẽ?
 Đối với bài toán này thì yêu cầu phải nhập số nguyên N bằng lệnh: 
Readln(N);
 + Lệnh xuất: Là lệnh đưa kết quả ra màn hình được thực hiện: Writeln(giá 
trị cần xuất);
 VD: Muốn đưa kết quả S ra màn hình: Writeln(S);
 Trong hoạt động này giáo viên cần nhấn mạnh vai trò của việc nhập xuất 
dữ liệu khi viết chương trình.
 * Bài 4. Sử dụng biến trong chương trình
 Để dạy bài này và giúp học sinh hiểu được công cụ biến trong chương 
trình, biết cách sử dụng áp dụng biến vào từng bài toán cụ thể thì giáo viên phải 
giúp học sinh tìm hiểu qua các hoạt động sau:
 Hoạt động 1: Tìm hiểu về công cụ biến trong chương trình.
 Ở hoạt động này giáo viên phải nói rõ cho học sinh hiểu để lưu trữ dữ liệu 
và xử lý dữ liệu trong chương trình thì cần đến một công cụ lập trình đó là biến. 
Biến dùng để lưu trữ dữ liệu và khi nào cần xử lý dữ liệu thì chỉ cần tìm đến vị trí 
của biến cần lưu.
 Ví dụ: Để tính tổng của a+b với giá trị a, b được nhập từ bàn phím .
 Do không biết giá trị a,b được nhập vào là bao nhiêu nên phải sử dụng hai 
biến a, b để lưu giá trị cần nhập vào trong vùng nhớ. Muốn thực hiện tính tổng ta 
sử dụng lệnh: Writeln(a+b) khi đó chương trình sẽ tự tìm đến vị trí các biến để 
thực hiện phép toán a+b.
 Giáo viên cần nhấn mạnh cho học sinh hiểu giá trị của biến có thể thay đổi 
trong quá trình thực hiện chương trình.
 Hoạt động 2: Cách sử dụng biến trong chương trình. 
 Đối với hoạt động này giáo viên phải giúp học sinh biết được cách sử dụng 
các biến trong chương trình. 
GV: Trần Thị Tứ - Trường THCS Lương Thế Vinh – Krông Ana – ĐắkLắk7 Một số giải giáp nhằm nâng cao chất lượng dạy học lập trình Pascal đối với môn Tin học 8
 * So sánh Max với số c. Nếu Max<c thì Max :=c;
 * So sánh Max với số d. Nếu Max<d thì Max :=d;
 * Số lớn nhất là Max.
 + Viết chương trình: Sử dụng các lệnh đã học
 Hoạt động 2: Mô tả thuật toán của bài toán.
 Để dạy học hoạt động này trước tiên giáo viên phải đưa ra một số bài toán 
thực tế hằng ngày để các em hiểu quá trình thực hiện các bài toán thực tế đó. 
 VD: Bài toán nấu cơm, giặt áo quần..Sau đó cho các em liên hệ đến việc 
giải bài toán đơn giản (Tìm bạn cao nhất trong tổ hoặc tìm bạn có điểm cao nhất 
môn toán trong tổ..)
 Ví dụ: Mô tả thuật toán của bài toán tìm bạn cao điểm nhất trong tổ gồm 5 
học sinh:
 HS HS1 HS2 HS3 HS4 HS5
 Điểm 8 7 9 6 8
 B1: Giả sử Max:= HS1;
 B2: So sánh Max với HS2, Nếu Max<HS2 thì Max:= HS2;(Max:=8)
 B3: So sánh Max với HS3, Nếu Max<HS3 thì Max:=HS3; (Max:=9)
 B4: So sánh Max với HS4, Nếu Max<HS4 thì Max:=HS4; (Max:=9)
 B5: So sánh Max với HS5, Nếu Max<HS thì Max:=HS5; (Max:=9).
 Từ những bài toán thực tế đó giáo viên hình thành cho các em về các bước 
để mô tả thuật toán của một bài toán.
 * Bài 6. “Câu lệnh điều kiện”
 Để dạy bài này và giúp học sinh giải quyết những bài toán có liên quan sử 
dụng câu lệnh cấu trúc rẽ nhánh thì giáo viên phải hướng dẫn học sinh qua các 
hoạt động sau:
 Hoạt động 1. Hoạt động có điều kiện.
 Ở phần này giáo viên giới thiệu một số hoạt động điều kiện hàng ngày và 
những hoạt động có điều kiện trong các bài toán cơ bản như:
 - Nếu chuông điện thoại reo thì nhắc máy
 - Nếu trời không mưa thì đi đá bóng ngược lại (trời mưa) ở nhà.
GV: Trần Thị Tứ - Trường THCS Lương Thế Vinh – Krông Ana – ĐắkLắk9 Một số giải giáp nhằm nâng cao chất lượng dạy học lập trình Pascal đối với môn Tin học 8
 Sơ đồ hoạt động: 
 SAI
 Điều kiện?
 ĐÚNG
 Câu lệnh 1 Câu lệnh 2
 Ngoài cấu trúc dạng thiếu và dạng đủ, giáo viên có thể đưa ra tình huống 
sau để giới thiệu câu lệnh điều kiện dạng ghép để nâng cao, bồi dưỡng cho học 
sinh giỏi. 
 Viết câu lệnh điều kiện để xét học lực của học sinh theo yêu cầu sau:
 8 dtb 10 thì học lực Giỏi
 6.5 dtb 8 thì học lực Khá
 5 dtb 6.5 thì học lực TB
 3.5 dtb 5 thì học lực Yếu
 0 dtb 3.5thì học lực Kém
 Để cho học sinh dễ hiểu và dể viết cấu trúc lệnh ta có thể dùng trục số để 
biểu diễn như sau:
 Hướng dẫn cho học sinh cách xét điều kiện từ trên xuống:
GV: Trần Thị Tứ - Trường THCS Lương Thế Vinh – Krông Ana – ĐắkLắk 11