Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp phát triển giá trị truyền thống văn hóa nhà trường ở trường THPT hiện nay

 Phần I. ĐẶT VẤN ĐỀ
 1.1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
 Luật giáo dục năm 2010 đã đặt mục tiêu đối với giáo dục phổ thông là “giúp học 
sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, 
phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con 
người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân; chuẩn bị 
cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và 
bảo vệ Tổ quốc”. Trong Cương lĩnh Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI chỉ rõ “Giáo 
dục và đào tạo có sứ mệnh nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực, bồi dưỡng nhân 
tài, góp phần quan trọng phát triển đất nước, xây dựng nền văn hóa và con người Việt 
Nam...Nghị quyết số 33-NQ/TW của Hội nghị lần thứ chín, Ban Chấp hành Trung ương 
Đảng khóa XI đã xác định “Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển 
toàn diện, hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân 
chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của xã hội, 
là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và bảo vệ vững chắc 
Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh".
 Trong những năm qua, công tác giáo dục và đào tạo của các trường phổ thông 
đã có nhiều chuyển biến tích cực. Chất lượng giáo dục các môn văn hóa được nâng cao, 
việc giáo dục đạo đức học sinh được chú trọng. Tuy nhiên, mặt trái của nền kinh tế thị 
trường đã ảnh hưởng tiêu cực đến hoạt động sư phạm trong nhà trường thậm chí đang 
hàng ngày, hàng giờ trực tiếp tác động đến quá trình hình thành và phát triển nhân cách 
của học sinh. Trước những tác động đó các đơn vị trường học đang thật sự lúng túng 
trong việc thực hiện quản lý nhằm hướng tới một nền giáo dục lành mạnh.
 Nhà trường là một thiết chế chuyên biệt của xã hội, nơi diễn ra những hoạt động 
sư phạm, nơi truyền bá những nét đẹp văn hóa một cách khuôn mẫu và bài bản nhất. 
Văn hóa nhà trường tạo ra một môi trường quản lý ổn định, giúp cho nhà trường thích 
nghi với môi trường bên ngoài, tạo ra sự hòa hợp bên trong. Văn hóa nhà trường sẽ giúp 
cho nhà trường thực sự trở thành một trung tâm văn hóa giáo dục, là nơi hội tụ sức mạnh 
trí tuệ và lòng nhân ái trong xã hội, góp phần tạo nên một sản phẩm giáo dục toàn diện. 
Do đó, văn hóa nhà trường có vai trò to lớn trong việc thay đổi và phát triển nhà trường. 
Văn hóa nhà trường không chỉ ảnh hưởng tới hiệu quả hoạt động của nhà trường, mà 
còn là công cụ quan trọng để thực hiện đổi mới tổ chức, quản lý giáo dục trong nhà 
trường.
 Phát triển các giá trị truyền thống của văn hóa nhà trường là biện pháp quan trọng 
để nâng cao chất lượng giáo dục. Phát triển các giá trị truyền thống của văn hóa nhà 
trường giúp gìn giữ và phát huy những giá trị văn hóa cốt lõi của một nhà trường, duy 
trì những giá trị truyền thống tốt đẹp và ngăn chặn được những ảnh hưởng tiêu cực từ 
phía môi trường xã hội. Vậy muốn phát triển các giá trị truyền thống của văn hóa nhà 
trường đạt kết quả cao cần có quá trình quản lý phù hợp. Tuy nhiên thực tiễn trong Phần II. NỘI DUNG
 2.1. GIÁ TRỊ TRUYỀN THỐNG VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG
 2.1.1. Khái niệm văn hóa
 Tại Hội nghị Quốc tế các nhà văn họp tại Mexico do UNESSCO tổ chức năm 
1982, trên cơ sở 200 định nghĩa khác nhau về văn hóa, bản tuyên bố chung của Hội 
nghị đã đưa ra định nghĩa về văn hóa “Văn hóa được đề cập đến như là một tập hợp 
của những đặc trưng về tâm hồn, vật chất, tri thức và xúc cảm của một xã hội hay một 
nhóm người trong xã hội mà nó chứa đựng, ngoài văn học và nghệ thuật con có cả cách 
sống, phương thức chung sống, hệ thống giá trị, truyền thống và đức tin’”.
 Như vậy, văn hóa không phải là một lĩnh vực riêng biệt. Đó là tổng thể các giá 
trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo phục vụ cho sự phát triển của xã hội. Văn 
hóa đã cấu thành nên một hệ thống các giá trị truyền thống, thẩm mỹ và lối sống mà 
từng dân tộc dựa vào đó mà khẳng định bản sắc riêng của mình
 Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đưa ra định nghĩa: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích 
của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, 
pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng 
ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh 
đó là văn hóa””.
