Sáng kiến kinh nghiệm Hướng dẫn học sinh THCS viết Báo cáo nghiên cứu khoa học

 Sáng kiến kinh nghiệm: Hướng dẫn học sinh THCS viết báo cáo nghiên cứu khoa học
 PHẦNTHỨ NHẤT: MỞ ĐẦU
 I. Đặt vấn đề
 Báo cáo nghiên cứu khoa học là một trong các khâu quan trọng của công tác 
nghiên cứu khoa học, nó chính là minh chứng cho những gì chúng ta đã làm trong 
quátrình chúng ta nghiên cứu khoa học trong một thời gian dài, báo cáo nghiên cứu 
khoa học thể hiện quá trình chúng ta nghiên cứu cái gì? Làm như thế nào? Làm ra sao? 
Và thu được kết quả gì? Tuy nhiên đối với học sinh trung học cơ sở thì việc làm 
nghiên cứu khoa học và viết báo cáo là những việc làm khó bởi đối với các em học 
sinh THCS chưa có một hướng dẫn nào cụ thể, hay môn học nào giảng dạy việc 
nghiên cứu khoa học cả.
 Khi được tham gia các cuộc thi như Khoa học kỹ thuật dành cho học sinh trung 
học hay cuộc thi Sáng tạo Thanh Thiếu niên Nhi Đồng thì các em ban đầu rất bỡ ngỡ 
không biết làm sao trong cả nghiên cứu lẫn làm báo cáo khoa học để gửi lên ban tổ 
chức để dự thi.Đọc công văn triển khai cuộc thi của cấp trên rất nhiều giáo viên, học 
sinh và cả các bậc phụ huynh đều có chung một suy nghĩ khoa học kỹ thuật là một cái 
gì đó rất xa xôi việc sáng tạo khoa học kỹ thuật là của các nhà khoa học các kỹ 
sưchứ các em học sinh trung học cơ sở thì làm sao mà nghiên cứu khoa học được. 
Quá trình triển khai hoạt động nghiên cứu khoa học kỹ thuật trong học sinh nhận được 
không ít điều dị nghị: học sinh làm sao đủ năng lực, trình độ để nghiên cứu khoa học, 
cơ sở vật chất và nhân sự nhà trường làm sao đáp ứng, liệu có trở thành một sân chơi 
trá hình của người lớn sau lưng các em học sinh hay không?
 Tuy nhiên sau khi bắt tay vào quá trình tìm hiểu nghiên cứu những người giáo 
viên hướng dẫn như chúng tôi hiểu được rằng các cuộc thi này thật sự có ý nghĩa vô 
cùng to lớn đối với các em, cuộc thi khuyến khích học sinh trung học nghiên cứu, sáng 
tạo khoa học công nghệ, kỹ thuật và vận dụng kiến thức đã học vào giải quyết vấn đề 
thực tiễn cuộc sống. Khi các em làm báo cáo có thể giúp các em hình thành kỹ năng 
kết luận vấn đề nghiên cứu, giúp các em có kiến thức rộng. Nhưng thật sự không có 
một quy định nào hay một mẫu nào hướng dẫn các em viết báo cáo mà các em chỉ mới 
là học sinh trung học cơ sở, vậy các em phải làm gì? Làm như thế nào? Bắt đầu từ đâu 
để làm báo cáo khoa học sau khi nghiên cứu? Thật sự đối với thầy trò chúng tôi những 
ngày đầu ấy thật sự khó khăn, bản thân là một giáo viên được nhà trường giao nhiệm 
vụ hướng dẫn học sinh nghiên cứu khoa học tôi cũng không biết bắt đầu từ đâu để có 
 Người thực hiện: Ngô Thị Mỹ Hiệp 1 Sáng kiến kinh nghiệm: Hướng dẫn học sinh THCS viết báo cáo nghiên cứu khoa học
 PHẦN THỨ HAI: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
 I. Cơ sở lí luận của vấn đề
 Viết báo cáo nghiên cứu khoa học là một khâu quan trọng trong việc nghiên 
cứu khoa học và có ý nghĩ quyết định trong thành công của dự án, nó phản ánh 
được những gì chúng ta đã nghiên cứu khoa học, nhưng đối với học sinh trung học 
thì thật sự khó vì không biết báo cáo bắt đầu từ đâu và làm như thế nào.
