Sáng kiến kinh nghiệm Lồng ghép hoạt động trải nghiệm sáng tạo và giáo dục kĩ năng sống trong môn học Vật lí

 Kinh nghiệm lồng ghép hoạt động trải nghiệm sáng tạo và giáo dục kĩ năng sống trong môn học Vật Lí
 Phần thứ nhất: PHẦN MỞ ĐẦU
 I. Đặt vấn đề
 Can Juna đã từng nói “Không thể trồng cây ở nơi thiếu ánh sáng, cũng như không thể 
nuôi dạy trẻ với chút ít nhiệt tình”.
 Vâng! Mục tiêu giáo dục hiện nay là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn 
diện, có đạo đức, tri thức, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc 
lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực 
của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc.
 Để đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo thì điều quan trọng 
là đổi mới phương pháp dạy học: Chú trọng việc hình thành các kĩ năng cơ bản đặc biệt là kĩ 
năng sống và hoạt động trải nghiệm sáng tạo.
 Trường THCS Nguyễn Trãi nơi tôi đang công tác nằm trên địa bàn xã Ea Na, là một 
xã có diện tích tương đối rộng, tình hình an ninh trật tự tương đối phức tạp. Số học sinh nằm 
rải rác khắp nơi, nhà xa khó khăn cho học sinh trong việc tới trường. 
 Thôn Quỳnh Ngọc gần khu khai thác cát - nơi dân cư tập trung đa dạng, nhiều người 
ở Bắc Kạn - Lạng Sơn vào cư trú, có nhiều thành phần trộm cắp và nghiện hút. Thôn Ea 
Tung có số lượng thanh niên lang thang, hư hỏng nhiều, thậm chí có một số thanh niên lôi 
kéo các em học sinh trong trường tham gia vào các tệ nạn xã hội.
 Do đó hiện nay học sinh trường tôi thường xuyên chịu ảnh hưởng, tác động xấu từ 
môi trường sống xung quanh. Giai đoạn này cũng là thời gian bồi dưỡng nhân cách, thói 
quen, ước mơ của mỗi học sinh. Tuy vậy học sinh luôn phải đương đầu với những khó khăn 
thử thách trong cuộc sống. Nếu thiếu kĩ năng sống, các em dễ bị lôi kéo vào các tệ nạn, bạo 
lực, các hành vi tiêu cực, lối sống không lành mạnh, ích kỷ, dễ bị dụ dỗ hoặc phát triển sai 
lệch về nhân cách. 
 Vì vậy việc tăng cường hoạt động trải nghiệm sáng tạo và giáo dục kĩ năng sống cho 
học sinh hiện nay là vấn đề vô cùng cấp thiết, đó không phải nhiệm vụ của riêng tổng phụ 
trách đội, đoàn thanh niên, ban nề nếp, của giáo viên bộ môn Mà đó còn là nhiệm vụ của 
các thầy cô giáo bộ môn, của gia đình và toàn xã hội. Đặc biệt giáo viên bộ môn là người 
trực tiếp giảng dạy giáo dục học sinh, qua các tiết dạy giáo viên cần lồng ghép giáo dục kĩ 
năng sống và tăng cường hoạt động trải nghiệm sáng tạo, nhằm giúp các em hình thành được 
những kĩ năng sống, từ đó có khả năng đối phó tích cực trước các tình huống trong học tập 
và cuộc sống, xây dựng các mối quan hệ vững bền trong gia đình và xã hội, có lối sống lành 
mạnh, hài hòa, tích cực và chủ động. 
 Bộ môn Vật Lý là bộ môn khoa học thực nghiệm. Tư tưởng chủ đạo của các sách giáo 
khoa Vật Lý phổ thông là nội dung kiến thức mới được hình thành phần lớn thông qua các 
thí nghiệm và thực hành. Điều đó không chỉ tích cực hóa về học tập của học sinh mà còn rèn 
kĩ năng sử dụng thiết bị, đồ dùng trong cuộc sống, rèn luyện thái độ, đức tính kiên trì, tác 
phong làm việc của những người làm khoa học trong thời đại công nghệ. Giúp học sinh biết 
vận dụng sáng tạo những kiến thức đã học để giải quyết những vấn đề trong học tập và trong 
cuộc sống. 