 2.1.2. Khái niệm truyền thống và giá trị truyền thống văn hóa nhà trường
 Khái niệm truyền thống
 Truyền thống vốn là một từ Hán - Việt. Trong cuốn Từ điển Hán - Việt của Đào 
Duy Anh "Truyền thống: đời nọ truyền xuống đời kia". Trong từ điển tiếng Việt phổ 
thông truyền thống được định nghĩa là "thói quen hình thành từ lâu đời trong lối sống 
và nếp nghĩ, được truyền lại từ thế hệ này qua thế hệ khác".
 Theo quan niệm của các nước phương Tây, Truyền thống (tradition) có nghĩa là 
"giao", "chuyển giao". Bách khoa thư Pháp định nghĩa "Truyền thống là tất cả những gì 
người ta biết và thực hành bằng sự chuyển giao từ thế hệ này đến thế hệ khác, thường 
là truyền miệng, hay bằng sự bảo tồn và noi theo những tập quán, những cách ứng xử, 
những mẫu hình và tấm gương".
 Như vậy, có thể hiểu "truyền thống" như là một hệ thống các tính cách, các thế 
ứng xử của một cộng đồng, được hình thành trong lịch sử, trong môi trường sinh thái 
và nhân văn nhất định, trở nên ổn định, trường tồn nhưng không vĩnh cửu, có thể được 
định chế hóa bằng luật hay bằng lệ (phong tục tập quán) và được trao truyền từ thế hệ 
này sang thế hệ khác. Có thể gọi là sự di truyền văn hóa bên cạnh sự di truyền sinh vật 
về thể xác - để đảm bảo tính thống nhất của một cộng đồng trong lịch sử. Mọi sự phát 
triển đều xuất phát từ truyền thống, con người từ khi sinh ra trong một gia đình, một xã 
hội đã bị chi phối bởi truyền thống và các hiện tượng văn hóa cũng vậy. Tuy nhiên mọi 
vấn đề đều có tính hai mặt, truyền thống cũng vậy. Truyền thống nào cũng có truyền 
thống phù hợp và truyền thống không phù hợp. Truyền thống có thể thúc đẩy Từ những lý giải trên, có thể đi đến một quan niệm về giá trị truyền thống văn 
hóa Việt Nam trên lĩnh vực văn hóa tinh thần là "biết cách định hướng, lựa chọn, kế 
thừa, thu nạp và phát triển các giá trị văn hóa, dù nội sinh hay ngoại sinh, của quá khứ 
hay hiện tại, để làm giàu và phát triển vốn di sản văn hóa tinh thần dân tộc và theo kịp 
thời đại tiến bộ'". Vốn di sản văn hóa ấy là tài sản văn hóa chung thể hiện truyền thống 
văn hóa Việt Nam, đồng thời thể hiện sức mạnh của bản lĩnh, bản sắc văn hóa Việt Nam 
trong lịch sử văn hóa dân tộc.
 Nhờ có vốn di sản văn hóa dân tộc rất phong phú, đa dạng và đặc sắc mà giá trị 
truyền thống văn hóa của dân tộc Việt Nam thật to lớn, bởi nó đã hình thành nên một 
bảng giá trị tinh thần khả dĩ làm "nền tảng sức mạnh tinh thần" và là động lực cho công 
cuộc xây dựng phát triển đất nước hiện thời.
 Như vậy, truyền thống văn hóa Việt Nam tự tồn với những giá trị bắt nguồn từ 
tinh thần nhân bản khoan dung Việt Nam, đó là dòng sữa nuôi dưỡng tinh thần Việt 
Nam, tôi luyện bản lĩnh, xây dựng nhân cách văn hóa con người Việt Nam qua các thế 
hệ cho tới hôm nay.
