Sáng kiến kinh nghiệm Chỉ đạo sử dụng hiệu quả phương pháp “Bàn tay nặn bột” trong quá trình dạy học phân môn Khoa học ở trường Tiểu học

 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
1. Lý do chọn đề tài:
 Hiện nay ở nước ta, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học diễn ra một cách 
sôi động trên bình diện cả về lý luận cũng như về thực tiễn. Định hướng đổi mới 
phương pháp dạy học được nghị quyết TW lần 2 Ban chấp hành Trung ương 
khoá VIII khẳng định : "Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục và đào tạo, 
khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện nếp tư duy sáng tạo của người 
học, từng bước áp dụng phương pháp tiên tiến, các phương tiện dạy học hiện 
đại vào quá trình dạy học đảm bảo thời gian tự học, tự nghiên cứu của học 
sinh”. 
 Theo định hướng trên, việc hình thành cho học sinh một thế giới quan khoa 
học và niềm say mờ khoa học, sáng tạo là một mục tiêu quan trọng của giáo dục 
hiện đại khi mà nền kinh tế tri thức đang dần dần chiếm ưu thế tại các quốc gia 
trên thế giới. Như chúng ta đã biết, không có phương pháp dạy học nào là vạn 
năng. Việc tìm kiếm và vận dụng các phương pháp tiên tiến vào quá trình dạy 
học các môn học ở Tiểu học nói chung và môn Khoa học- Tự nhiên xã hội nói 
riêng là vấn đề quan trọng nhằm hình thành cho học sinh phương pháp học tập 
độc lập, sáng tạo, qua đó nâng cao chất lượng dạy học. "Bàn tay nặn bột" là một 
phương pháp dạy học tích cực, thích hợp cho việc giảng dạy các kiến thức khoa 
học tự nhiên, đặc biệt là đối với bậc Tiểu học nhiều phương pháp dạy học tiên 
tiến, hiện tại trên thế giới như "phương pháp tự phát hiện tri thức", "phương 
pháp dạy học tích cực", "phương pháp cùng tham gia", "phương pháp tương 
tác". Những năm gần đây Sở Giáo dục & Đào tạo Hà Nội đó chỉ đạo áp dụng 
phương pháp " Bàn tay nặn bột" ở một số môn học, từng bước được vận dụng 
vào quá trình dạy học ở Tiểu học - bậc học được coi là nền tảng của hệ thống 
giáo dục quốc dân.
 Khoa học là phân môn chiếm vị trí quan trọng trong môn Tự nhiên - Xã 
hội. Vì vậy, phân môn này có nhiều thuận lợi để vận dụng các phương pháp dạy 
học tiên tiến, hiện đại vào quá trình dạy học để bước đầu hình thành cho học 
sinh phương pháp học tập mang tính chất tìm tòi nghiên cứu, rèn luyện nếp tư 
duy sáng tạo cho học sinh.
 Việc tìm kiếm vận dụng những phương pháp tiên tiến vào quá trình dạy 
học ở Tiểu học nói chung phân môn Khoa học -Tự nhiên xã hội nói riêng là vấn 
đề quan trọng để hình thành cho học sinh những phương pháp học tập độc lập, 
sáng tạo, qua đó để nâng cao chất lượng dạy học. Một trong những phương pháp 
có nhiều ưu điểm, đáp ứng được mục tiêu trên và có thể vận dụng tốt vào quá 
trình dạy học phân môn Khoa học- Tự nhiên xã hội ở Tiểu học là phương pháp 
"Bàn tay nặn bột". Trong những năm gần đây, phương pháp "Bàn tay nặn bột" 
bước đầu được thử nghiệm vào quá trình dạy học phân môn Khoa học-Tự nhiên 
 1 PHẦN II: NHỮNG BIỆN PHÁP ĐỔI MỚI ĐỂ GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lý luận:
 Phương pháp BTNB là một phương pháp dạy học tích cực dựa trên thí 
nghiệm nghiên cứu, áp dụng cho việc giảng dạy môn Khoa học -Tự nhiên xã hội 
Phương pháp “Bàn tay nặn bột” là sự quy trình hóa một cách logic phương pháp 
dạy học, dẫn dắt học sinh đi từ chưa biết đến biết theo một phương pháp mới mẻ 
là để học sinh tiếp xúc với hiện tượng, sau đó giúp các em giải thích bằng cách 
tự mình tiến hành quan sát qua thực nghiệm. Phương pháp này giúp các em 
không chỉ nhớ lâu, mà còn hiểu rõ câu trả lời mình tìm được. Qua đó học sinh sẽ 
hình thành khả năng suy luận theo phương pháp nghiên cứu từ nhỏ và hình 
thành tác phong, phương pháp làm việc khi trưởng thành.
