Sáng kiến kinh nghiệm Bồi dưỡng học sinh giỏi môn Vật lí tại trường PTDTNT THCS Krông Ana

 Một số kinh nghiệm trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi môn vật lí tại 
 Trường PTDTNT THCS Krông Ana
 MỤC LỤC 
PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ ........................................................................................3
 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI..................................................................................3
 II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ..........................................................................3
PHẦN II: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ: .....................................................................4
 I. Cơ sở lý luận của vấn đề: ...............................................................................4
 II. Thực trạng vấn đề:..........................................................................................4
 1 Thuận lợi.......................................................................................................4
 2 Khó khăn: .....................................................................................................5
 3 Thực trạng nhà trường:.................................................................................5
 III. Các biện pháp đã tiến hành để giải quyết vấn đề: .......................................6
 1 Phương pháp nhớ công thức..........................................................................6
 2 Chia nhỏ bài toán..........................................................................................7
 3 Phương pháp vẽ sơ đồ ..................................................................................8
 4 Phương pháp mô phỏng thí nghiệm ...........................................................11
 5 Sử dụng hiệu quả trang web ........................................................................15
 IV. Tính mới của giải pháp: ............................................................................18
 V. Hiệu quả SKKN: ..........................................................................................18
PHẦN THỨ 3: KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ........................................................20
 I. Kết luận: .......................................................................................................20
 II. Kiến Nghị: ....................................................................................................20
 1 Một số kinh nghiệm trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi môn vật lí tại 
 Trường PTDTNT THCS Krông Ana
 PHẦN I: ĐẶT VẤN ĐỀ
 I. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
 Thế kỉ XXI là thế kỉ dành cho trí tuệ. Chính vì vậy, mà Đảng và nhà nước 
ta xác định giáo dục là quốc sách hàng đầu. Hoà mình vào sự phát triển giáo dục 
của cả nước, mỗi trường phổ thông đã và đang phấn đấu để nâng cao chất lượng 
giáo dục trong quá trình dạy học, bằng cách đẩy mạnh phong trào dạy và học. 
Muốn như vậy, ngay từ đầu các cấp học giáo viên cần phải trang bị cho học sinh 
những kiến thức cơ bản nhất, trang bị cho học sinh từ ý thức học tập, năng lực tự 
học, tự trao dồi, tìm kiếm kiến thức mới. Trên cơ sở đó học sinh có thể vận dụng 
linh hoạt những kiến thức đã được học vào cuộc sống và lao động. Sự nghiệp 
giáo dục và đào tạo (GD&ĐT) phải góp phần quyết định vào việc bồi dưỡng trí 
tuệ khoa học, năng lực sáng tạo cho thế hệ trẻ Chúng ta đã bước vào thời kỳ 
mới, thời kỳ mà yêu cầu cao của xã hội về mọi mặt. Trong đó giáo dục đã và 
đang chuyển mình sâu sắc, kể cả chất và lượng, phụ huynh, học sinh đều nhận 
thức cao về vấn đề học của con em mình về các môn học nói chung và môn vật 
lí nói riêng. Theo chương trình chung của Bộ Giáo dục và Đào tạo, được sự 
quan tâm và chỉ đạo sát sao của Sở Giáo dục và Đào tạo Đăk Lăk, giáo viên 
trong các trường trung học cơ sở (THCS) nói chung và trường phổ thông dân tộc 
nội trú (PTDTNT) THCS nói riêng đã có phương pháp dạy học đổi mới, lấy học 
sinh làm trung tâm. Song chương trình SGK, SGV và các loại sách tham khảo 
chưa thực sự cụ thể hoá các phân dạng chương trình bồi dưỡng, hay nói cách 
khác là cách hướng dẫn cho học sinh nắm bắt dạng toán vật lí một cách nhanh 
nhất, có hiệu quả nhất. Trong quá trình giảng dạy bộ môn vật lí cũng như ôn tập, 
bồi dưỡng HS giỏi để giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách dễ dàng hơn, 
nhận thức bài giảng nhanh hơn, tốt hơn và tạo cho học sinh có được hứng thú 
cao trong học tập. 
 II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
 Để giúp học sinh tiếp cận kiến thức một cách dễ dàng hơn, nhận thức bài 
giảng nhanh hơn, tốt hơn và tạo cho học sinh có được hứng thú cao trong học 
tập tôi giúp học sinh có được phương pháp làm bài tập. Xuất phát từ tầm quan 
trọng của việc phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh trong giờ 
học môn vật lí nhằm giúp học sinh có thêm nhiều phương pháp học tập tốt, lĩnh 
hội được toàn bộ các kiến thức trong các giờ học, từ đó vận dụng được vào trong 
cuộc sống một cách thiết thực và có hiệu quả tôi đã chọn đề tài: “Một số kinh 
 3 Một số kinh nghiệm trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi môn vật lí tại 
 Trường PTDTNT THCS Krông Ana
kế hoạch cụ thể từng năm, từng học kỳ, từng tháng. Theo dõi, kiểm tra đôn đốc 
thường xuyên.
 - Cộng tác chặt chẽ từ phía giáo viên bộ môn.
