Sáng kiến kinh nghiệm Giải pháp chỉ đạo phát hiện, tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi bậc THCS

 A - PHẦN MỞ ĐẦU
I - LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI:
 Trong mọi thời đại, nhân tài luôn là tài sản vô giá của mỗi quốc gia, mỗi dân 
tộc, là kho báu khai thác không bao giờ cạn của nhân loại... Từ xưa ông cha ta đã khẳng 
định “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia ”, sự vững mạnh của một quốc gia có hay 
không, nhiều hay ít đầu tiên phải nói đến yếu tố nhân “tài”. Theo quan điểm có tính 
kế thừa và phát triển truyền thống dân tộc thì “Thiên tài là 80% trí thông minh cộng 
với 20% là mồ hôi và nước mắt” nhưng số người sinh ra mang trong mình một trí thông 
minh, một tài năng kiệt xuất chiếm tỉ lệ rất nhỏ trong số những con người thông minh 
và tài năng. Vì thế, ta có thể khẳng định nhân tài do sự kho luyện mà có và nhà trường 
là cái nôi đầu tiên phát hiện, nâng đỡ, bồi dưỡng những tài năng, những nhân tài của 
đất nước. Sự ươm mầm, khổ luyện để phát triển nhân tài ấy trong thời đại nào cũng 
phải gắn với nhà trường, với môi trường giáo dục lành mạnh, với người thầy, người cô 
đáng kính, tận tụy ngày đêm hun đúc, chăm lo cho thế hệ trẻ vì một ngày mai tươi sáng 
hơn.
 Chúng ta đang sống và làm việc trong thời đại công nghiệp hoá, hiện đại hoá, 
thời đại của khoa học công nghệ thông tin và hội nhập... và chúng ta cũng từng ngày 
chứng kiến sự thay đổi, phát triển liên tục, không ngừng của đất nước. Vấn đề cấp thiết 
đặt ra là giáo dục đào tạo phải góp phần tạo nên một thế hệ người có tri thức, có đạo 
đức, có bản lĩnh trung thực, có tư duy phê phán, sáng tạo, có kỹ năng sống, kỹ năng 
giải quyết vấn đề và kỹ năng nghề nghiệp để làm việc hiệu quả trong môi trường toàn 
cầu hoá vừa hợp tác vừa cạnh tranh để có thể đáp ứng được những sự thay đổi đó.
 So với yêu cầu phát triển của đất nước và thời kỳ mới, chất lượng giáo dục của 
ta còn thấp. Sự phát triển quy mô giáo dục ở các cấp học, ngành nghề và trình độ đào 
tạo trong những năm qua đã đáp ứng tốt hơn nhu cầu học tập của nhân dân nhưng chất 
lượng giáo dục chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế xã hội của đất nước và 
còn thấp so với trình độ của các nước tiên tiến trong khu vực và trên thế giới. Điều này 
đòi hỏi phải có những thay đoi căn bản về giáo dục từ nội dung, phương pháp dạy học IV - ĐIỂM MỚI TRONG KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU:
 Công tác phát hiện, tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi chưa được lựa chọn 
áp dụng tại huyện Than Uyên với phương pháp tiến hành từng bước, từ dễ đến khó, từ 
thấp đến cao và từ đơn giản đến phức tạp, chủ yếu tập trung vào các đối tượng đầu cấp 
để bồi dưỡng đi lên làm nền tảng vững chắc cho mục tiêu chất lượng học sinh giỏi của 
huyện.
 Việc phát hiện, tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi được áp dụng hiệu quả 
trong công tác chỉ đạo, bồi dưỡng học sinh giỏi, góp phần duy trì và nâng cao chất 
lượng học sinh giỏi của huyện Than Uyên. + Bồi dưỡng trí thông minh: năng lực tư duy, suy luận, giải quyết vấn đề linh 
hoạt...
 + Bồi dưỡng óc sáng tạo: tư duy độc lập, không dập khuôn, phát hiện quy luật, 
tìm tòi giải pháp mới...
 + Bồi dưỡng một số phẩm chất khác: lòng ham hiểu biết, khám phá, say mê học 
tập...
