Sáng kiến kinh nghiệm Giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất lượng bộ môn Lịch sử cấp THCS

 Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất 
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
 I. PHẦN MỞ ĐẦU
 1. Lý do chọn đề tài
 a. Lý do khách quan
 Hiện nay, do tác động của xã hội, xu hướng học tập của nhiều học sinh có 
phần chênh lệch giữa các môn khoa học tự nhiên và các môn khoa học xã hội. Một 
phần do ngại học môn học xã hội, môn học các em cho là khó, là dài. Phần khác, 
do muốn học theo sở thích nên có thiên hướng học lệch các môn học mà theo các 
em là quan trọng, là bắt buộc, không thể thiếu được trong các kì thi tốt nghiệp hay 
các trường chuyên nghiệp sau này.
 b. Lý do chủ quan
 Môn lịch sử là môn học có tầm quan trọng nhất định trong hệ thống giáo dục 
của nước ta cũng như nhiều nước trên thế giới. Nó không chỉ là môn học tái hiện 
lại lịch sử theo thời gian, không gian mà còn là môn học tác động giáo dục rất lớn 
trong việc giáo dục lý tưởng sống cao đẹp cho thế hệ trẻ. Bởi quá khứ hào hùng 
của dân tộc, của ông cha khiến thế hệ trẻ hôm nay tiếp bước noi theo.
 Trải qua quá trình dạy học thực tế của bản thân tôi thấy việc nâng cao nhận 
thức cho các em trong học tập bộ môn lịch sử không chỉ để nâng cao chất lượng 
học tập mà còn nâng cao vị thế của bộ môn trong trường học, nâng cao chất lượng 
đầu vào của các trường chuyên nghiệp. Do đó, tôi mạnh dạn đưa ra một số kinh 
nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học để góp phần đưa chất lượng bộ môn 
lịch sử cấp trung học cơ sở (THCS) được nâng cao. 
 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
 Mục tiêu của đề tài là nghiên cứu và xác định rõ đối tượng, mục đích, 
phương pháp tự học bộ môn lịch sử nhằm nâng cao chất lượng học tập cho học 
sinh cũng như đúc rút thêm một số kinh nghiệm trong qua trình dạy học của giáo 
viên.
 Nhiệm vụ của đề tài này là giúp giáo viên định hình một cách rõ ràng một số 
nội dung cần thiết để hướng dẫn học sinh cách tự học khoa học, chặt chẽ và có hệ 
thống, không lệ thuộc vào các yếu tố tác động xung quanh nhằm nâng cao chất 
lượng học tập của cá nhân.
 3. Đối tượng nghiên cứu
 Là toàn bộ những vấn đề về một số phương pháp hướng dẫn học sinh phát 
huy vai trò tự học, biết cách xây dựng kế hoạch, nội dung, phương pháp phù hợp 
với bản thân nhằm nâng cao chất lượng học tập bộ môn lịch sử ở cấp THCS.
 4. Giới hạn của đề tài
 Xung quanh các vấn đề về một số phương pháp hướng dẫn học sinh phát 
huy vai trò tự học môn lịch sử ở trường THCS. Các biện pháp học tập của cá nhân
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
 1 Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất 
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
hứng thú đối với học sinh đối với môn học. Quan điểm nhìn nhận của ngay chính 
người trong cuộc cũng chưa thực sự đúng đắn về tầm quan trọng của bộ môn. Sự 
định hướng, thuyết phục của giáo viên với học sinh để học tốt môn lịch sử vẫn còn 
hạn chế nên phần nào cũng ảnh hưởng đến mặt bằng chất lượng bộ môn. 
 Bên cạnh tâm lý cá nhân một bộ phận không nhỏ học sinh không thích học 
lịch sử vì cho rằng đây là môn khó học, dài dòng, phải nhớ nhiều, mất nhiều thời 
gian, đây là môn phụ chỉ cần đủ điểm là được thì ngay cả cha mẹ các em cũng 
không định hướng cho con em mình học môn lịch sử, cả trong trường hợp học sinh 
này được lựa chọn vào đội tuyển tham gia dự thi học sinh giỏi các cấp vì sợ mất 
nhiều thời gian, ảnh hưởng đến các môn khác nên phần nào cũng tác động không 
tốt đến chất lượng môn học.
 Quan điểm của Đảng và nhà nước ta trong chỉ đạo dạy học hiện nay là 
hướng tới người học, lấy học sinh làm trung tâm của dạy học, phát huy tính tích 
cực, chủ động của học sinh. Người giáo viên là người đóng vai trò hướng dẫn, 
cung cấp kiến thức còn học sinh mới là người chủ động, tích cực tiếp thu, lĩnh hội 
kiến thức. Do đó, càng khẳng định được rằng học sinh giữ vai trò là trung tâm của 
quá trình dạy học. Mặt bằng chất lượng bộ môn phụ thuộc nhiều vào các em nên 
càng thấy vai trò của học sinh trong tự học góp phần rất quan trọng trong chất 
lượng bộ môn. Do đó, không thể thiếu được một trong những nội dung nâng cao 
chất lượng bộ môn là phải làm sao cho các em thích học, học chủ động, sáng tạo, 
học tự nguyện, học để nâng cao kiến thức cho bản thân chứ không phải học vì 
điểm, vì để đối phó với thầy cô, cha mẹ, mà học vì em muốn được học, được 
khẳng định ưu thế của mình trong nhận thức bộ môn. Như vậy, thầy, cô giáo phải 
là người hướng dẫn cho các em cách học để phát huy được vai trò của tự học của 
cá nhân nhằm nâng cao chất lượng môn học. 