 Thật vậy! Đối với phân môn Khoa học- Tự nhiên xã hội ở Tiểu học, các 
phương pháp như: Thí nghiệm, quan sát, thảo luận là những phương pháp chiếm 
ưu thế, được sử dụng nhiều nhất. Tuy đây là những phương pháp dạy học tích 
cực, nhưng trong quá trình sử dụng chỉ dừng lại ở mức độ giúp học sinh lĩnh hội 
kiến thức của từng bài. Nhìn chung vẫn chưa phát huy hết tính tích cực chủ động 
trong học tập của học sinh. Việc hình thành cho học sinh phương pháp học, lối 
tư duy, lập luận khoa học chưa được quan tâm. Điều này cho chúng ta thấy giữa 
lý luận và thực tiễn áp dụng phương pháp dạy học mới còn là một khoảng cách 
khá xa. Làm thế nào để đưa phương pháp dạy học mới vào trường Tiểu học một 
cách sâu rộng, để có kết quả cao trong giảng dạy phân môn Khoa học - Tự nhiên 
xã hội là cả một vấn đề, mà giải quyết vấn đề này liên quan đến nhiều yếu tố, 
trong đó có việc nghiên cứu sử dụng các phương pháp dạy học mới vào các môn 
học. Vì vậy, tôi khẳng định rằng: Việc nghiên cứu vấn đề sử dụng phương pháp 
"Bàn tay nặn bột" vào dạy học phân môn Khoa học – Tự nhiên xã hội, sẽ góp 
phần nâng cao chất lượng dạy học phân môn này và góp phần tích cực vào quá 
trình đổi mới phương pháp dạy học trong nhà trường Tiểu học.
2. Thực trạng :
2.1. Thuận lợi
 Được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo sát sao của Huyện ủy, Hội đồng nhân 
dân, UBND, Phòng Giáo dục huyện, Ban giám hiệu nhà trường và các ban 
ngành đoàn thể đóng trên địa bàn, nhất là việc ban hành các chủ trương, chính 
sách đầu tư cho Giáo dục và Đào tạo; công tác tham mưu, quản lý, chỉ đạo của 
ngành tiếp tục có nhiều đổi đầu tư cơ sở vật chất đảm bảo đáp ứng yêu cầu dạy 
và học mới mang lại hiệu quả tích cực, tạo niềm tin và động lực cho toàn trường 
giữ vững kỷ cương, trách nhiệm và uy tín. 
 Đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục và giáo viên ổn định, đảm bảo về số 
lượng và chất lượng, có tinh thần học tập, bồi dưỡng nâng cao chuyên môn, 
nghiệp vụ sư phạm tạo được sự đồng thuận trong việc quyết tâm chấn chỉnh kỷ 
 3 Thứ hai: Trong quá trình tự thực nghiệm, học sinh đưa ra ý kiến, nêu 
thắc mắc, kết luận riêng và thảo luận trong tập thể (nhóm, cả lớp) từ đó rút ra 
kiến thức khoa học.
 Thứ ba: Giáo viên chỉ thực hiện vai trò đề xuất, tổ chức các thực nghiệm 
cho học sinh theo một tiến trình sư phạm chặt chẽ. Giáo viên không làm sẵn 
cho học sinh.
 Thứ tư: Áp dụng phương pháp này cần một thời lượng tối thiểu là 2 
giờ/tuần trong nhiều tuần liền cho một đề tài. Tính liên tục của các hoạt động 
và những phương pháp giáo dục được bảo đảm suốt trong thời gian học tập.
 Thứ năm: Mỗi học sinh có quyển vở thực hành riêng do chính các em ghi 
chép theo ngôn từ và cách thức của riêng mình.
 Thứ sáu: Mục đích chính của phương pháp này là học sinh tiếp nhận 
được các khái niệm khoa học và kĩ thuật thực hành. Song song đó là củng cố 
ngôn ngữ viết và nói của các em.