 Đã là một báo cáo khoa học thì phải có cấu trúc chặt chẽ với các phần mở đầu, 
nội dung và kết luận được lập luận một cách logic theo các luận điểm luận cứ khoa 
học. Muốn viết được bài báo cáo khoa học thì việc đầu tiên là phải có ý tưởng, sau 
khi ý tưởng được phê duyệt người hướng dẫn cần giúp học sinh xây dựng một đề 
cương sơ lược, một kế hoạch nghiên cứu để từng bước hiện thực hiện hóa ý tưởng 
ban đầu của học sinh và tất nhiên việc viết báo cáo khoa học là khâu cuối cùng, cần 
hướng dẫn học sinh bám sát vào cấu trúc của một bài báo cáo nghiên cứu khoa học 
đặc biệt qua tâm tới nhất đó là cách chấm cho điểm của hội đồng giám khảo để xác 
định được nội dung trọng tâm cần nổi bật và thông thường ở tất cả các bài báo cáo 
điều quan tâm nhất đó là:
 - Câu hỏi nghiên cứu.
 - Kế hoạch và phương pháp nghiên cứu.
 - Cách thu thập, phân tích và xử lý số liệu.
 - Và hơn cả là làm nổi bật được tính sáng tạo của đề tài nghiên cứu.
 Đây là đề tài dành cho học sinh nên các em phải là người chủ động làm báo 
cáo, giáo viên hướng dẫn chỉ tư vấn giúp đỡ và có thể chỉ nêu câu hỏi phản biện 
chứ giáo viên hướng dẫn không được quyền làm hộ các em. Cái khó của viết bài 
báo cáo ở học sinh trung học là vấn đề tổng quan nghiên cứu, các em rất khó trong 
việc tìm tài liệu nghiên cứu bởi khả năng nhìn nhận thế giới quan khoa học của học 
sinh trung học còn yếu, các em còn bị bó hẹp bởi lượng kiến thức học ở trường còn 
ít nên việc đi tìm những dẫn chứng sao cho cụ thể xác thực mang tính thuyết phục 
là một vấn đề khó. Học sinh phải bộc lộ rõ tư duy khoa học trong việc lựa chọn, sắp 
xếp các luận điểm, luận cứ, khai thác, sử dụng phân tích các dữ liệu và rút ra được 
các kết luận mang tính khái quát khoa học.
 Người thực hiện: Ngô Thị Mỹ Hiệp 3 Sáng kiến kinh nghiệm: Hướng dẫn học sinh THCS viết báo cáo nghiên cứu khoa học
viết được một bài báo cáo khoa học thật sự rất khó và đòi hỏi người giáo viên 
hướng dẫn rất nhiều ở sự quan tâm và nhiệt tình giúp đỡ mới có thề hoàn thành 
được.
 Lần đầu tiên cô trò trường tôi đi thi cuộc thi Khoa học kỹ thuật dành cho học 
sinh trung học là năm học 2014- 2015 thật sự các em không hề biết viết báo cáo 
khoa học, không hề có một mẫu nào quy định sẵn tất cả chỉ là sự mò mẫm dựa vào 
cách viết đề tài của giáo viên hướng dẫn, và giáo viên hướng dẫn đã hướng dẫn các 
em cách viết báo cáo. Hơn nữa khả năng thực địa của các em học sinh trung học 
chưa nhiều, nguồn thông tin tài liệu chuyên ngành phục vụ cho việc nghiên cứu rất 
hạn chế vì một thực tế là các em đều con của các gia đình làm nông điều kiện về 
nhận thức và kinh tế chưa cao để đáp ứng cho một quá trình tìm tài liệu phục vụ 
cho nghiên cứu khoa học và làm báo cáo.
