Sáng kiến kinh nghiệm Một số biện pháp nâng cao hiệu quả giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THCS

 ĐỀ TÀI:
 MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ
 GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THCS
 A. PHẦN MỞ ĐẦU
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
 Trong mọi thời đại, giáo dục luôn đóng vai trò quan trọng: “Giáo dục là 
quốc sách hàng đầu” với mục đích đào tạo ra những con người có đủ đức, đủ tài 
góp phần vào sự nghiệp bảo vệ và xây dựng đất nước ngày càng giàu mạnh để 
sánh vai với các cường quốc năm châu. Để thực hiện được mục đích đó đòi hỏi 
nhà trường, gia đình và xã hội phải tạo điều kiện tốt nhất cho các em học sinh 
được học tập và hoạt động sáng tạo nhằm chiếm lĩnh tri thức. Trong đó việc phối 
hợp giảng dạy tốt các môn Khoa học tự nhiên, Khoa học xã hội và rèn kỹ năng 
sống có ý nghĩa lớn, không chỉ giúp học sinh lĩnh hội kiến thức mà còn góp phần 
đào tạo thế hệ trẻ thành những người lao động chủ động, vừa có năng lực trí tuệ, 
vừa có kỹ năng, năng lực hành động thực tế vừa có phẩm chất đạo đức tốt.
 Trong thực tế hiện nay việc giáo dục kỹ năng sống của các em ở trường 
THCS còn thấp và nhiều hạn chế. Nguyên do chính là trong tư tưởng giáo viên, 
phụ huynh chỉ chú trọng đến việc dạy kiến thức, việc rèn kỹ năng sống cho học 
sinh còn chiếu lệ, học sinh được gia đình định hướng sớm nên chỉ tập trung học 
một số môn “chính” (đó là những môn thi vào cấp III và đại học) .
 Kỹ năng sống là điều hết sức quan trọng với tất cả mọi người, chứ không 
riêng gì học sinh. Tuy nhiên, học sinh là đối tượng thường được nhắm đến đầu 
tiên trong việc giáo dục kỹ năng sống, bởi trên thực tế cho thấy, hiện nay kỹ năng 
sống của các em học sinh đang là vấn đề rất đáng quan tâm vì trong những năm 
gần đây, dường như có sự bùng phát hiện tượng học sinh nghiện game, bỏ học 
giữa chừng, hiện tượng nói trống không hoặc nhiều trẻ rất thiếu kỹ năng làm việc 
nhà, kỹ năng tự phục vụ, kỹ năng tự bảo vệ bản thân; hiện tượng trẻ em lúng 
túng khi phải xử lý những tình huống của cuộc sống thực, thiếu tự tin trong giao 
tiếp, thiếu bản lĩnh vượt qua khó khăn, thiếu sáng kiến và dễ nản chí.
 Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh là điều hết sức cần thiết cho tương lai 
các em và cần được bắt đầu rèn luyện từ sớm, rèn luyện thường xuyên vì từ những 
hành vi cá nhân đơn giản nhất, theo đó hình thành tính cách và nhân cách. Do 
phần lớn thời gian học sinh ở trường học, nơi hàng ngày diễn ra cuộc sống thực 
của các em, thế nên bắt buộc các em phải được giáo dục và rèn luyện từ trong nhà V. PHẠM VI VÀ KẾ HOẠCH NGHIÊN CỨU
1. Phạm vi nghiên cứu
 Đề tài tập trung giới thiệu và giải quyết những vấn đề về việc tổ chức các
hoạt động giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục và rèn kỹ năng sống cho 
học sinh THCS.
2. Kế hoạch nghiên cứu
 Đề tài này được tôi nghiên cứu, tiến hành thực nghiệm và hoàn thành từ tháng 
9/2018 đến tháng 2/ 2020.
VI. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
- Tìm hiểu thực tế; Nghiên cứu thực nghiệm; Tổng hợp tư liệu, tài liệu.