 1 Kinh nghiệm lồng ghép hoạt động trải nghiệm sáng tạo và giáo dục kĩ năng sống trong môn học Vật Lí
 a) Hoạt động trải nghiệm sáng tạo, kĩ năng sống
 Hoạt động trải nghiệm sáng tạo là các hoạt động giáo dục thực tiễn được tiến hành 
song song với hoạt động dạy học trong nhà trường, là một bộ phận của quá trình giáo dục 
được tổ chức ngoài giờ học các phần học ở trên lớp và có mối quan hệ bổ sung, hỗ trợ cho 
hoạt động dạy học. Thông qua các hoạt động thực hành, những việc làm cụ thể và các hành 
động của học sinh. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm phát triển, nâng cao các tố chất và 
tiềm năng của bản thân học sinh, nuôi dưỡng ý thức sống tự lập, đồng thời quan tâm chia sẻ 
tới những người xung quanh. Qua hoạt động này học sinh được phát huy vai trò chủ thể, tính 
tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân.
 Các em được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động: Từ thiết 
kế hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm 
lứa tuổi và khả năng của mình. Các em được trải nghiệm, được bày tỏ quan điểm, ý tưởng 
hoạt động, được thể hiện, được khẳng định bản thân, được tự đánh giá kết quả của bản 
thân từ đó hình thành và phát triển cho các em những giá trị sống, các năng lực cần thiết.
 Kỹ năng sống là năng lực tâm lí xã hội, là khả năng thích nghi cho phép mỗi cá nhân 
ứng phó hiệu quả với các nhu cầu và thách thức của cuộc sống hằng ngày.
 Kỹ năng sống có chức năng đem lại hạnh phúc và hỗ trợ các cá nhân trở thành người 
tích cực và có ích cho cộng đồng. 
 Vật Lí học là một môn khoa học tự nhiên tập trung vào sự nghiên cứu vật chất và 
chuyển động của nó trong không gian và thời gian, tìm hiểu sự vận động của vũ trụ Vật Lí 
học có những đóng góp quan trọng qua sự tiến bộ các công nghệ mới như: phát minh ra ti 
vi, máy vi tính, laser, internet Vật Lí học là môn học đề cao tính thực tiễn, tạo điều kiện để 
giáo viên giúp học sinh phát triển tư duy khoa học, khơi gợi sự ham thích – say mê tìm hiểu 
khoa học, tăng cường khả năng vận dụng tri thức vào thực tiễn đáp ứng yêu cầu đòi hỏi của 
cuộc sống. Năng lực được phát triển thông qua thực hành, thí nghiệm.
 b) Ý nghĩa của việc tăng cường hoạt động trải nghiệm sáng tạo và giáo dục kĩ 
năng sống cho học sinh
 Việc tăng cường hoạt động trải nghiệm sáng tạo và giáo dục kĩ năng sống cho học 
sinh góp phần phát triển năng lực của học sinh, giúp các em mạnh dạn, tự tin hơn và tích cực 
tham gia vào hoạt động của nhà trường, các em được bày tỏ ý kiến, tăng cường vận dụng 
kiến thức nhằm giải quyết các vấn đề trong học tập và thực tiễn. Qua đó, góp phần thúc đẩy 
mạnh mẽ phong trào đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện 
cho học sinh trong nhà trường.