 Điều kiện nhà trường còn nhiều khó khăn đội ngũ giáo viên chưa có ai từng 
tham gia nghiên cứu và bảo vệ đề tài nghiên cứu khoa học nên việc lựa chọn giáo 
viên hướng dẫn giúp đỡ các em nghiên cứu khoa học và làm báo cáo gặp rất nhiều 
khó khăn, thật sự là không hề có đội ngũ chuyên gia và các nhà chuyên môn 
 Saukhi hướng dẫn học sinh tham gia các cuộc thi như nghiên cứu Khoa học kỹ 
thuật dành cho học sinh và cuộc thi Sáng tạo thanh thiếu niên nhi đồng tôi rút ra 
được kinh nghiệm hướng dẫn học sinh trung học viết báo cáo như sau: Báo cáo 
phải được trình bày theo một logic chặt chẽ, người hướng dẫn cần hướng dẫn học 
sinh báo cáo đủ các thông tin sau:
 - Tên đề tài
 - Mở đầu (hoặc Tóm tắt)
 - Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu (hoặc Vấn đề nghiên cứu)
 - Tổng quan vấn đề nghiên cứu 
 - Nội dung chính của nghiên cứu
 - Kết luận chung
 - Tài liệu tham khảo
 III. Các giải pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề
 1. Chuẩn bị
 a. Xây dựng kế hoạch nghiên cứu
 Người thực hiện: Ngô Thị Mỹ Hiệp 5 Sáng kiến kinh nghiệm: Hướng dẫn học sinh THCS viết báo cáo nghiên cứu khoa học
 Cách đặt tên đúng đắn cũng là bước đầu tiên để tránh đề tài bị loại ở vòng sơ 
khảo.
 Ví dụ: tên đề tài “Ngôi nhà tương lai: Xanh, thông minh và an toàn” với tên đề 
tài này đã thể hiện rõ vấn đề mà tác giả muốn thể hiện. Khi đọc tên đề tài giám khảo sẽ 
phải tò mò tìm hiểu là xanh ở chỗ nào, thông minh chỗ nào và an toàn chỗ nào.
 b. Mở đầu( tóm tắt)
 Tóm tắt chung lại bối cảnh, vấn đề và cách mà tác giả tiếp cận để giải quyết vấn 
đề (câu hỏi nghiên cứu đặt ra). 
 Trong phần này cũng nói vắn tắt về kết quả mà dự án đã giải quyết được.
 c. Tính cấp thiết của vấn đề nghiên cứu
 Trong phần này cần thể hiện được 3 nội dung cơ bản:
 i. Bối cảnh của vấn đề: cần chú ý đến các số liệu, các phân tích về thực 
trạng, nhằm thể hiện được tầm quan trọng của vấn đề mà tác giả đang đề cập đến. 
Chú ý việc trích dẫn nguồn số liệu, thực trạng, Việc thể hiện tầm vóc của bối cảnh 
sẽ cho người đọc thấy được những tác động xã hội (nếu có) của vấn đề đang đề cập. 
Nó cũng sẽ gián tiếp chứng minh rằng nếu vấn đề này được nghiên cứu giải quyết thì 
nó sẽ tác động đến một bộ phận rộng lớn xã hội.
 Ví dụ: Tổng cục trưởng Tổng cục Đường bộ Việt Nam Nguyễn Văn Huyện 
nhận định, trên nhiều tuyến quốc lộ vẫn tồn tại rất nhiều “điểm đen” tiềm ẩn nguy 
cơ cao gây TNGT. Nhiều điểm nằm ở các đoạn đường cong bán kính nhỏ, khuất 
tầm nhìn hoặc đường đèo dốc. Chỉ riêng quốc lộ 4B qua địa bàn tỉnh Lạng Sơn đã 
có đến 8 “điểm đen”; quốc lộ 1B có 9 “điểm đen” và 20 vị trí tiềm ẩn nguy cơ 
TNGT... Tại các vị trí này, nếu phương tiện không chủ động giảm tốc độ, chú ý 
quan sát, khi vào cua lấn sang phần đường bên cạnh, gặp xe đi ngược chiều thì tai 
nạn rất dễ xảy ra. 