 Như vậy, công tác bồi dưỡng học sinh giỏi là dưới sự to chức và điều khiển của 
người thầy, học sinh được lĩnh hội tri thức khoa học tiên tiến một cách tốt nhất, giúp 
cho trí tuệ của các em phát trển nhanh, hiệu quả, toàn diện nhất (cả tài và đức)... Muốn 
làm được điều ấy, đòi hỏi người thầy không chỉ đơn thuần chỉ có nhiều tri thức, hiểu 
rộng, biết sâu và truyền đạt cho học sinh tất cả những gì thầy có mà thầy phải nắm được 
tâm tư nguyện vọng của học sinh, biết được học sinh mình cần gì, mong muốn gì và 
nên dạy cái gì trước, cái gì sau và quan trọng là dạy cho học sinh biết cách nhận biết, 
lĩnh hội và phát triển tri thức chứ không nên nhồi nhét kiến thức khiến cho học sinh có 
cảm giác “sợ học”. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã lưu ý trong cách dạy học đó là: “Áp 
dụng phương pháp hiện đại, bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo, năng 
lực giải quyết vấn đề”. Rõ ràng, muốn dạy được học sinh giỏi trước hết người thầy phải 
giỏi và dạy giỏi.
 Muốn dạy giỏi, trước hết người thầy phải nắm vững lý luận dạy học, nắm vững 
các phương pháp dạy học đặc trưng của bộ môn, đặc biệt là hiểu rõ đặc điểm tâm lý của 
học sinh, có trình độ chuyên môn nghiệp vụ vững vàng, có lý tưởng nghề nghiệp, làm 
việc với tất cả lương tâm và trách nhiệm của mình. Có như vậy, thầy mới có thể đáp 
ứng đầy đủ các yêu cầu nhận thức của học sinh trong quá trình dạy và bồi dưỡng năng 
lực cho các em.
 Thầy dạy giỏi là biết cách dạy cho học sinh sáng tạo trong tự học, biết men theo 
hứng thú, kích thích tính tò mò, lòng ham hiểu biết ở các em; nói cách khác, thầy giáo 
dạy giỏi là trong mỗi bài dạy luôn đặt câu hỏi cho mình: dạy cái gì? dạy như thế nào? 
dạy bằng cách nào? để học sinh tiếp thu nắm kiến thức một cách dễ nhất, nhanh nhất, 
sâu nhất và hiệu quả nhất. Chúng ta biết rằng, năng lực tự học, tự nghiên cứu sẽ khó 
phát triển nếu thiếu sự hướng dẫn của người thầy và sự hợp tác của bạn bè, điều đó cho thầy giỏi và trò giỏi.
 Mối quan hệ giữa dạy và học còn được biểu hiện: Dạy học phải đảm bảo cho sự 
học tập của học sinh đạt kết quả tốt. Trước hết cần phân hoá đối tượng, trong quá trình 
giảng dạy phù hợp với từng loại đối tượng học sinh, phù hợp với nhu cầu và điều kiện 
to chức giáo dục của các vùng miền, đặc biệt là các huyện có nhiều học sinh dân tộc 
thiểu số như tỉnh Lai Châu nói chung và huyện Than Uyên nói riêng.
 Công tác phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi sẽ đạt hiệu quả cao hơn khi người 
thầy giáo chú ý đến việc thực hiện cơ chế dân chủ trong dạy và học. Bởi vì cơ chế dân 
chủ sẽ đảm bảo khả năng tư duy của học sinh được tôn trọng và phát huy. Các em sẽ 
được thoải mái trong học tập, phấn khởi, tích cực trong trao đổi thảo luận học tập, tài 
năng sẽ từ đó được bộc lộ và phát triển...
2. Cơ sở thực tiễn của công tác phát hiện và bồi dưỡng học sinh giỏi.
2.1. Tầm quan trọng của việc bồi dưỡng học sinh giỏi, việc đào tạo nhân tài 
cho đất nước.
 Đức Khổng Tử đã nói rằng: “Nhân bất học, bất tri lý”. Thật vậy, làm người mà 
không có học thì không thể nhận biết được đâu là đúng, là sai, không ý thức được những 
việc mình làm có ảnh hưởng như thế nào đến sự phát triển của xã hội, của đất nước, từ 
thế kỷ XVIII vua Quang Trung - Người anh hùng áo vải đất Tây Sơn sau khi đánh thắng 
quân Thanh lên ngôi hoàng đế đã tuyên ngôn “Xây dựng đất nước lấy việc khuyến học 
làm đầu, tìm lẽ bình trị lấy việc tuyển nhân tài làm gốc”, muốn xây dựng đất nước giàu 
mạnh phải có những con người có học, phải lấy việc dạy học đặt lên hàng đầu; muốn 
đất nước phồn vinh, bình yên, nhân dân ấm no hạnh phúc... phải có nhân tài và nhân tài 
sẽ không thể có nếu không bắt đầu từ việc học, từ việc phát hiện, tuyển chọn và bồi 
dưỡng...