 B. PHẦN NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN
 Trong Luật giáo dục Việt Nam năm 2005, điều 2 chương 3 đã quy định như 
sau: “Mục tiêu giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có 
đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng độc 
lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất 
và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ 
quốc.” Hơn thế, giáo dục là quá trình bao gồm giáo dục và giáo dưỡng. Trong 
giáo dục thì có giáo dưỡng, trong giáo dưỡng thì có giáo dục. Vậy làm thế nào để 
hai quá trình này tạo thành một mục tiêu chung? Làm thế nào để những người 
chủ tương lai của đất nước có đủ đức lẫn tài? Làm thế nào để sự nghiệp giáo dục 
mang lại hiệu quả tốt? Đây chính là trách nhiệm của toàn xã hội, của những người 
làm công tác giáo dục.
 Vấn đề giáo dục học sinh trở thành những con người phát triển toàn diện là 
nhiệm vụ hàng đầu biến các mục tiêu giáo dục thành hiện thực. Theo Thông tư 
số 463/BGDĐT-GDTX ngày 28 tháng 01 năm 2015 của Bộ trưởng Bộ GD&ĐT 
V/v hướng dẫn triển khai thực hiện giáo dục kỹ năng sống tại các cơ sở GDMN, 
GDPT và GDTX đã quy định về nội dung giáo dụckỹ năng sống đối với học sinh 
nhằm mục đích:
- Đẩy mạnh hoạt động giáo dục KNS cho HS theo định hướng phát triển toàn chữ, chưa chú trọng đúng mức dạy làm người, nhất là việc giáo dục kỹ năng sống 
cho học sinh. Việc giáo dục kỹ năng sống chỉ được mang tính chất lồng ghép vào 
các môn học. Ở lứa tuổi của các em nếu chỉ dạy kỹ năng sống thông qua các môn 
học, qua lý thuyết suông thì chưa đủ. Hãy gắn các em vào những hoạt động bổ 
ích, những việc làm phù hợp với những hình thức linh hoạt, sáng tạo để thu hút 
trẻ. Vì vậy, việc phối hợp các biện pháp giữa giáo dục chính khóa và hoạt động 
giáo dục ngoài giờ lên lớp sẽ là điều kiện là cơ hội tốt cho trẻ tự thể hiện bản thân, 
được trải nghiệm cuộc sống bằng những việc làm của mình.
III. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1. Thuận lợi
 - Bộ Giáo dục - Đào tạo đã phát động phong trào “Xây dựng trường học
thân thiện - học sinh tích cực” với những kế hoạch, nội dung nhất quán từ trung
ương đến địa phương. Trong đó, nội dung rèn kỹ năng sống cho HS ngày càng
được chú trọng hơn và tập trung vào một số hoạt động sau:
+ Giáo dục đạo đức, kỹ năng sống cho học sinh thông qua các môn học, hoạt động 
giáo dục và xây dựng quy tắc ứng xử văn hoá. Thực hiện Thông tư số 04/2014/TT-
BGDĐT ngày 28/02/2014 ban hành quy định về quản lý hoạt động giáo dục kỹ 
năng sống và hoạt động giáo dục ngoài giờ chính khóa.
+ Tổ chức cho học sinh hát Quốc ca tại Lễ chào Cờ Tổ quốc; tăng cường giáo dục 
thể chất, rèn luyện sức khỏe cho học sinh thông qua tập thể dục buổi sáng, tập thể 
dục giữa giờ.
+ Đưa các nội dung giáo dục văn hoá truyền thống, giáo dục thông qua di sản vào 
nhà trường. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, vui chơi, giải trí tích 
cực, các hoạt động văn nghệ, thể thao, trò chơi dân gian, dân ca, ngoại khoá phù 
hợp với điều kiện cụ thể của nhà trường và địa phương. Hướng dẫn học sinh tự 
quản, chủ động tự tổ chức, điều khiển các hoạt động tập thể và hoạt động giáo 
dục ngoài giờ lên lớp.
 Bên cạnh các phong trào thi đua, các công văn hướng dẫn chỉ, chỉ đạo thực 
hiện công tác giáo dục KNS cho học sinh, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức 
một số hoạt động hướng tới việc rèn luyện năng lực cho học sinh như: Tổ chức 
Chương trình đánh giá học sinh quốc tế PISA với cách đánh giá kỹ năng vận dụng 
kiến thức vào giải quyết các vấn đề thực tiễn trong cuộc sống; tổ chức cuộc thi 
vận dụng kiến thức liên môn giải quyết các vấn đề thực tiễn; đích giáo dục cao nhất. Giáo viên chưa xác định được kỹ năng cần rèn qua từng 
bài học. Chưa chú ý kiểm tra kỹ năng hành vi đạo đức đã học của học sinh.
