Sáng kiến kinh nghiệm Lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS

 Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 PHÒNG GD&ĐT KRÔNG ANA
 TRƯỜNG THCS BUÔN TRẤP
 SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
 TÊN ĐỀ TÀI: 
 MỘT VÀI KINH NGHIỆM 
 LỒNG GHÉP CA DAO, TỤC NGỮ TẠO HỨNG THÚ 
 HỌC TẬP CHO HỌC SINH Ở MÔN ĐỊA LÍ THCS
 Họ và tên tác giả: Hoàng Thị Hoan
 Đơn vị công tác: Trường THCS Buôn Trấp
 Trình độ đào tạo: Đại học sư phạm
 Môn đào tạo: Địa lí
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Trường THCS Buôn Trấp - GV:Krôn Hoàngg Ana, Thịthá nHoang 5 n ă m 2 0 1 9 - 1 - Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 MỘT VÀI KINH NGHIỆM LỒNG GHÉP CA DAO, TỤC NGỮ TẠO HỨNG 
 THÚ HỌC TẬP CHO HỌC SINH Ở MÔN ĐỊA LÍ THCS
 Phần thứ nhất: MỞ ĐẦU
I. Đặt vấn đề
 Phương pháp dạy học hiện nay là tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh, 
khơi dậy và phát huy khả năng tự học nhằm hình thành cho học sinh tính độc lập sáng 
tạo, nâng cao khả năng phát hiện và giải quyết vấn đề, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến 
thức đã học vào thực tiễn, tác động đến tình cảm đem lại niềm tin, hứng thú học tập 
cho học sinh. Chương trình sách giáo khoa mới hiện nay đã thể hiện cách học mới của 
học sinh. Từ những hình ảnh trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng đến thực tiển 
hình thành nên khái niệm, quy luật, mối liên hệ nhân quả ... để tìm ra kiến thức bài học. 
Điều đó đòi hỏi người giáo viên phải đổi mới phương pháp dạy học phù hợp với nội 
dung sách giáo khoa hiện hành. Thực tế hiện nay ở các trường THCS, việc thực hiện 
giảng dạy theo phương pháp mới còn nhiều điều trăn trở. Đối với bộ môn Địa lí hiện 
nay, nội dung sách giáo khoa không những đòi hỏi người giáo viên phải nghiên cứu kĩ, 
phải đổi mới hình thức kiểm tra đánh giá học sinh, phải sử dụng có hiệu quả các 
phương pháp dạy học, phải có sự kết hợp nhuần nhuyển, có sự tích hợp các phương 
pháp dạy học lúc đó hiệu quả tiết dạy mới đạt như mong muốn. Song làm thế nào để 
hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức trong môn Địa lí được nhớ lâu, hứng thú trong 
học tập, đạt hiệu quả cao. Sự hứng thú học tập của học sinh là một trong những yếu tố 
quyết định đến chất lượng dạy và học. Nhìn chung người học có hứng thú học tập hay 
không là do mối quan hệ tương tác của người dạy đối với người học.
 Trong trường học hiện nay đa số các em học sinh ít quan tâm đến môn địa lí vì các 
em nghĩ đây là môn học phụ, thuộc lĩnh vực khoa học xã hội nhưng lại là môn khó 
thăng tiến trong xã hội và vì môn học thuộc lòng nên dẫn đến học sinh ngại học. Điều 
đó làm cho học sinh không có hứng thú trong học tập, ngại trau dồi kiến thức về địa lí. 
Việc học đối phó, miễn cưỡng học sinh chỉ tiếp thu được lượng kiến thức rất ít, không 
bản chất, vì thế dễ quên. Kết quả là điểm kiểm tra thấp, hiệu quả học tập chưa cao.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 3 - Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 - Tìm hiểu kiến thức bài học qua ca dao, tục ngữ có liên quan đến từng bài để giải 
quyết những vướng mắc, lúng túng của học sinh. Vì đây là một dạng tìm hiểu kiến thức 
liên môn để giải tình huống thực tiễn, học sinh khắc sâu kiến thức hơn, nhớ lâu hơn.
 - Sử dụng các câu ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập trong dạy học qua một số 
bài trong môn địa lí. 