 Ngoài ra hoạt động trải nghiệm sáng tạo và giáo dục kĩ năng sống còn phát triển 
phẩm chất, năng lực cho học sinh. Giúp học sinh phát triển toàn diện. Nâng cao kiến thức kĩ 
năng sống, giúp học sinh năng động, sáng tạo, thích nghi tốt với môi trường sống. Học sinh 
được tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn khác nhau của đời sống gia đình, qua đó 
phát huy tiềm năng sáng tạo của học sinh, góp phần thay đổi nhận thức và hành vi của các 
em. Rèn luyện cho học sinh những kĩ năng sống cơ bản phù hợp với lứa tuổi. Bồi dưỡng thái 
độ tự giác, tích cực tham gia các hoạt động tập thể và hoạt động xã hội; hình thành tình cảm 
 3 Kinh nghiệm lồng ghép hoạt động trải nghiệm sáng tạo và giáo dục kĩ năng sống trong môn học Vật Lí
giáo viên tham gia tập huấn chuyên môn Vật Lí và tập huấn giáo dục kĩ năng sống trong dịp 
hè do Sở GD&ĐT tổ chức để có thêm kinh nghiệm trong công tác lồng ghép giáo dục kĩ 
năng sống và hoạt động trải nghiệm sáng tạo. Được sự phối hợp, hỗ trợ chặt chẽ của tổng 
phụ trách đội, đoàn thanh niên, các giáo viên bộ môn nên tiết học đạt kết quả tương đối tốt.
 + Nhà trường đã chú trọng chỉ đạo việc thực hiện nhiệm vụ giáo dục kĩ năng sống, 
tăng cường hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong giờ học Vật Lí.
 + Bản thân tôi làm giáo viên dạy môn Vật Lí nhiều năm nên có kinh nghiệm trong 
việc giảng dạy, hướng dẫn học sinh tự quản và tổ chức điều khiển tiết học, cũng như những 
tiết học lồng ghép giáo dục kĩ năng sống, trải nghiệm sáng tạo của lớp. 
 + Đa số học sinh tham gia đầy đủ, nhiệt tình các tiết học do giáo viên tổ chức.
 - Bên cạnh đó còn những hạn chế:
 + Tuy nhà trường đã coi trọng việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm nâng cao chất 
lượng học tập nhưng việc giáo dục kĩ năng sống và tăng cường hoạt động trải nghiệm sáng 
tạo cho học sinh trong tiết học còn chưa thực sự được chú trọng. Hơn nữa hoạt động trải 
nghiệm hiện nay chủ yếu là lồng ghép vào các bài học theo từng bộ môn, thời gian ít nên các 
em không có cơ hội để thể hiện hết năng lực của mình, ít được tham gia vào khâu tổ chức...
 + Tiết học được thực hiện đều đặn vào một hoặc hai tiết/ tuần nhưng nội dung và hình 
thức tổ chức chưa phù hợp, còn mang tính đối phó, đôi lúc tổ chức lồng ghép giáo dục kĩ 
năng sống và trải nghiệm sáng tạo chưa linh hoạt, chưa đa dạng về nội dung.
 + Mặt khác, giáo viên cùng lúc còn phải đảm nhận nhiều công việc khác nhau như 
giảng dạy, tham gia phong trào, tham gia các hoạt động của chuyên môn, đoàn thể nên 
không còn nhiều thời gian đầu tư cho nội dung giáo dục kĩ năng sống và hoạt động trải 
nghiệm, còn lúng túng trong việc triển khai những chủ đề cụ thể, đôi khi chưa làm tốt công 
tác hướng dẫn tập huấn, tổ chức, việc chuẩn bị và lồng ghép nhiều nội dung trong một tiết 
học đôi lúc còn bị khống chế về mặt thời gian. 
 + Giáo viên còn mất khá nhiều thời gian chuẩn bị nội dung, các cơ sở vật chất, 
phương tiện phục vụ cho việc tổ chức tiết học theo chủ đề như phòng học, máy tính, máy 
chiếu và một số phương tiện khác...
 + Học sinh phải tham gia nhiều cuộc thi học sinh giỏi các cấp, phải học nhiều môn và 
tham gia nhiều hoạt động phong trào khác nên thời gian các em chuẩn bị nội dung cho các 
tiết học chưa nhiều, dẫn đến chất lượng chưa thật tốt.
 + Vẫn còn nhiều học sinh chưa thực sự mạnh dạn, còn rụt rè, mất tự tin khi đứng 
trước tập thể, chưa có kĩ năng thuyết trình, trình bày trước lớp. Học sinh còn bị động, ỷ lại, 
chưa có trách nhiệm với bản thân, chưa tích cực trong các hoạt động tập thể
 + Tình trạng học sinh ngày càng lười học, lười hoạt động, tham gia tệ nạn xã hội ngày 
càng nhiều như hút thuốc, uống rượu, đánh nhau, nghiện game, nghiện facebook  Các tệ 
nạn này diễn ra ngày càng phức tạp, chúng gây ra hậu quả khôn lường nên việc hướng các 
em vào các hoạt động còn gặp nhiều khó khăn.