 Thứ bảy: Phụ huynh học sinh và tất cả mọi người xung quanh cần được 
khuyến khích hỗ trợ những điều mà học sinh, lớp học cần để thực nghiệm.
 Thứ tám: Các đối tác khoa học ở địa phương cần giúp các hoạt động của lớp 
theo khả năng của mình.
 Thứ chín: Ngành giáo dục giúp giáo viên các kinh nghiệm và phương 
pháp giảng dạy.
 Thứ mười: Giáo viên cần chủ động tự học, tự tìm hiểu tài liệu, kiến thức 
liên quan; trao đổi với đồng nghiệp, các nhà khoa học để nâng cao kiến thức. 
Giáo viên là người chịu trách nhiệm giáo dục và đề xuất những hoạt động của 
lớp mình phụ trách.
3.2 Biện pháp 2: Tổ chức hội thảo về phương pháp « Bàn tay nặn bột » 
trong nhà trường.
3.2.1. Quy trình tổng quát :
 Sơ đồ : Quy trình sử dụng phương pháp "Bàn tay nặn bột" vào dạy học 
phân môn Khoa học – Tự nhiên xã hội ở Tiểu học.( Phần phụ lục sau)
3.2.2 Quy trình cụ thể :
 * Bước 1 : Chuẩn bị.
 - Giáo viên : Chuẩn bị một cách kỹ càng về bài dạy
 + Tìm hiểu, tham khảo tài liệu để khắc sâu kiến thức.
 + Xác định được nội dung kiến thức cần đạt đến cho học sinh.
 + Dự kiến được những vấn đề có thể xẩy ra trong tiến trình học tập của học 
sinh như các câu hỏi tự phát, các phương án giải quyết vấn đề, 
 + Chuẩn bị đầy đủ đồ dùng học tập.
 + Tiến hành làm thử thí nghiệm trước khi lên lớp, một mặt là để nắm bắt 
được các bước thí nghiệm một cách rõ ràng, mặt khác để kiểm tra mức độ đảm 
 5 * Bước 5 : Báo cáo kết quả và tìm ra kết quả chung.
 - Giáo viên: Tổ chức cho học sinh báo cáo kết quả.
 - Học sinh:
 + Báo cáo kết quả: Có thể báo cáo kết quả bằng lời, mô hình, biểu diễn thí 
nghiệm.
 + So sánh đối chiếu kết quả thí nghiệm của người khác.
 + Thảo luận, nhận xét để tìm ra một giả thuyết đúng, kết quả đúng, thuyết 
phục. Đồng thời chỉ ra những chỗ chưa hợp lý, chưa chặt chẽ của một số giả 
thuyết khác và một số kết quả khác.
 + Tiến hành sửa chữa để hoàn thành một khái niệm mới, đúng, chính xác 
và đầy đủ.
 * Bước 6: Kết luận.
 - Chốt lại kiến thức trọng tâm của bài, khẳng định tính đúng đắn của chân 
lý khoa học vừa được kiểm chứng.
 - Cho học sinh trình bày lại kiến thức trọng tâm của bài.
 * Bước 7: Đánh giá. 
 - Giáo viên: Tổ chức cho học sinh đánh giá về các mặt : Kiến thức, kỹ 
năng, thái độ.
 - Học sinh: Nhận thức rõ sự tiến bộ của bản thân mình.
 Trong quá trình tổ chức thực hiện, vì đặc điểm học sinh Tiểu học ham hiểu 
biết hay tò mò và hay thắc mắc cho nên các em có thể đặt ra nhiều câu hỏi tự 
phát mà giáo viên cần phải giải thích rõ ràng cho chúng. 
3.3. Biện pháp 3: Tổ chức chuyên đề tại trường:
3.3.1. Mục đích của chuyên đề:
 Thực hiện chuyên đề được tiến hành kiểm nghiệm hiệu quả của chuyên đề, 
quy trình cho học sinh được học theo phương pháp “ Bàn tay nặn bột” trong dạy 
học phân môn Khoa học- Tự nhiên xã hội, đã chứng minh cho giả thuyết đã đề 
ra
3.3.2. Quy trình xây dựng chuyên đề:
 Thông thường quy trình thực hiện một chuyên đề như sau:
 Xây dựng kế hoạch Tổ chức thực hiện Kiểm tra đánh giá
 Bài học kinh nghiệm.
