Sáng kiến kinh nghiệm Bồi dưỡng kĩ năng xây dựng câu hỏi và ra đề kiểm tra môn Lịch sử và Địa lí theo TT22/2016

 Kinh nghiệm bồi dưỡng kĩ năng xây dựng câu hỏi và ra đề kiểm tra môn Lịch sử - Địa lí theo TT22/2016
 I. PHẦN MỞ ĐẦU 
 1. Lý do chọn đề tài
 Mục tiêu giáo dục tiểu học là đào tạo ra con người chủ động, sáng tạo, sớm 
thích nghi với lao động, hoà nhập thế giới và góp phần phát triển cộng đồng. Cùng 
với các thành tố khác, kiểm tra, đánh giá là một khâu then chốt của quá trình đổi 
mới giáo dục phổ thông. Vì vậy, để thực hiện tốt mục tiêu giáo dục, bên cạnh việc 
đổi mới mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học,.... thì kiểm tra, đánh giá cũng 
phải thực sự đổi mới theo hướng phát triển trí thông minh, sáng tạo, tích cực hoá 
hoạt động học tập của học sinh và cần thực hiện trong cả quá trình giáo dục.
 Trong những năm học gần đây, việc kiểm tra, đánh giá học sinh tiểu học liên 
tục đổi mới, cụ thể: Thông tư 32 (năm 2009); Thông tư 30 (năm 2014) và Thông tư 
22 sửa đổi, bổ sung Thông tư 30 (năm 2016). Mục đích của việc đổi mới trong 
kiểm tra, đánh giá nhằm giúp giáo viên điều chỉnh, đổi mới phương pháp, hình thức 
tổ chức hoạt động dạy học; kịp thời phát hiện những cố gắng, tiến bộ của học sinh 
để động viên, khích lệ và phát hiện những khó khăn chưa thể tự vượt qua của học 
sinh để hướng dẫn, giúp đỡ; đưa ra nhận định đúng những ưu điểm nổi bật và 
những hạn chế của mỗi học sinh để có giải pháp kịp thời nhằm nâng cao chất 
lượng, hiệu quả hoạt động học tập, rèn luyện của học sinh; góp phần thực hiện mục 
tiêu giáo dục tiểu học. Đồng thời, giúp học sinh có khả năng tự nhận xét, tham gia 
nhận xét; tự học, tự điều chỉnh cách học; giao tiếp, hợp tác; có hứng thú học tập và 
rèn luyện để tiến bộ. 
 Công tác đổi mới trong kiểm tra, đánh giá học sinh luôn được Bộ Giáo dục 
Đào tạo, các cấp lãnh đạo quan tâm và chỉ đạo sát sao. Tại Phòng GD&ĐT Krông 
Ana, tháng 12 năm 2014 đã tổ chức thành công chuyên đề Xây dựng Thư viện đề 
kiểm tra cho các trường tiểu học trong huyện, giúp các đơn vị ra đề có chất lượng 
và lưu trữ hiệu quả; tháng 11/2016 tổ chức tập huấn Thông tư 22/2016/TT-BGDĐT 
quy định về kiểm tra đánh giá học sinh tiểu học. Vinh dự hơn giữa tháng 12/2016, 
bản thân tôi được tham gia tập huấn “Nâng cao năng lực ra đề kiểm tra các môn 
học theo Thông tư 22” tại thành phố Hồ Chí Minh do Bộ Giáo dục và Đào tạo triển 
khai. Sau khi tiếp thu, tôi đã nhanh chóng vận dụng ngay tại cơ sở chỉ đạo giáo viên 
thực hiện ra đề kiểm tra học kì I theo bốn mức độ.
 Mặc dù đã được tập huấn, chuyên đề nhiều về công tác ra đề song phần lớn 
với môn Toán, Tiếng Việt giáo viên thực hiện rất thành thạo, còn đối với các môn ít 
tiết như Khoa học, Lịch sử và Địa lí, Tin học, Tiếng Anh, Tiếng Ê-đê giáo viên còn 
lúng túng; chưa biết cách lập ma trận trước khi ra đề; kĩ năng xây dựng câu hỏi và 
đề kiểm tra định kì chưa đúng các mức độ, tỉ lệ theo quy định; hình thức các câu 
hỏi đơn điệu, trùng lặp,... Chính vì những lí do trên, năm học này tôi tiếp tục 
nghiên cứu đề tài Kinh nghiệm bồi dưỡng kĩ năng xây dựng câu hỏi và ra đề kiểm 
tra môn Lịch sử -Địa lí theo Thông tư 22/2016. 