 - Kết hợp chặt chẽ giữa gia đình với nhà trường và giáo viên chủ nhiệm 
lớp.
 - Được sự quan tâm chỉ đạo sát sao của Ban giám hiệu, Tổ chuyên môn. 
 - Bản thân luôn tích cực áp dụng đề tài trong từng tiết bồi dưỡng HSG 
trên lớp.
 - Học sinh ngoan ngoãn, lễ phép có nhiều cố gắng muốn được vươn lên 
nhiều hơn nữa trong học tập.
 2 Khó khăn:
 - Do đặc thù của trường nên đối tượng học sinh là con em đồng bào các 
dân tộc ít người đang sinh sống tại Tây nguyên, nên ngôn ngữ mỗi dân tộc, mỗi 
địa phương khác nhau, nên để các em nắm được kiến thức nâng cao là vấn đề 
khó khăn và phức tạp.
 - Có một số em chưa thành thạo ngôn ngữ phổ thông.
 - Khả năng tiếp thu còn chậm, chưa nhanh nhẹn trong các hoạt động khác.
 - Là giáo viên dạy vật lí duy nhất trong trường nên còn khó khăn trong 
công tác trao đổi, học tập kinh nghiệm của dồng nghiệp. 
 - Số khối lớp bồi dưỡng HSG là hai khối nên khó tập trung trong giảng 
dạy. 
 3 Thực trạng nhà trường: 
 - Trước khi thực hiện SKKN thì việc bồi dưỡng HSG trong nhà trường có 
thực hiện nhưng kết quả không cao: 
 Năm học Vị thứ trong cuộc thi Ghi chú
 HSG Văn hóa
 2011-2012 Xếp thứ 23/24 em
 2012-2013 Xếp thứ 19/20 em
 Không có học sinh tham 
 2013-2014
 gia
 Không có học sinh 
 2014-2015
 ntham gia
 5 Một số kinh nghiệm trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi môn vật lí tại 
 Trường PTDTNT THCS Krông Ana
 I I1 I2 ... In
 U U1 U2 ... Un
 Đoạn mạch song song: 
 I I1 I2 ... In
 U U1 U2 ... Un
 2 Chia nhỏ bài toán 
 Trong quá trình bồi dưỡng HSG tôi nhận thấy các em khó khăn trong việc 
phân tích bài toán và đưa ra hướng giải hợp lí. Vì vậy trong quá trình học chính 
vì thế để giúp các em giải quyết bài toán này tôi thường biến đổi đề sao cho 
thành nhiều bài toán nhỏ dễ hơn.
 Ví dụ 1: 
 Bài toán : Một thỏi hợp kim chì, kẽm có khối lượng 1 kg ở 125 0C được 
thả vào 1 nhiệt lượng kế có khối lượng 1,6 kg có nhiệt dung riêng 250J/kg.K 
chứa 1 kg nước ở 200C. Nhiệt độ khi cân bằng là 250C. Xác định khối lượng chì, 
kẽm chiếm bao nhiêu phần trăm trong hợp kim. Biết rằng nhiệt dung riêng của 
chì, Kẽm, nước lần lượt là: 130 J/kg.K, 400 J/kg.K, 4200 J/kg.K. Bỏ qua mọi 
mất mát năng lượng.
 Bài toán được chia làm hai bài toán đơn giản như sau: 
 0
 Bài 1: Một thỏi chì có khối lượng m 1 ở 125 C được thả vào 1 nhiệt lượng 
kế có khối lượng 1,6 kg có nhiệt dung riêng 250 J/kg.K chứa 1 kg nước ở 20 0C. 
Nhiệt độ khi cân bằng là 250C. Biết rằng nhiệt dung riêng của chi 130J/kg.K 
Tính khối lượng của chì. 
 Bài 2: Một thỏi kẽm có khối lượng m2 ở 125 C được thả vào 1 nhiệt 
lượng kế có khối lượng 1, 6 kg có nhiệt dung riêng 250 J/kg.K chứa 1 kg nước ở 
20 C. Nhiệt độ khi cân bằng là 25 C. Tính khối lượng của Chì. Biết rằng nhiệt 
dung riêng của chì 400 J/kg.K
 Ví dụ 2: 
 Bài toán: Một cốc nhựa hình trụ thành móng có đáy dày 1cm. Nếu thả 
cốc vào trong một bình nước lớn thì cốc nổi ở vị trí thẳng đứng và chìm 3 cm 
trong nước. Nếu đó vào của một chất lỏng chưa biết khối lượng riêng, có độ cao 
3 cm thì cốc chìm trong nước 5 cm. Hỏi phải đổ thêm vào cốc bao nhiêu chất 
lỏng nói trên để mức chất lỏng trong cốc ngang bằng với mức nước ngoài cốc.
 Bài toán được chia làm hai bài toán đơn giản như sau: 
 7 Một số kinh nghiệm trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi môn vật lí tại 
 Trường PTDTNT THCS Krông Ana
định hướng rõ ràng. Vì vậy với sự hiểu biết và kinh nghiệm của mình tôi thường 
hướng dẫn các em tóm tắt bài tập theo dạng sơ đồ. 