 2.I.2.3. Khái niệm văn hóa nhà trường
 Văn hóa nhà trường là khái niệm rất quan trọng vì nó có tác dụng định hướng 
cho việc lựa chọn và phân định nội dung xây dựng tiêu chí văn hóa nhà trường. Có rất 
nhiều các tác giả trong và ngoài nước có những công trình nghiên cứu liên quan đến 
văn hóa nhà trường. Mỗi tác giả có cách tiếp cận và nghiên cứu khác nhau, song nhìn 
chung đều đề cập đưa ra những khái niệm cơ bản nhất về văn hóa nhà trường. Qua 
nghiên cứu các khái niệm về văn hóa, văn hóa tổ chức, những quan niệm về văn hóa 
nhà trường, thấy rằng Tác giả Phạm Quang Huân đã đưa ra một khái niệm hết sức khúc 
triết, dễ hiểu và tác giả lựa chọn làm khái niệm của đề tài:
 “Văn hóa tổ chức của một nhà trường là hệ thống niềm tin, giá trị, chuẩn mực, 
thói quen và truyền thống hình thành trong quá trình phát triển của nhà trường, được 
các thành viên trong nhà trường thừa nhận, làm theo và được thể hiện trong các hình 
thái vật chất và tinh thần, từ đó tạo nên bản sắc riêng cho môi tổ chức sư phạm”. Có 
thể hiểu một số nét cơ bản về văn hóa nhà trường như sau:
 * Hệ thống niềm tin
 Niềm tin “là một sự hỗn hợp độc đáo giữa các thành phần nhận thức, cảm xúc, ý 
chí, nó có sức mạnh như một sự tất yếu bên trong quy định hành vi cá nhân". Có thể 
nói bản chất của xây dựng văn hóa là định hướng tư duy. Tiến trình xây dựng và thay 
đổi VH trong tổ chức là quá trình để người ta tin rằng nên tư duy như thế nào là đúng, 
là tốt, trên cơ sử niềm tin đó người ta có hành động tương ứng.
 * Hệ thống giá trị
 Giá trị được coi như là thước đo đúng và sai, xác định những gì nên làm và không 
nên làm trong cách hành xử chung và riêng của con người trong một nhà trường. Mỗi 
nhà trường lựa chọn một hoặc một số giá trị để làm tô chỉ mục đích cho mọi hành + Phong cách lãnh đạo: có nhiều phong cách lãnh đạo, tuy nhiên phong cách lãnh 
đạo dân chủ có nhiều ưu điểm trong việc phát huy tinh thần trách nhiệm, ý thức tự giác 
của các thành viên:
 + Mức độ chuyên nghiệp trong thực thi công việc: đây là chỉ số nổi bật phản ánh 
văn hóa của một nhà trường;
 + Phương pháp truyền thông: cách thức truyền thông cũng là nét văn hóa bởi đó 
là cách thức giao tiếp người - người: ý kiến được truyền đạt trực tiếp hay gián tiếp, theo 
hướng một chiều độc đoán “truyền lệnh” hay hai chiều dân chủ đối thoại, thông qua 
phương tiện truyền thống hay hiện đại.
 2.2. THỰC TRẠNG VÀ VAI TRÒ VĂN HÓA NHÀ TRƯỜNG Ở 
TRƯỜNG THPT
 2.2.1. Lịch sử truyền thống các trường THPT Điễn Châu 2, Diễn Châu 3, 
Nguyễn Xuân Ôn
 2.2.1.1. Lịch sử truyền thống trường THPT Nguyễn Xuân Ôn
 Trường THPT Nguyễn Xuân Ôn được thành lập vào tháng 3/1946 và là ngôi 
trường cấp III đầu tiên của huyện Diễn Châu.
 Ra đời trong hoàn cảnh đó nên khó có thể kể hết những vất vả, thiếu thốn. Nhưng 
nhờ sự tâm huyết của thầy giáo hiệu trưởng Cao Xuân Huy và tập thể giáo viên, nên 
chỉ trong vài năm trường đã nhanh chóng phát triển về số lượng và khẳng định về chất 
lượng.
 Quá trình phát triển, trường trải qua nhiều giai đoạn khác nhau. Trong đó, một 
trong những dấu mốc ghi dấu ấn về hoạt động của nhà trường đó là năm 1950 khi trong 
đợt cải cách giáo dục lần thứ nhất, trường được quốc lập hóa và trở thành Trường Phổ 
thông cấp 2 Diễn Châu (gồm các lớp 5,6,7). Đến năm học 1954 - 1955 trường có thêm 
1 lớp 8 (hệ cấp 3). Ra đời trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp, điều kiện dạy và học 
rất khó khăn, nhưng thầy và trò nhà trường luôn phát huy tinh thần tự lực, tự cường 
vượt lên mọi gian khổ, hoàn thành tốt nhiệm vụ.
 Cuối năm học 1967 - 1968, trường được ngành Giáo dục Nghệ An tặng danh 
hiệu cao quý “Trường 5 nhất”: nhất về tỷ lệ học sinh đậu tốt nghiệp lớp 10, nhất về tỷ 
lệ học sinh đậu đại học và chọn đi học nước ngoài, nhất về công tác bổ túc văn hóa, 
nhất về thành tích lao động và phục vụ chiến đấu và nhất về phong trào văn nghệ “Tiếng 
hát át tiếng bom”.