 Phần thư hai: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 
 I. Cơ sở lý luận của vấn đề
 Để góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục, đào tạo học sinh thành những con 
người tích cực, năng động và sáng tạo có khả năng tiếp thu những tri thức hiện đại và 
biết vận dụng những tri thức đó vào cuộc sống thì việc hướng dẫn học sinh tìm hiểu 
các câu ca dao, tục ngữ liên quan đến bài học đóng vai trò rất quan trọng.
 Luật giáo dục, điều 28.2 đã ghi ‘‘Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy 
tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của HS; phù hợp với đặc điểm của từng lớp 
học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức 
vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS’’
 Yêu cầu của việc đổi mới phương pháp dạy học giáo viên cần vận dụng các 
phương pháp soạn giảng cho phù hợp để đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho HS, từ 
đó có thể phát huy tính tự giác tích cực của học sinh.
 Việc dạy học Địa lí nói chung cần đảm bảo các nguyên tắc giáo dục, đây là các 
luận điểm có tính chất chỉ đạo, những quy định, yêu cầu cơ bản mà người giáo viên cần 
phải tuân thủ để mang lại hiệu quả cao nhất trong quá trình dạy học. Việc sử dụng, áp 
dụng các câu ca dao tục ngữ phù hợp với từng phần nội dung kiến thức môn Địa lí
 Qua thực tiễn giảng dạy tôi thấy rằng, việc sử dụng lồng ghép ca dao, tục ngữ để 
hình thành khái niệm, kiến thức địa lí đều đảm bảo tính khoa học, tính vừa sức đối với 
học sinh và nguyên tắc bảo đảm tính tự lực và phát triển tư duy cho học sinh không 
kém phần thú vị, hấp dẫn thu hút học sinh với phần kiến thức mới.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 5 - Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 Một số ít học sinh ít suy nghĩ, tìm hiểu các câu ca dao, tục ngữ chưa sát trọng tâm 
bài học
 Sự thành công trong việc sử dụng ca dao, tục ngữ là nhà trường có đội ngũ giáo 
viên đầy năng lực, nhiệt huyết. Đa số các em học sinh chăm ngoan, chịu khó tìm tòi, 
học hỏi.
 Nhà trường có nhiều điều kiện thuận lợi để hỗ trợ cho giáo viên trong giảng dạy 
như trang bị phòng máy chiếu, mạng Internet... Ý nghĩa của ca dao, tục ngữ rất phong 
phú và tạo hứng thú cao nó trở thành một kho tàng kiến thức của khoa học địa lí. Tận 
dụng điều này giáo viên có thể làm mới bài giảng của mình giúp bài học trở nên sáng 
tạo, mới lạ, phong phú hơn và giảm bớt tính khô khan như nhiều người thường nhận 
xét. 
 Để rèn luyện kĩ năng học đi đôi với hành (vốn là một kĩ năng còn yếu đối với học 
sinh khi học môn địa lí) thì việc khai thác ý nghĩa của những câu ca dao, tục ngữ này 
giúp học sinh cảm thấy dễ dàng liên hệ kiến thức sách vở với các hiện tượng tự nhiên. 
 Thực trạng trước khi sử dụng các giải pháp, biện pháp của đề tài. Số liệu thống kê 
ở đầu năm học 2017- 2018 như sau
Năm học/ Tỉ Ít hứng 
 Lớp Sĩ số Chưa hứng thú Hứng thú
lệ thú
2017-2018 6A1,2,3,4,5,6,7,8 329 110 201 18
Tỉ lệ (%) 100 33,4 61,1 5,5
2017- 2018 Lớp 8A1,2 69 25 40 4
Tỉ lệ (%) 100 36,2 58 5,8
Tổng HS Lớp 8A1,2 Khối 6 398 135 241 22
Tỉ lệ (%) 100 33,9 60,6 5,5
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 7 - Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
việc làm theo nhóm, tổ chức chơi trò chơi. Học sinh thảo luận, chọn lựa sau đó phát 
biểu ý kiến của mình để khắc sâu nội dung bài học.
 Ví dụ 1: Khi dạy bài 8 – Tiết 10 – Địa lí 6:
 Sự chuyển động của Trái Đất Quanh mặt trời
 Khi dạy mục 2: Hiện tượng các mùa tôi sẽ trích dẫn những câu sau
 “Tháng chạp là tháng trồng khoai,
 Tháng giêng trồng đậu, tháng hai trồng cà.