 - Việc rèn kỹ năng sống cho học sinh chưa thường xuyên liên tục nên các 
hành vi đạo đức chưa trở thành thói quen, các em chóng quên.
IV. NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
1. Kỹ năng sống là gì?
1.1 Khái niệm kỹ năng sống
 Các tổ chức trên thế giới đã đưa ra rất nhiều quan niệm về kĩ năng sống:
 * Theo UNESCO: Kỹ năng sống là năng lực cá nhân để thực hiện đầy đủ các 
chức năng và tham gia vào cuộc sống hằng ngày. Kỹ năng sống bao gồm một
 loạt các kỹ năng cụ thể cần thiết cho cuộc sống hằng ngày của con người. Bản 
chất của kỹ năng sống là kỹ năng tự quản bản thân và kỹ năng xã hội cần thiết để 
cá nhân tự lực trong cuộc sống, học tập và làm việc hiệu quả.
*Theo Tổ chức y tế thế giới ( WHO):Kỹ năng sống là các khả năng để có hành 
vi thích ứng và tích cực giúp các cá nhân có thể ứng xử hiệu quả trước các nhu 
cầu và thách thức của cuộc sống hằng ngày.
*Theo UNICEF: Kỹ năng sống là cách tiếp cận giúp thay đổi hoặc hình thành 
hành vi mới. Cách tiếp cận này lưu ý đến sự cân bằng về tiếp thu kiến thức, hình
thành thái độ và phát triển kỹ năng.
*Kết luận:
 - Kỹ năng sống là khả năng làm chủ bản thân của mỗi người, khả năng ứng 
xử phù hợp với những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước 
các tình huống của cuộc sống. Một kỹ năng có thể có những tên gọi khác nhau: 
Kỹ năng hợp tác còn gọi là kỹ năng làm việc nhóm; Kỹ năng kiểm soát cảm xúc 
còn gọi là kỹ năng xử lí cảm xúc, kỹ năng làm chủ cảm xúc; 
 - Các kỹ năng thường không tách rời mà có mối liên quan chặt chẽ với nhau. 
Kỹ năng không phải tự nhiên có được mà phải được hình thành trong quá trình 
học tâp, lĩnh hội và rèn luyện trong cuộc sống. Quá trình hình thành kỹ năng sống 
diễn ra trong và ngoài hệ thống giáo dục. Kỹ năng sống vừa mang tính chất cá 
nhân vừa mang tính xã hội. - Hiện nay, do áp lực công việc của giáo viên quá nhiều do: Hồ sơ giáo án, 
dự giờ kiểm tra, các phong trào thi đua chiếm nhiều thời gian công việc quá 
lớn. Nhưng chúng ta đã không vì áp lực công việc mà thiếu đi quan tâm giáo dục 
chuẩn mực, vì điều đó sẽ ảnh hưởng không nhỏ đến các emVì vậy, bên cạnh 
việc dạy kiến thức còn cần phải quan tâm đến việc giáo dục kỹ năng sống cho các 
em.
2.2. Xác định những kỹ năng sống cơ bản cần dạy cho học sinh THCS 
 - Học sinh THCS ( từ 12-16 tuổi) là lứa tuổi có nhiều thay đổi mạnh mẽ về thể
 chất, sức khỏe và tâm sinh lý. Tuổi dậy thì các em dễ thay đổi tình cảm, hành
 vi. Vì vậy việc giáo dục kỹ năng sống cho các em trong giai đoạn này vô cùng 
quan trọng và cấp thiết .Việc xác định được các kỹ năng cơ bản phù hợp với lứa 
tuổi sẽ giúp giáo viên lựa chọn đúng những nội dung trọng tâm để trang bị cho 
các em những kỹ năng cần thiết nhất trong giai đoạn chuyến tiếp này.