 Đảng ta đã khẳng định “Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của phát 
triển”, trong đó mục tiêu ưu tiên là đào tạo nguồn nhân lực cho nền công nghiệp hoá - 
hiện đại hoá đất nước, nâng cao dân trí cho lực lượng lao động, cho cán bộ quản lý; còn 
bồi dưỡng nhân tài được xem là chính sách hàng đầu, là nhiệm vụ then chốt trong việc 
tạo ra “vốn người” có chất lượng cao. Các nước phát triển đã quan niệm, nguồn tài 
nguyên thiên nhiên khai thác dần sẽ cạn, chỉ có nguồn nhân lực con người càng khai dục, tạo mọi điêu kiện thuận lợi nhất để phát triển nền giáo dục để tạo ra nguồn nhân 
lực có chất lượng cao đáp ứng được các yêu cầu phát triển của huyện nhà.
 Nhiệm vụ được đặt ra cho ngành giáo dục là làm cách nào để có thể tạo ra nguồn 
nhân lực có chất lượng cao trong thời gian ngắn nhất có thể. Đứng trước vấn đề đặt ra 
như vậy, Phòng Giáo dục và Đào tạo đã chỉ đạo các đơn vị trường học trong toàn huyện 
đẩy mạnh công tác nâng cao chất lượng giáo dục đại trà, tập trung phát hiện, tuyển chọn 
và bồi dưỡng học sinh giỏi, học sinh có năng khiếu để đào tạo ra những tài năng huyện 
nhà và cho xã hội.
 Trên cương vị là một cán bộ chuyên môn bậc Trung học cơ sở của Phòng Giáo 
dục và Đào tạo huyện Than Uyên tôi đã có nhiều chăn trở, suy nghĩ về vấn đề cấp thiết 
trên để nghiên cứu tình hình thực thực tế, tìm ra các giải pháp nâng cao chất lượng dạy 
học và công tác phát hiện, tuyển chọn bồi dưỡng học sinh giỏi trong chỉ đạo chuyên 
môn của mình. Từ thực tế qua công tác thanh tra, kiểm tra nắm bắt tình hình nhiều năm, 
tôi mạnh dạn trình bày nghiên cứu của mình trong đề tài này.
II - THỰC TRẠNG CÔNG TÁC GIÁO DỤC TRONG VIỆC PHÁT HIỆN, 
TUYỂN CHỌN VÀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG 
HỌC CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THAN UYÊN:
 Công tác giáo dục của huyện Than Uyên trong những năm gân đây ngày càng 
được đầu tư quan tâm về chiều sâu chất lượng, Phòng GD&ĐT đã tham mưu với các 
cấp lãnh đạo để có được sự quan tâm đầu tư về mọi mặt của các cấp các ngành do đó 
chất lượng giáo dục đại trà luôn được duy trì giữ vững và tăng dân qua từng năm. Tuy 
nhiên chất lượng mũi nhọn luôn được đánh giá là đứng thứ 2 sau thị xã Lai Châu nhưng 
cũng không tránh khỏi những dao động không ổn định qua từng năm, từng lứa học sinh, 
cụ thể như sau:
1. Thực trạng về đội ngũ quản lý, giáo viên trung học cơ sở.
 * Ưu điểm:
 Tong số cán bộ quản lí, giáo viên, nhân viên toàn ngành: 1755 người (trong đó 
31 GV, 12 NV hợp đồng ngắn hạn). Tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn trở lên 99,4%, trên chuẩn 
chiếm 37,2%. Đa số cán bộ giáo viên đều có phẩm chất đạo đức tốt, chuyên môn và 
phương pháp giảng dạy đảm bảo yêu cầu, phù hợp với đối tượng học sinh.
 Đến nay, đội ngũ giáo viên các trường đều đủ về số lượng, hợp lý về cơ cấu, cuối năm học 2011 - 2012).
 * Ưu điểm:
 Cơ bản đảm bảo đáp ứng được nhu cầu dạy và học, không còn tình tạng học sinh 
học 3 ca, học sinh học dưới gầm sàn.
 Thường xuyên được quan tâm đầu tư từ nguồn ngân sach, từ các chương trình 
dự án, đến nay toàn huyện có 161 phòng học, trong đó phòng kiên cố và bán kiên cố 
131 phòng chiếm 81,4%.
 * Tồn tại: Tỷ lệ phòng học kiên cố và bán kiên cố khá cao so với bậc Tiểu học 
và Mầm non nhưng số phòng học xây đã xuống cấp nhiều, chưa được tu sửa; các phòng 
học chủ yếu là phòng học văn hóa, chưa có phòng học bộ môn, thiết bị dạy học còn 
thiếu thốn, các bộ thiết bị đồng bộ đã hỏng nhiều qua quá trình sử dụng nhưng không 
được cung ứng bo sung.... những yếu tố trên cũng ảnh hưởng nhiều đến chất lượng dạy 
và học.