 Người thực hiện: Đinh Thị Minh Phượng - Trường TH Trần Phú 1 Kinh nghiệm bồi dưỡng kĩ năng xây dựng câu hỏi và ra đề kiểm tra môn Lịch sử - Địa lí theo TT22/2016
xã hội của Việt Nam và một số nước trên thế giới (đối với phân môn Địa lí). Thông 
qua những kiến thức cơ bản, giáo viên bước đầu hình thành cho học sinh một số kĩ 
năng: Quan sát sự vật, hiện tượng; thu thập, tìm kiếm tư liệu lịch sử, địa lí từ các 
nguồn thông tin khác nhau; Biết đặt câu hỏi trong quá trình học tập và chọn thông 
tin để giải đáp; Nhận biết đúng các sự vật, sự kiện, hiện tượng lịch sử và địa lí; 
Trình bày lại kết quả học tập của mình bằng lời nói, bài viết, hình vẽ, sơ đồ, bảng 
thống kê; Vận dụng các kiến thức đã học vào thực tiễn đời sống để giải quyết một 
số tình huống cụ thể. Qua đó giáo dục học sinh luôn có ý thức tôn trọng, bảo vệ các 
cảnh quan, di tích lịch sử, văn hóa của dân tộc và môi trường xung quanh; biết yêu 
thiên nhiên, con người, quê hương, đất nước. 
 Do đó, khi đánh giá kết quả học tập của học sinh trong môn Lịch sử và Địa lí 
không đòi hỏi các em phải học thuộc lòng từng câu, từng chữ trong sách giáo khoa 
mà chỉ chú trọng việc trình bày các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử, hiện 
tượng địa lí bằng chính ngôn ngữ của học sinh một cách chính xác và sinh động 
dưới nhiều hình thức khác nhau (nói, viết, vẽ,...). Chính vì vậy, việc xây dựng câu 
hỏi theo bốn mức độ và thiết kế ma trận, đề kiểm tra theo Thông tư 22/2016-
BGDĐT giúp cho các đơn vị giáo dục cũng như giáo viên chủ động và thuận lợi 
hơn trong việc đánh giá kết quả học tập của từng học sinh một cách chính xác, sát 
thực. Và để công tác kiểm tra, đánh giá của người dạy thực sự khuyến khích và 
thúc đẩy được sự tự kiểm tra đánh giá của người học thì yêu cầu người giáo viên 
cần biết cách xây dựng hệ thống câu hỏi kiểm tra theo các mức độ để phân hóa đối 
tượng học sinh; biết ra đề kiểm tra đảm bảo về tính nội dung, tính khoa học, đáp 
ứng được yêu cầu về chuẩn kiến thức kĩ năng môn học, phù hợp với các hình thức 
kiểm tra và mục đích đánh giá. 
 2. Thực trạng
 Trường Tiểu học Trần Phú có 100% học sinh học 2 buổi/ngày; đội ngũ giáo 
viên nhiệt tình, tự giác, làm việc có tinh thần trách nhiệm, có nhiều kinh nghiệm 
trong giảng dạy cũng như công tác kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh. 
 Bản thân là Phó Hiệu trưởng phụ trách các hoạt động chuyên môn trong nhà 
trường, hàng năm chỉ đạo và trực tiếp thẩm định đề kiểm tra định kì các môn học 
của giáo viên. Các tổ chuyên môn cơ bản thực hiện đúng quy trình ra đề, khi nộp đề 
về nhà trường thẩm định có đầy đủ từ ma trận đề, đề kiểm tra và hướng dẫn đánh 
giá.
 Năm học 2014 - 2015, được sự quan tâm, chỉ đạo của Phòng Giáo dục và 
Đào tạo, lãnh đạo nhà trường, bản thân đã thực hiện thành công chuyên đề Xây 
dựng Thư viện đề kiểm tra và được chia sẻ, nhân rộng thực hiện đến các đơn vị 
 Người thực hiện: Đinh Thị Minh Phượng - Trường TH Trần Phú 3 Kinh nghiệm bồi dưỡng kĩ năng xây dựng câu hỏi và ra đề kiểm tra môn Lịch sử - Địa lí theo TT22/2016
trong nhà trường. 