 - Đối với học sinh lớp 6, việc chuyển tiếp từ trường tiểu học lên THCS được 
coi là bước ngoặt trong cuộc đời các em. Đây là giai đoạn khó khăn nhất với các 
em do thay đổi môi trường cũng như yêu cầu học tập. Vì vậy người giáo viên cần 
phải quan tâm, động viên và thấu hiểu các em; biết cách tôn trọng tính độc lập và 
quyền bình đẳng của các em, cần gương mẫu, khéo léo trong mọi vấn đề. Thầy 
cô cần nhận thức sâu sắc về sự cần thiết của việc giáo dục kĩ năng sống cho các 
em và phải xác định được những kỹ năng sống cần thiết để giáo dục trẻ trong giai 
đoạn này và những năm phát triển tiếp theo.
2.3. Cụ thể hóa nội dung của những kỹ năng cơ bản mà giáo viên cần dạy 
cho học sinh THCS
2.3.1. Kỹ năng tự nhận thức bản thân
 Kỹ năng tự nhận thức là khả năng con người hiểu về chính bản thân mình,
 như cơ thể, tư tưởng, các mối quan hệ xã hội của bản thân; biết nhìn nhận, đánh
 giá đúng về tiềm năng, tình cảm, sở thích, thói quen, điểm mạnh, điểm yếu,của 
bản thân mình; quan tâm và luôn ý thức được mình đang làm gì, kể cả
nhận ra lúc bản thân đang cảm thấy căng thẳng.
2.3.2. Kỹ năng xác định giá trị
 Giá trị là những gì con người cho là quan trọng, là có ý nghĩa đối với bản 
thân mình, có tác dụng định hướng cho suy nghĩ, hành động và lối sống của bản 2.3.6. Kỹ năng thể hiện sự tự tin
 Tự tin là có niềm tin vào bản thân; tự hài lòng với bản thân; tin rằng mình
có thể trở thành một người có ích và tích cực, có niềm tin về tương lai, cảm thấy 
có nghị lực để hoàn thành các nhiệm vụ. Kỹ năng thể hiện sự tự tin giúp cá nhân 
giao tiếp hiệu quả hơn, mạnh dạn bày tỏ suy nghĩ và ý kiến của mình, quyết đoán 
trong việc ra quyết định và giải quyết vấn đề, thể hiện sự kiên định, đồng
thời cũng giúp người đó có suy nghĩ tích cực và lạc quan trong cuộc sống.
2.3.7. Kỹ năng giao tiếp
 Kỹ năng giao tiếp là khả năng có thể bày tỏ ý kiến của bản thân theo hình 
thức nói, viết hoặc sử dụng ngôn ngữ cơ thể phù hợp với hoàn cảnh và văn hóa, 
đồng thời biết lắng nghe, tôn trọng ý kiến người khác ngay cả khi bất đồng quan 
điểm. Bày tỏ ý kiến bao gồm cả bày tỏ về suy nghĩ, ý tưởng, nhu cầu, mong muốn 
và cảm xúc, đồng thời nhờ sự giúp đỡ và sự tư vấn cần thiết.
2.3.8. Kỹ năng lắng nghe tích cực
 Lắng nghe tích cực là một phần quan trọng của kỹ năng giao tiếp. Người có
kỹ năng lắng nghe tích cực biết thể hiện sự tập trung chú ý và thể hiện sự quan 
tâm lắng nghe ý kiến hoặc phần trình bày của người khác (bằng các cử chỉ, điệu 
bộ, ánh mắt, nét mặt, nụ cười), biết cho ý kiến phản hồi mà không vội đánh giá,
đồng thời có đối đáp hợp lí trong quá trình giao tiếp.
2.3.9. Kỹ năng thể hiện sự cảm thông
 Thể hiện sự cảm thông là khả năng có thể hình dung và đặt mình trong hoàn
 cảnh của người khác, giúp chúng ta hiểu và chấp nhận người khác vốn là những 
người rất khác mình, qua đó chúng ta có thể hiểu rõ cảm xúc và tình cảm của 
người khác và cảm thông với hoàn cảnh hoặc nhu cầu của họ.
2.3.10. Kỹ năng thương lượng 
 Thương lượng là khả năng trình bày, suy nghĩ, phân tích và giải thích, đồng
thời có thảo luận để đạt được một sự điều chỉnh và thống nhất về cách suy nghĩ, 
cách làm hoặc một vấn đề gì đó. Kỹ năng thương lượng bao gồm nhiều yếu tố 
của kỹ năng giao tiếp như lắng nghe, bày tỏ suy nghĩ và một phần quan trọng của 
giải quyết vấn đề và giải quyết mâu thuẫn.