 Tháng ba cày vỡ ruộng ra”
 Qua những câu trên cho học sinh biết được người nông dân Việt Nam thường gặp 
nhiều khó khăn, thiên nhiên khắc nghiệt (thiên tai) trong sản xuất nông nghiệp. Họ đã 
có những kinh nghiệm được đúc kết thể hiện tính mùa vụ 
 Đây là câu chỉ sử dụng khi dạy phần “các mùa trong năm”. Do Trái Đất là hình 
cầu, cùng một lúc thực hiện 2 chuyển động (tự quay) và chuyển động xung quanh Mặt 
trời. Quỹ đạo chuyển động xung quanh mặt trời là đường Elíp, từ đó sinh ra hiện tượng 
các mùa trong năm.
 Mỗi mùa, điều kiện bức xạ mặt trời, nhiệt độ không khí, khí áp gió mưa (nhiệt, 
ẩm) thích nghi với sự phát triển của từng loại cây trồng nên có câu ca trên. Hiện nay sự 
tác động của khoa học, việc ứng dụng các kỹ thuật trong sản xuất có thể làm thay đổi 
cơ cấu mùa vụ, tuy nhiên “mùa nào, thức nấy” rất đặc trưng.
 Mối quan hệ giữa các thành phần tự nhiên rất khăng khít, chúng hoạt động theo 
một quy luật thống nhất và hoàn chỉnh. Chỉ một thành phần tự nhiên thay đổi sẽ làm cả 
tổng hợp thể tự nhiên thay đổi theo, mà nguyên nhân sâu xa là sự thay đổi của bức xạ 
Mặt trời, do “chuyển động biểu kiến” từ nửa cầu này sang nửa cầu kia của Mặt trời: 
Khi Mặt trời chuyển động về phía cầu nào thì các yếu tố: nhiệt độ, khí áp, hướng gió, 
mưa, sự phát triển của sinh vật sẽ thay đổi tạo ra cảnh quan địa lý đặc trưng theo mùa.
 Ví dụ 2: Để dạy bài 9 – Tiết 11 – Địa lí 6: 
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 9 - Một vài kinh nghiệm lồng ghép ca dao, tục ngữ tạo hứng thú học tập cho học sinh ở môn Địa lí THCS
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
 Với nội dung kiến thức mục 2: Mùa gió tây nam từ tháng 5 đến tháng 10 ( mùa 
hạ). Tôi lồng ghép câu:
 “Kiến đen tha trứng lên cao,
 Thế nào cũng có mưa rào rất to.
 Kiến bò từ dưới lên cao
 Mang theo cơm gạo gây nên mưa rào.
 Đường đi kiến đắp thành bờ,
 chẳng mưa thì gió còn ngờ vực chi.
 Kiến cánh vỡ tổ bay ra,
 Bão táp mưa sa tới gần”
 Kiến là loại côn trùng sợ nước sống ở dưới đất, trên các cành cây, trong các khe 
đá, cửa tường nên độ ẩm không khí thay đổi ắt trời sẽ mưa, kiến phải di cư để lánh 
nạn, đặc biệt là kiến đen, kiến lửa, kiến mối. Nên mỗi khi trời sắp mưa ta thường thấy 
kiến đen tha trứng, tha mồi chạy từ thấp lên cao hay trời sắp mưa kiến cánh vỡ tổ bay 
ra khắp nơi. Qua đó ông cha ta có thể dự đoán thời tiết sắp xảy ra.
 Hoặc: Chuồn chuồn bay thấp thì mưa
 Bay cao thì nắng bay vừa trời râm.
 Các loài côn trùng có cánh dễ dàng cảm nhận khi độ ẩm không khí thay đổi, nhất là 
loài chuồn chuồn. Chuồn chuồn là loài côn trùng có cánh mỏng manh, nếu có độ ẩm 
cao thì không thể bay cao được, nếu độ ẩm không khí thấp thì bay lên rất cao
 Hoặc: Mưa tháng 7, gãy cành Trám
 Nắng tháng 8, rám trái bưởi
 Tháng 7 tức là tháng 8 dương lịch là thời kì hoạt động của áp thấp hội tụ nhiệt đới, 
khi các nhiễu động này hoạt động thì thành mưa to gió lớn nên “Mưa tháng 7 gãy cành 
Trám”. Sang tháng 8 (tức tháng 9 dương lịch) thời kì này cường độ bức xạ Mặt Trời 
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Trường THCS Buôn Trấp - GV: Hoàng Thị Hoan - 11 -