 Bên cạnh đó, cũng có rất nhiều học sinh xuất sắc đã trưởng thành từ sự dìu dắt 
của các thầy, cô giáo, nhiều người nay là giáo sư, tiến sỹ, là bác sỹ, kỹ sư, đang giữ 
trọng trách ở nhiều lĩnh vực quan trọng. thi đua “dạy tốt - học tốt”. Đến nay đội ngũ các thầy giáo, cô giáo đều đã đạt chuẩn và 
trên chuẩn, 1 thầy giáo được tặng thưởng Huân chương Lao động hạng ba, 2 thầy cô 
giáo được tặng danh hiệu “Nhà giáo ưu tú”, 2 thầy giáo được Thủ tưởng Chính phủ 
tặng Bằng khen, 8 thầy cô giáo được Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo tặng Bằng 
khen, 3 thầy cô giáo được công nhận danh hiệu “Tài năng sư phạm”, 38 lượt thầy cô 
giáo được công nhận giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh, nhiều thầy cô giáo được công nhận 
giáo viên giỏi, chiến sỹ thi đua các cấp.
 Những đóng góp to lớn của nhiều thế hệ thầy trò trường THPT Diễn Châu 3 
trong sự nghiệp giáo dục và đào tạo đã được trao tặng những phần thưởng cao quý, 
đáng tự hào. Năm 2005 được Chủ tịch nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng 
ba; Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo tặng Bằng khen năm học 1998 - 1999 và 2002 - 
2003; được Chủ tịch UBND tỉnh tặng Cờ đơn vị dẫn đầu trong phong trào thi đua năm 
học 2008 - 2009; nhiều năm liền trường đạt danh hiệu tiên tiến và tiên tiến xuất sắc cấp 
tỉnh, được UBND huyện, UBND tỉnh, Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam công nhận 
là “Đơn vị văn hoá” và nhiều Bằng khen, Giấy khen khác trên các mặt công tác. Chi bộ 
nhà trường liên tục được công nhận là Chi bộ trong sạch vững mạnh tiêu biểu, được 
Đảng bộ tỉnh Nghệ An tặng Bằng khen năm 2009; Công đoàn nhà trường luôn là đơn 
vị xuất sắc, được Công đoàn Giáo dục Việt Nam, Liên đoàn Lao động Nghệ An, Công 
đoàn giáo dục Nghệ An tặng nhiều Bằng khen, giấy khen, Đoàn trường liên tục là đơn 
vị xuất sắc, được nhận bằng khen của Trung ương Đoàn, Tỉnh đoàn.
 2.2.2. Thực trạng văn hóa ở trường THPT trong thời gian qua
 Trong những năm gần đây, cùng với sự phát triển của nền kinh tế thị trường, đã 
đưa tới nhiều thay đổi đáng kể về mặt kinh tế và đời sống sinh hoạt. Nhiều yếu tố tích 
cực tạo thuận lợi cho phát triển nhân cách học sinh. Song cũng không ít những yếu tố 
tiêu cực như mặt trái của cơ chế thị trường, các tệ nạn xã hội, các loại sách báo, văn 
hóa phẩm độc hại đang hàng ngày ảnh hưởng xấu đến lối sống và phát triển nhân cách 
của học sinh.
 Nhìn chung về tình hình tư tưởng, đạo đức, học sinh có nhận thức đúng đắn về 
trách nhiệm, nghĩa vụ trong học tập, rèn luyện tu dưỡng đạo đức để trở thành con ngoan 
trò giỏi, thành người có ích cho xã hội. học sinh rất quan tâm đến những vấn đề chính 
trị xã hội như công bằng xã hội, tương lai cá nhân và tiền đồ của xã hội. Bởi vậy, các 
em có nhu cầu rất cao về thông tin, được hiểu biết và thi thố trí tuệ. Điều này được thể 
hiện rõ bằng kết quả xuất sắc của các em học sinh tham dự các cuộc thi. Tuy nhiên việc 
bỏ học và thất học ở ở bậc học THPT cũng đang là vấn đề xã hội đáng quan tâm nếu 
không nói là đáng báo động.
 Bên cạnh nguyên nhân chủ yếu về tâm sinh lý lứa tuổi dẫn đến tình trạng phạm 
tội ngày càng tăng của lứa tuổi này. Có những trường hợp học sinh phạm tội rất đáng 
báo động về sự suy thoái đạo đức nhân cách như sử dụng bạo lực, dùng vũ khí đâm