 - Lợi ích của tóm tắt bài toán theo dạng sơ đồ. 
 + Tóm tắt bài toán bằng sơ đồ giúp các tiết kiệm thời gian và ghi nhớ tốt 
hơn đề bài. 
 + Giúp bạn sáng tạo hơn, vì bạn có thể viết, vẽ tùy ý theo bạn muốn, 
không bắt buộc phải theo khuôn khổ. 
 + Giúp bạn đưa ra các giải pháp để giải quyết bài toán. 
 + Giúp bạn nhìn thấy “bức tranh tổng thể” của nội dung bài toán. 
 + Tìm được mối liên hệ giữa các khái niệm then chốt.
 + Ôn tập và ghi nhớ sẽ hiệu quả và nhanh hơn.
 Hình 1: Sơ đồ hóa dạng ài toán chuyên động hai xe cùng chiều và gặp nhau
 9 Một số kinh nghiệm trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi môn vật lí tại 
 Trường PTDTNT THCS Krông Ana
 Hình 4: Tóm tắt sự chuyển thể của chất
 Hình 5: Bài toán tạo ảnh của một vật qua hai thấu kính
 4 Phương pháp mô phỏng thí nghiệm
 Vật lí là một môn khoa học thực nghiệm, để học sinh có thể hiểu rõ hơn 
về bản chất các hiện tượng về vật lí sau những giờ học lý thuyết đã được đề cập 
là một yêu cầu hết sức cần thiết. Do đó việc kết hợp giữa lý thuyết và thực 
nghiệm trong dạy học vật lí là một phương pháp quan trọng. Điều này không 
những mang lại hiệu quả trong việc dạy học, cũng như góp phần tích cực trong 
hoạt động nhận thức của học sinh.
 Một vấn đề hiện đang khó khăn ở các trường phổ thông hiện nay là tình 
trạng thiếu thốn về cơ sở vật chất. Không phải trường phổ thông nào cũng thuận 
lợi được trang bị phòng thí nghiệm và dụng cụ thí nghiệm đầy đủ và hiện đại. 
Trường PTDTNT THCS hiện nay vẫn chưa được trang bị đầy đủ các dụng cụ thí 
nghiệm hiện đại đặc biệt đối với một số thí nghiệm vật lí nên rất khó khăn cho 
việc truyền đạt các thí nghiệm trực quan sinh động cho học sinh nhất là với các 
thí nghiệm phức tạp trong chương trình học. Điều này dẫn đến một kết quả học 
sinh chưa thể hiểu được hết bản chất các hiện tượng vật lí chỉ mô tả qua lý 
 11 Một số kinh nghiệm trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi môn vật lí tại 
 Trường PTDTNT THCS Krông Ana
 Lực là một đại lượng vật lí không nhìn thấy được bằng mắt. Thông qua thí 
nghiệm mô phỏng ta biểu diễn lực bằng vectơ giúp học sinh dễ hiểu và nắm được 
nội dung bài học. 
 Hình 7: Chiếc xe cứu hỏa chịu tác dụng của các lực cân bằng trong 
 hai trường hợp đứng yên và đang chuyển động
 Hình 8: Biểu diễn lực của các cặp lực cân bằng 
 13 Một số kinh nghiệm trong quá trình bồi dưỡng học sinh giỏi môn vật lí tại 
 Trường PTDTNT THCS Krông Ana
 Hình 10: Cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của máy ảnh. 
 5 Sử dụng hiệu quả trang web 
 Trang web là trang web tôi thường sử dụng để các em tự ôn tập và thi. 
Nội dung kiến thức trên trang web được cụ thể, toàn bộ kiến thức trong sách 
giáo khoa sẽ được phân chia thành các điểm kiến thức và các điểm này sẽ kết 
nối với nhau theo dạng cây kỹ năng.
 Các bài tập trên trang web toán được lồng ghép vào những trò chơi với 
hình minh họa nổi bật, vui nhộn làm học sinh rất hào hứng. Qua cuộc thi này 
giúp học sinh có thêm cách học khác tranh nhàm chán trong ôn thi và yêu thích 
môn Vật lí hơn và tìm được cho mình một sân chơi bổ ích để nâng cao chất 
lượng học tập của bản thân.
 Theo Tập đoàn FPT, đơn vị tổ chức cuộc thi, điểm mới của cuộc thi năm 
nay là lần đầu tiên Violympic ứng dụng các công nghệ mới nhất như mô hình 
hóa kiến thức theo đồ thị, phân tích dữ liệu lớn để giúp cá nhân hóa việc học và 
kiểm tra cho từng học sinh. Violympic là cuộc thi online đầu tiên áp dụng công 
nghệ hiện đại này để cá nhân hóa việc học của học sinh.
 Khi học sinh tham gia thi, hệ thống sẽ dựa vào kết quả thực hiện các bài 
tập thuộc mỗi cây kỹ năng để đánh giá điểm mạnh hoặc điểm yếu về kiến thức 
của học sinh đó, đưa ra gợi ý cải thiện.
 15