4. Thực trạng công tác phát hiện, tuyển chọn học sinh giỏi.
 * Ưu điểm: Công tác phát hiện, tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi được 
các trường học trong toàn huyện thực hiện ngay từ đầu mỗi năm học, việc tuyển chọn 
được thực hiện qua khảo sát đánh giá đầu năm, thông qua công tác tuyển chọn của giáo 
viên bộ môn, giáo viên bồi dưỡng và đăng ký môn học của học sinh...
 Theo số liệu thống kê kết quả thi chọn học sinh giỏi bậc THCS năm học 2011-
2012 toàn huyện có 313 học sinh tham gia dự thi học sinh giỏi cấp huyện trong đó có 
72 học sinh đạt giải chiếm 23%, tăng 1,2%; cấp tỉnh có 13/31 hoc sinh tham gia đạt giải 
chiếm 42%.
 * Tồn tại:
 Một số trường học vùng sâu vùng xa chưa quan tâm nhiều đến công tác mũi 
nhọn và xây dựng đội tuyển học sinh giỏi để bồi dưỡng. Còn mang tính thời vụ hoặc 
gần đến kỳ thi học sinh giỏi thì chọn ra những học sinh theo môn học có điểm trung 
bình môn cao, thành lập đội tuyển để bồi dưỡng nên công tác bồi dưỡng không hiệu 
quả, chất lượng học sinh không cao, không có tính bền vững.
 Công tác phát hiện, tuyển chọn và bồi dưỡng học sinh giỏi ở hầu hết các trường 
chưa được quan đúng mức, thực hiên không bài bản, không theo quy trình từ công tác 
phát hiện đến khâu bồi dưỡng, chủ yếu qua những nhận định cảm tính của giáo viên bộ 
môn, giáo viên chu nhiệm nên một số học sinh chưa phát huy tối đa được năng lực sở 
trường của bản thân. làm nền tảng).
 - Công tác phát hiên, tuyển chọn không kỹ lưỡng, lựa chọn cho học sinh ôn tập 
theo môn không phù hợp với năng lực, sở trường làm cho công tác bồi dưỡng không 
hiệu quả và chất lượng học sinh giỏi qua các kỳ thi không cao.
 - Nhiều giáo viên có tâm huyết, có sức trẻ nhưng còn yếu về phương pháp 
truyền thụ kiến thức, ít kinh nghiệm bồi dưỡng; chưa có sự chuẩn bị chu đáo về tài liệu, 
nội dung bồi dưỡng nên tính hiệu quả chưa cao.
3. Đối tượng học sinh và những nhân tố tác động không tốt đến chất lượng:
 - Đa số học sinh là người dân tộc thiểu số (học sinh người kinh chủ yếu tập 
trung ở thị trấn và một số trường lân cận), điều kiện hoàn cảnh gia đình khó khăn nên 
việc đầu tư thời gian cho học tập, rèn luyện ít, không thương xuyên.
 - Nhiều học sinh nhà xa trường (các khoảng 3km đến 6km) nhưng không đủ 
điều kiện để ở bán trú, thời gian đi bộ đến trường và từ trường về đến nhà đã mất nhiều 
thời gian, sức lực nên không còn tâm trí cho việc tự học, tự nghiên cứu kiến thức.
 - Gia đình của nhiều học sinh khó khăn, bản thân học sinh lại là lao động chính 
trong nhà, ngoài giờ đi học trên lớp còn phải phụ giúp gia đình nhiều việc nên chưa có 
thời gian quan tâm nhiều đến việc học tập.
IV - MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỈ ĐẠO CÔNG TÁC PHÁT HIỆN, TUYỂN 
CHỌN VÀ BỒI DƯỠNG HỌC SINH GIỎI CỦA PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO 
TẠO HUYỆN THAN UYÊN
1. Giải pháp về công tác phát hiện:
 Việc phát hiện các đối tượng học sinh giỏi phải thực hiện ngày từ đầu năm học 
và thực hiện tuần tự từ dưới lên trên, từ lớp học đến nhà trường; Hiệu trưởng chỉ đạo 
nhà trường giao chỉ tiêu phấn đấu cho các to chuyên môn và phân công đến từng giáo 
viên bộ môn chịu trách nhiệm tự tuyển chọn các em học sinh khá, giỏi để bồi dưỡng. 
Trong quá trình giảng dạy trên lớp, giáo viên bộ môn, giáo viên chủ nhiệm tự chủ động 
theo dõi chất lượng bằng các bài kiểm tra, bằng khả năng tư duy trực tiếp qua việc phát 
vấn trả lời các câu hỏi theo các mức độ từ dễ đến khó ngay ở trên lớp nhằm phát hiện 
ra những học sinh có tố chất, có tiềm năng và lập danh sách chuyển cho tổ khối, Ban 
giám hiệu.