 Từ những thực tế trên, tôi mạnh dạn thấy cần thiết phải trao đổi với đồng 
nghiệp một số biện pháp để khắc phục tình trạng trên, làm cho các em định hướng 
được tầm quan trọng của bộ môn, phát huy vai trò tự học của bản thân bên cạnh sự 
hướng dẫn học tập của thầy, cô giáo, làm thay đổi nhận thức, cách thức học cũ, tìm 
ra cách học tốt hơn, hiệu quả hơn.
 b. Nguyên nhân
 Có nhiều nguyên nhân từ thực trạng nói trên nhưng có thể chia thành hai 
nhóm chính đó là nguyên nhân khách quan và nguyên nhân chủ quan:
 Nguyên nhân khách quan là do quan niệm sai lầm của một bộ phận trong xã 
hội chưa nhìn nhận đúng vai trò vị trí của khoa học lịch sử đối với sự phát triển của 
xã hội nói chung và đối với sự hình thành nhân cách của con người mới nói riêng 
nên chất lượng bộ môn lịch sử còn thấp nhất là bậc học trung học cơ sở, trung học 
phổ thông.
 Nguyên nhân chủ quan là còn nhiều giáo viên trực tiếp giảng dạy bộ môn 
chưa thật sự tâm huyết, sáng tạo trong dạy học, dạy học còn theo lối mòn cũ, kiểm 
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
 3 Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất 
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
định hướng cho các em hiểu và xác định đúng đắn động cơ học tập các môn học 
trong chương trình giáo dục nói chung, môn học lịch sử nói riêng. Xác định động 
cơ học tập đúng đắn môn lịch sử là môn học nằm trong tổ hợp các môn học xã hội, 
nó có những đặc điểm riêng của bộ môn. Để tiếp thu được kiếnthức bộ môn học 
sinh cần phải có thời gian nghiên cứu, học tập. Học lịch sử không chỉ là học thuộc 
lòng, là ghi nhớ máy móc mà là hiểu được vấn đề một cách đúng đắn, không làm 
sai lệch nội dung và ý nghĩa của nó. 
 Thứ ba, người giáo viên phải phân loại đối tượng học sinh để hướng các em 
đến các cách tự học phù hợp, hiệu quả. Bởi lẽ, một học sinh khá giỏi sẽ không phải 
mất nhiều thời gian để học như học sinh trung bình và học sinh yếu. Để phân loại 
được đối tượng học sinh chúng ta phải quan sát, thăm dò qua giáo viên chủ nhiệm, 
qua kết quả học tập của năm học trước cũng như kết quả kiểm tra thường xuyên 
trên lớp đề định hướng cho các em cách tự học phù hợp. Trên cơ sở này, học sinh 
sẽ biết lựa chọn cho bản thân cách tự học hiệu quả nhất.
 Học sinh lớp 6 đầu cấp, lớp 7, 8 và lớp 9 cuối cấp khác nhau về nhận thức 
nên người dạy phải phân loại được đặc điểm đối tượng để có cách dạy phù hợp với 
đặc điểm lứa tuổi và tâm sinh lý học sinh. Học sinh đầu cấp đòi hỏi người giáo 
viên phải hướng dẫn cụ thể, yêu cầu phần bài tập (nếu có) phải rõ ràng, có kiểm 
tra, đánh giá thường xuyên trong các tiết dạy để các em thấy được tầm quan trọng 
của việc tự học ở nhà. Học sinh các lớp 7,8 đã biết cách tự học theo yêu cầu bài 
học, theo hướng dẫn của giáo viên bộ môn làm cơ sở để học sinh lớp 9 cuối cấp 
phát huy tinh thần tự học để đạt hiệu quả cao các môn học. Qua đó, học sinh tiếp 
tục nâng cao tính tự giác, độc lập, chủ động trong học tập...
 Sau khi đã thực hiện các bước trên, giáo viên có thể hướng cho các em một 
số cách thức tự học như sau:
 * Đối với học sinh khá, giỏi, việc tự học ở nhà có thể theo cách sau:
 + Đọc, hiểu nội dung bài học trong sách giáo khoa trước khi soạn bài.
 + Soạn bài theo các câu hỏi ở từng mục trong sách giáo khoa.
 + Xác định và ghi nhớ sự kiện chính trong từng mục, mục trọng tâm của 
toàn bài.