 - Giúp giáo viên thiết lập được ma trận đề, sử dụng hiệu quả ma trận đề để ra 
hoàn chỉnh các đề kiểm tra định kì môn Lịch sử và Địa lí theo Thông tư 
22/2016/TT-BGDĐT nhằm đánh giá đúng năng lực học tập của các đối tượng học 
sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy học.
 b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp
 b.1. Xác định những khó khăn, vướng mắc của giáo viên trong quá trình 
ra đề kiểm tra định kì
 Thực tế, việc ra đề kiểm tra định kì theo các mức độ của tất cả các môn học 
nói chung và môn Lịch sử - Địa lí nói riêng đã được triển khai thực hiện trong 
nhiều năm qua. Cụ thể: Thông tư 32/2009 ra đề theo 4 mức độ; Thông tư 30/2014 
ra đề theo 03 mức độ: Thông tư 22/2016 ra đề theo 4 mức độ. Và bản chất mức độ 
2 của Thông tư 30/2014 tương đồng với mức 2 và mức 3 của Thông tư 22/2016. 
Song điều khó khăn nhất của giáo viên trong quá trình làm đề vẫn là xác định nhầm 
lẫn mức độ giữa các câu hỏi (mức 2 với mức 3 hoặc mức 3 với mức 4). Chính vì 
thế, đề kiểm tra định kì của giáo viên xây dựng chưa đảm bảo tỉ lệ số câu, số điểm 
và các mức độ theo quy định; phần lớn các đề kiểm tra chưa có câu hỏi mức độ 4. 
Vì vậy, công tác bồi dưỡng kĩ năng xây dựng câu hỏi, đề kiểm tra cho đội ngũ giáo 
viên đảm bảo tính khoa học, chất lượng luôn là vấn đề đơn vị chúng tôi quan tâm.
 Mặc dù, Thông tư 22/2016-BGDĐT có hiệu lực ngày 06/11/2016 và đầu 
tháng 02/2017 việc tập huấn nâng cao năng lực ra đề kiểm tra theo TT22/2016 từ 
cấp tỉnh đến cấp huyện, trường mới thực hiện xong. Nhưng tại đơn vị TH Trần Phú, 
ngay đầu tháng 10 chúng tôi đã triển khai sớm đến toàn thể đội ngũ giáo viên nắm 
bắt tinh thần chỉ đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo về các điểm mới trong đánh giá 
định kì và ra đề kiểm tra theo Thông tư 22/2016.
 - Đầu tiên, yêu cầu giáo viên tự nghiên cứu Thông tư 22/2016 trên các trang 
mạng, Website, báo, đài,... 
 - Khi Thông tư chính thức có hiệu lực (ngày 06/11/2016), tiến hành tổ chức 
tập huấn cấp trường phân tích cụ thể điểm giống và khác nhau khi đánh giá định kì, 
chú trọng việc thiết kế đề kiểm tra định kì theo các mức độ. 
 Vì giữa hai Thông tư 30 và 22 có nhiều “điều”, “khoản” được sửa đổi, bổ 
sung nên khi triển khai Thông tư 22/2016, tôi định hướng cho giáo viên hiểu kĩ nội 
dung Điều 10 về “đánh giá định kì” như sau: 
 + Khoản 1. Thông tư nêu rõ khái niệm về đánh giá định kì.
 + Khoản 2. Sửa đổi đánh giá định kì về học tập: cách đánh giá từng môn học 
 Người thực hiện: Đinh Thị Minh Phượng - Trường TH Trần Phú 5 Kinh nghiệm bồi dưỡng kĩ năng xây dựng câu hỏi và ra đề kiểm tra môn Lịch sử - Địa lí theo TT22/2016
 b.2. Bồi dưỡng kĩ năng xây dựng câu hỏi theo bốn mức độ 
 Đề bài kiểm tra định kì phù hợp chuẩn kiến thức, kĩ năng, từng bước định 
hướng phát triển năng lực và đảm bảo phù hợp với đối tượng học sinh của đơn vị. 
Vì thế, tùy theo yêu cầu của từng Chuẩn để đặt câu hỏi ở các mức độ thích hợp.
 - Đầu tiên, cho giáo viên nắm được 6 bước xây dựng câu hỏi theo các mức 
độ:
 1. Xác định mục tiêu đánh giá (VD: nhằm đánh giá Chuẩn nào? Yêu cầu 
cần đạt mỗi chuẩn đó là gì?).
 2. Xác định mức độ cần đánh giá (Mức 1: nhận biết; Mức 2: hiểu; Mức 3: 
vận dụng ở mức độ đơn giản; Mức 4: vận dụng ở mức cao).
 3. Lựa chọn tình huống, bối cảnh (trường hợp mức độ vận dụng).
 4. Lựa chọn hình thức câu hỏi(như các dạng: Đúng – Sai; nhiều lựa chọn; 
ghép nối; điền khuyết; trả lời ngắn; tự luận; )
 5. Biên soạn câu hỏi; hướng dẫn đánh giá và đáp án.
 6. Điều chỉnh câu hỏi cho phù hợp nếu thấy cần thiết (nghĩa là: tăng hoặc 
giảm độ khó trong câu hỏi bằng cách tăng hoặc giảm thông tin, độ nhiễu, yêu 
cầu,.)