 Gần đây nhất, ngày 16/6 một vụ tại nạn xảy ra tại khu vực này đã khiến 3 
người chết, 19 người bị thương. Trước đó, ngày 1/3/2018, tại "điểm đen" này cũng 
đã xảy ra vụ TNGT nghiêm trọng khi xe khách BKS 90B – 500.32 lao xuống vực 
sâu 100 m. Qua điều tra nguyên nhân, ngoài việc chủ xe vi phạm luật giao thông, 
thì việc khuất tầm nhìn, đường dốc đã khiến nhiều lái xe và phương tiện qua điểm 
đen này chủ quan, gây tai nạn. Hay vụ lật xe trên đèo Khánh Lê (QL27C), hướng từ 
Nha Trang lên Đà Lạt ngày 12/5 vừa qua khiến 3 người chết, 17 người bị thương. 
 Người thực hiện: Ngô Thị Mỹ Hiệp 7 Sáng kiến kinh nghiệm: Hướng dẫn học sinh THCS viết báo cáo nghiên cứu khoa học
 Phần này chủ yếu là trích dẫn lại các nghiên cứu có nói đến trong phần Tài liệu 
tham khảo. Nếu được có thể nêu ra một số nhận xét, bình luận của tác giả đề tài.
 Chú ý rằng phần này là phần chứng minh rằng tác giả đã có sự hiểu biết nhất 
định về vấn đề đang nói đến.
 Ví dụ: Như các trường hợp tai nạn giao thông điển hình đã trình bày ở trên, 
ngoài nguyên nhân chủ quan từ phía con người, một nguyên nhân chính là các khúc 
cua này có tầm nhìn hạn chế, chưa được trang bị gương cầu lồi hoặc có gương cầu 
lồi nhưng bị sương mù phủ mờ. Vì thiếu tầm nhìn quan sát nên các lái xe thường bị 
bất ngờ khi đột ngột xuất hiện một xe đi ngược chiều trong lúc xe mình vừa vào 
khúc cua, sự bất ngờ này có thể dẫn tới nguy cơ tai nạn giao thông. Để giải quyết 
vấn đề giao thông hiện nay tại các đoạn đường khuất tầm nhìn, Bộ giao thông vận 
tải cũng đã tiến hành rất nhiều giải pháp như:Sơn lại vạch phân cách đường, lắp 
đinh tiêu phản quang, bổ sung biển phân luồng, gờ giảm tốc, lắp bổ sung tôn sóng 
khu vực sâu, cua dốc, biển cảnh báo hạn chế tốc độ 50 km/giờ và đào đắp đường 
lánh nạn...Tại những vị trí cua tay áo, đặt các gương cầu lồi nhưng hạn chế của 
gương cầu lồi là chỉ khi lại gần mới nhìn thấy và những nơi có sương mù dày đặc 
thì không nhìn được.
 Mục tiêu và Nhiệm vụ của nghiên cứu (hoặc Mục tiêu và Nhiệm vụ của đề tài):
 Trong phần này cần liệt kê các mục tiêu mà tác giả mong muốn đạt được. Hoặc 
đặt ra các câu hỏi mà tác giả mong muốn tìm kiếm câu trả lời.
 Ví dụ: Dự án có các mục tiêu cụ thể như sau:
 Thứ nhất: Nghiên cứu các trường hợp tai nạn giao thông tại khúc cua tay 
áo, cua gấp hoặc khuất tầm nhìn. Từ đó tìm hiểu được nguyên nhân khách quan của 
các tai nạn này và đưa ra biện pháp sử dụng hệ thống biển báo liên hoàn để khắc 
phục nguyên nhân này. 
 Thứ hai: Thiết kế một hệ thống gồm hai biển báo nguy hiểm, hai biển 
báo này có chức năng nhận biết có xe đang tới khúc cua, cảnh báo cho người điều 
khiển xe ở chiều ngược lại biết có xe đang tới để người điều khiển chủ động giảm 
tốc độ và chú ý quan sát hơn. Hệ thống biển báo phải hoạt động tốt trong nhiều điều 
kiện thời tiết, có kích thước phù hợp, tiết kiệm năng lượng và thân thiện với môi 
trường.
 Người thực hiện: Ngô Thị Mỹ Hiệp 9