 5 Kinh nghiệm lồng ghép hoạt động trải nghiệm sáng tạo và giáo dục kĩ năng sống trong môn học Vật Lí
được nội dung của các kĩ năng sống cơ bản cần giáo dục cho học sinh (Phân phối chương 
trình của trường THCS Nguyễn Trãi). Đồng thời, xác định những chủ đề có thể thiết kế để 
lồng ghép giáo dục kĩ năng sống và tăng cường hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh. 
Xác định những bài, những tiết và những phần có thể lồng ghép để mang lại hiệu quả cao 
cho tiết học.
 Bên cạnh nắm vững nội dung giáo dục kĩ năng sống thì giáo viên cần nắm rõ 4 
nguyên tắc về giáo dục kĩ năng sống cho học sinh đó là:
 + Tương tác: Các kĩ năng thương lượng, kĩ năng giải quyết vấn đề được hình thành 
trong quá trình học sinh tương tác với bạn bè và những người xung quanh. Tạo điều kiện để 
các em có dịp thể hiện ý kiến của mình và xem xét ý kiến của người khác... Do vậy giáo viên 
cần tổ chức các hoạt động có tính chất tương tác trong các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên 
lớp để giáo dục kĩ năng sống cho các em.
 + Trải nghiệm: Cần phải có thiết kế và tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp 
cho học sinh được hoạt động thực tế, có cơ hội thể hiện ý tưởng, có cơ hội xử lí các tình 
huống cũng như tạo sự phản biện Kĩ năng sống chỉ được hình thành khi người học trải 
nghiệm qua thực tế và thực hiện công việc.
 + Nguyên tắc tiến trình và nguyên tắc thay đổi hành vi: Giáo viên không thể giáo dục 
kĩ năng sống trong một lần mà kĩ năng sống là một quá trình từ nhận thức - hình thành thái 
độ - thay đổi hành vi. Thay đổi hành vi của một con người đặc biệt hành vi tốt là quá trình 
khó khăn. Do vậy giáo dục kĩ năng sống không thể là ngày một ngày hai mà phải là một quá 
trình và cần duy trì nó không thể thực hiện một cách nửa vời.
 + Thời gian và môi trường giáo dục: Giáo dục kĩ năng sống được thực hiện mọi lúc 
mọi nơi; giáo dục kĩ năng sống trong mọi môi trường như gia đình, nhà trường, xã hội; cần 
phải tạo điều kiện tối đa cho học sinh tham gia vào các tình huống thật trong thực tế cuộc 
sống.
 Do đó trong quá trình tổ chức tiết học Vật Lí cần tăng cường giáo dục kĩ năng sống 
và tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh, phải đảm bảo thực hiện tốt các 
nguyên tắc giáo dục kĩ năng sống trên mới đem lại chất lượng và kết quả cao trong học tập.
 Giải pháp 2. Chủ động xây dựng kế hoạch cụ thể, phù hợp, sát thực và tiến hành 
thực hiện hiệu quả
 Để phát huy hiệu quả của tiết học Vật Lí giáo viên cần xây dựng kế hoạch cụ thể theo 
từng bài, từng khối lớp: 
 TT Nội dung Bài Lớp
 1 Sự bay hơi và sự ngưng tụ (Giao nhiệm vụ thiết kế chế tạo thiết 26 - 27 6
 bị chưng cất nước)
 2 Sự sôi (Trình bày sản phẩm chưng cất nước) 28 6
 3 Chống ô nhiễm tiếng ồn (Giao nhiệm vụ thiết kế phương án 15 7
 chống ô nhiễm tiếng ồn cho trường học) 
 4 Tổng kết chương II (Báo cáo sản phẩm chống ô nhiễm tiếng ồn) 16 7
 7