 + Vẽ sơ đồ tư duy cho từng lượng kiến thức trong các mục hoặc cả bài.
 + Ghi chép những sự kiện quan trọng trong sổ tay.
 Với đối tượng học sinh này, giáo viên cần khuyến khích các em tự học theo 
cách riêng của bản thân. Ngoài học theo nội dung kiến thức ghi chốt trong vở, 
trong sách giáo khoa, học sinh còn tìm hiểu thêm nội dung trong sách tham khảo, 
trên các phương tiện internet, học sinh cũng có thể học trực tuyến trên internet để 
tăng thêm hiểu biết bộ môn. Các sách tham khảo bộ môn lịch sử phải là Nhà xuất 
bản giáo dục. Các nguồn tư liệu khai thác trên internet phải là các trang thông tin 
điện tử chính thống của chính phủ, tránh các nội dung sai lệch. Khi học theo các 
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
 5 Một số kinh nghiệm giúp học sinh phát huy vai trò tự học nhằm nâng cao chất 
lượng bộ môn lịch sử cấp THCS
Ở nội dung này, học sinh cũng có thể tự học theo cách vẽ sơ đồ tư duy ghi nhớ sự 
kiện mà không máy móc.
 Cụ thể, lớp 6 có bài 17 Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng (năm 40); Khởi nghĩa 
Lý Bí. Nước Vạn Xuân (542 - 602); bài 27 Ngô Quyền và chiến thắng Bạch Đằng 
năm 938. Lớp 7 có bài 14 Ba lần kháng chiến chống quân xâm lược Mông Nguyên 
(thế kỉ XIII); bài 19 Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn; bài 25 Phong trào Tây Sơn. Lớp 8 
có bài 15 Cách mạng tháng Mười Nga năm 1917 và cuộc đấu tranh bảo vệ cách 
mạng 1917 - 1921; bài 20 Phong trào độc lập dân tộc ở châu Á 1918- 1939; bài 21 
Chiến tranh thế giới thứ hai 1939 - 1945; bài 26 Phong trào kháng chiến chống 
Pháp trong những năm cuối thế kỉ XIX; bài 27 Khởi nghĩa Yên Thế và phong trào 
chống Pháp của đồng bào miền núi cuối thế kỉ XIX. Lớp 9 có bài 19 Phong trào 
cách mạng trong những năm 1930 - 1935; bài 23 Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 
1945 và sự thành lập nước Việt Nam dân chủ cộng hòa; bài 27 Cuộc kháng chiến 
toàn quốc chống thực dân Pháp xâm lược kết thúc; bài 29 Cả nước trực tiếp chiến 
đấu chống Mĩ, cứu nước 1965 - 1973; bài 30 Hoàn thành giải phóng miền Nam 
thống nhất đất nước 1973 - 1975... ; Giáo viên hướng dẫn cho học sinh tự học bằng 
việc hiểu nội dung không thể thiếu được của một cuộc khởi nghĩa, kháng chiến là 
gì? Đó là nguyên nhân, diễn biến, kết qủa, ý nghĩa. Ở kiểu bài này, người dạy phải 
hướng dẫn học sinh cách lập bảng sự kiện. Từ đây, các em dễ dàng nhận biết được 
kiến thức qua từng mục nội dung đã học. Khi đã tạo cho các em thói quen hiểu và 
nhận biết được dạng bài trình bày diễn biến các cuộc khởi nghĩa, các cuộc kháng 
chiến từ lớp 6 thì việc lĩnh hội kiến thức ở các lớp 7,8 9 cũng dễ dàng hơn rất 
nhiều. Học sinh khá, giỏi có thể lĩnh hội kiến thức theo hình thức vẽ sơ đồ tư duy 
nêu được nguyên nhân, diễn biến, kết qủa, ý nghĩa của các cuộc khởi nghĩa, kháng 
chiến.
 Ngoài ra, kiểu bài có thể hướng dẫn học sinh lập bảng tổng hợp có hiệu quả 
đó là kiểu bài có nội dung thống kê các sự kiện, các thành tựu về văn hóa, khoa 
học - kĩ thuật hoặc về các giai đoạn phát triển của lịch sử các quốc gia, khu 
vực...Thông qua bảng thống kê này học sinh nhận biết và dễ dàng so sánh các nội 
dung khác nhau của cùng một giai đoạn lịch sử.
 Ví dụ: Lập bảng niên đại về các cuộc phát kiến địa lí lớn (bài 2- lịch sử 7)
 Thời gian Tên nhà phát kiến Thành tựu Ý nghĩa
 - Lập bảng niên biểu các giai đoạn phát triển lịch sử lớn của khu vực Đông 
Nam Á đến giữa thế kỉ XIX (bài 6 - lịch sử 7)...
 Thời gian Các giai đoạn phát triển
Nguyễn Thị Minh Tính - Trường THCS Lương Thế Vinh - Krông Ana - Đắk Lắk
 7