3.3.3. Néi dung thực hiện dạy chuyên đề.
 Phân công các tổ thực hiện chuyên đề:
 Khối 1: Tiết 22: Cây rau
 Khối 2: Tiết 27: Loài vật sống ở đâu
 Khối 3: Tiết 43: Rễ cây
 Khối 4: Tiết 20: Nước có những tính chất gì.
 Khối 5 : Tiết 43: Sù sinh s¶n ë thùc vËt cã hoa 
 7 - Đánh giá được năng lực giảng dạy của từng giáo viên và chất lượng học 
tập của mỗi lớp tại thời điểm đó.
 - Là căn cứ để lãnh đạo nhà trường, tổ chuyên môn điều chỉnh kịp thời 
quá trình giảng dạy của giáo viên và quá trình học tập của học sinh. 
3.3.4.3. Thảo luận:
 Đây là khâu cuối cùng trong dự giờ, nhận xét, rút kinh nghiệm giờ dạy 
của giáo viên, cần cân nhắc kỹ càng, nhận xét, rút kinh nghiệm chỉ ra những ưu 
điểm cần phát huy và tìm ra những hạn chế để khắc phục, cách khắc phục như 
thế nào? Đây là điểm quan trọng nhất trong quá trình thảo luận. Tránh lối nhận 
xét, qua loa đại khái hoặc nhận xét khắt khe, thành kiến đối với bài dạy của giáo 
viên và khả năng học tập của học sinh. Bởi tất cả các hoạt động giáo dục trong 
nhà trường đều nhằm đạt đến cái đích cuối cùng là chất lượng dạy và học. Trước 
tiên người thực hiện chuyên đề sẽ bày tỏ ý kiến của mình qua việc triển khai 
chuyên đề. Nội dung dạy học nào mình đã thực hiện tốt ? Nội dung dạy học nào 
chưa đạt theo yêu cầu ?...Vì sao? Các thành viên dự chuyên đề cho ý kiến nhận 
xét về lý thuyết cũng như giờ dạy các ý kiến tập trung làm sáng tỏ:
 * Về lý thuyết: Lý luận và thực trạng của vấn đề đưa ra đã thực sự thuyết 
phục người nghe chưa? Những biện pháp nhằm tháo gỡ điểm khó, vướng mắc 
đã hợp lý chưa? Còn phân vân hoặc chưa sáng tỏ ở nội dung nào? Cần điều 
chỉnh nội dung nào?
 * Về tiết minh hoạ: Tập trung nhận xét về nội dung, phương pháp “ Bàn 
tay nặn bột”, hình thức, hiệu quả tiết dạy (có thể khảo sát học sinh, điều tra...), 
giờ dạy đã thể hiện được mục đích của chuyên đề hay chưa? Biện pháp tháo gỡ 
khó khăn phần lý thuyết đưa ra đã thể hiện trong tiết dạy như thế nào, hiệu quả 
ra sao? Chuyên đề có thể áp dụng được hay không? Thực tế, bước này rất quan 
trọng trong mắt xích tổ chức chuyên đề. Nếu làm qua loa sẽ không đem lại hiệu 
quả tích cực. Vì vậy người điều khiển thảo luận phải vững vàng về chuyên môn 
và có sự ứng xử nhạy bén, thân thiện thì mới khơi dậy được những ý kiến tâm 
huyết của tập thể giáo viên. Cuối cùng, Ban giám hiệu hội ý với tổ trưởng 
chuyên môn trả lời một số ý kiến chưa thống nhất và đưa ra chỉ đạo thực hiện 
trong thời gian tới. 
3.3.4.4. Áp dụng chuyên đề vào giảng dạy:
 Khi áp dụng chuyên đề áp dụng Phương pháp “ Bàn tay nặn bột” trong 
giảng dạy môn Khoa học – Tự nhiên xã hội giáo viên cần linh hoạt, sáng tạo biết 
tự điều chỉnh sao cho phù hợp với từng đối tượng học sinh trong lớp. Tránh áp 
dụng một cách máy móc sẽ không mang lại hiệu quả tích cực. Và đặc biệt trong 
quá trình áp dụng, giáo viên thấy khó khăn cần có ý kiến với tổ, khối chuyên 
môn để cùng bàn bạc tháo gỡ. 
 3.3.4.5. Việc kiểm tra:
 9