 - Hướng dẫn giáo viên nắm được nội dung của từng mức độ và cách sử dụng 
một số từ/cụm từ/động từ để hỏi trong từng mức độ. Cụ thể:
 Các Sử dụng các từ/ cụm từ / 
 Nội dung
 mức độ động từ để hỏi
 Nhớ, nhận ra được, nhắc lại - Ai, cái gì, ở đâu, khi nào, thế 
 Mức 1
 được những kiến thức, kĩ năng nào; nêu, mô tả, kể tên, liệt kê; bài 
 đã học. tập điền từ (đã cho sẵn từ 
 trước),
 Hiểu biết kiến thức, kĩ năng - Trình bày, nêu, phân biệt, điền 
 đã học để trình bày, giải thích, từ vào chỗ chấm (không cho từ 
 Mức 2 so sánh,  được kiến thức đó. trước), bài tập đúng-sai, nêu 
 những việc nên hoặc không nên 
 làm, tìm ví dụ minh họa, so sánh, 
 giải thích (đơn giản).
 Vận dụng KTKN đã học để - Dự đoán, suy luận, vẽ sơ đồ, lập 
 giải quyết những tình huống niên biểu, giải thích (ở mức khó 
 Mức 3
 đơn giản, quen thuộc, tương tự hơn theo cách hiểu riêng của cá 
 trong học tập, cuộc sống. nhân: vì sao nói, vì sao,..)
 Người thực hiện: Đinh Thị Minh Phượng - Trường TH Trần Phú 7 Kinh nghiệm bồi dưỡng kĩ năng xây dựng câu hỏi và ra đề kiểm tra môn Lịch sử - Địa lí theo TT22/2016
 2. Châu Mĩ nằm ở bán cầu nào ?
 A. Bán cầu Bắc C. Bán cầu Tây
 B. Bán cầu Nam D.Bán cầu Đông
 Câu 4. Ở địa phương em không có những hoạt động sản xuất nào mà ở Tây 
Nguyên có ? Hãy giải thích tại sao ở địa phương em lại không có những hoạt động 
sản xuất đó ?
 Câu 5. Theo em, nếu rừng rậm Amazon mất đi sẽ ảnh hưởng như thế nào đến 
sự biến đổi khí hậu của trái đất ? Em sẽ làm gì để góp phần giảm biến đổi khí hậu 
trên toàn cầu ?
 Giáo viên sẽ dễ dàng xác định và giải thích được: 
 Mức độ Phân môn Phân môn Lí do để xác định ?
 câu hỏi Lịch sử Địa lí
 Mức 1: Câu 1 Câu 3 - HS đọc CH và điền ngay được
 Mức 2: Câu 2 Câu 1 và 2 - HS chỉ vận dụng kiến thức đã 
 học để trả lời hoặc giải thích
 Mức 3: Câu 3 / - HS dựa vào kiến thức đã học để 
 tự lựa chọn và giải thích theo cách 
 riêng của bản thân
 Mức 4: Câu 4 Câu 4 và 5 - HS giải quyết tình huống bằng 
 cách vận dụng kiến thức đã học và 
 hiểu biết thực tiễn
 Câu hỏi, bài tập trong đề kiểm tra thường tồn tại dưới dạng trắc nghiệm 
khách quan hoặc tự luận. Vì vậy, tôi chú trọng bồi dưỡng cho giáo viên kĩ năng xây 
dựng các dạng hình thức câu hỏi, bài tập như sau:
 * Đối với câu hỏi trắc nghiệm khách quan
 Trắc nghiệm khách quan là dạng câu hỏi có thể dùng cho mọi yêu cầu ở mọi 
trình độ nhận thức. Khi xây dựng câu hỏi trắc nghiệm, tôi định hướng cho giáo viên 
nắm bắt được:
 - Xây dựng đa dạng hình thức trắc nghiệm như: điền khuyết, ghép đôi, đúng 
- sai, nhiều lựa chọn ...).
 - Cấu trúc câu hỏi nhiều lựa chọn có ba phần: câu lệnh, câu dẫn và các 
phương án lựa chọn. Trong đó:
 + Câu lệnh (yêu cầu của câu hỏi) và câu dẫn (nội dung câu hỏi) phải rõ ràng; 
câu lệnh nêu trước câu dẫn.
 Người thực hiện: Đinh Thị Minh Phượng - Trường TH Trần Phú 9