Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo tiếp cận năng lực ở trường THPT Mường Luân

 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
BGH Ban giám hiệu
CB, GV, NV Cán bộ, giáo viên, nhân viên
CBQL Cán bộ quản lý
CNH - HĐH Công nghiệp hóa- hiện đại hóa
CNTT Công nghệ thông tin
CSVC Cơ sở vật chất
CHXHCN Cộng hòa xã hội chủ nghĩa
GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo
GV- HS Giáo viên – học sinh
HĐDH Hoạt động dạy học
KTĐG Kiểm tra đánh giá
Nxb Nhà xuất bản
PPDH Phương pháp dạy học
TBDH Thiết bị dạy học
THCS Trung học cơ sở
THPT Trung học phổ thông
UBND Ủy ban nhân dân III. Khả năng áp dụng của giải pháp ...............................................................20
IV. Hiệu quả, lợi ích thu được.........................................................................20
V. Phạm vi ảnh hưởng của giải pháp ..............................................................21
VI. Kiến nghị, đề xuất .....................................................................................22
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................24 pháp dạy học đó dẫn tới học sinh thụ động, lúng túng khi giải quyết các tình 
huống trong thực tiễn.
 Từ những lí do trên tôi lựa chọn đề tài “ Biện pháp quản lý hoạt động 
dạy học môn Sinh học theo tiếp cận năng lực ở trường Trung học phổ 
thông Mường Luân huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên”.
B. Phạm vi triển khai thực hiện
 Các "Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Sinh học theo tiếp cận 
năng lực" đã được tác giả nghiên cứu công phu và triển khai thực hiện ở 
trường THPT Mường Luân huyện Điện Biên Đông, tỉnh Điện Biên từ tháng 9 
năm 2016.
C. Nội dung 
 I. Tình trạng giải pháp đã biết
 Trường THPT Mường Luân được thành lập tháng 8 năm 2004 theo 
quyết định số 64/QĐ - UBND ngày 30 tháng 8 năm 2004 của UBND tỉnh 
Điện Biên. Nằm trên địa bàn xã Mường Luân - huyện Điện Biên Đông - tỉnh 
Điện Biên, phía đông của tỉnh Điên Biên giáp với huyện Sông Mã của tỉnh 
Sơn La, học sinh của trường chủ yếu là con em dân tộc thiểu số. Đời sống 
nhân dân là thu nhập từ sản xuất nông nghiệp, còn gặp rất nhiều khó khăn, cở 
sở vất chất hạ tầng còn thiếu thốn, trường không được xây dựng mới mà tiếp 
quản cơ sở vật chất cũ của trường THCS Mường Luân nên cơ sở vật chất 
xuống cấp, chưa có các phòng chức năng, phòng học bộ môn, sân chơi bãi tập 
còn chật hẹp...
 Bảng 1. Chất lượng giáo dục 2 mặt của nhà trường
 Năm học Xếp loại hạnh kiểm % Xếp loại học lực %
 Tốt Khá TB Yếu Giỏi Khá TB Yếu Kém
 2014 - 2015 53,04 39,13 7,83 0,00 0,00 22,17 34,78 40,00 3,04
 2015 - 2016 61.57 33.47 4.96 0.00 0.83 21.49 43.39 32.23 2.07
 ( Nguồn: Báo cáo cuối năm của nhà 
trường)
 Năm học 2016 - 2017:
 3 Có thể nhận thấy nền giáo dục phổ thông trên thế giới đã có sự chuyển 
biến từ giáo dục tinh hoa sang giáo dục đại chúng, từ giáo dục truyền thống 
sang giáo dục hiện đại, từ giáo dục theo mục tiêu(nội dung) sang giáo dục 
theo đầu ra(năng lực). Cùng với sự phát triển xu thế dạy học theo tiếp cận 
năng lực thực hiện thì những nghiên cứu về quản lý dạy học theo tiếp cận 
năng lực thực hiện cũng được thực hiện và công bố rộng rãi.
 Quan điểm quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực người học 
được hình thành và phát triển rộng khắp tại Nga vào những năm 1970 trong 
phong trào đào tạo và giáo dục các nhà giáo dục và đào tạo nghề dựa trên việc 
thực hiện nhiệm vụ, các tiếp cận về năng lực đã phát triển mạnh mẽ trên một 
nấc thang mới trong những năm 1990 với hàng loạt các tổ chức có tầm cỡ 
quốc gia ở Mỹ, Anh, Úc, Xứ Wales...
 Qua nghiên cứu các công trình nghiên cứu, về cơ bản đã giải quyết 
được những vấn đề lý luận cũng như thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học 
nói chung và bộ môn Sinh học nói riêng, tuy nhiên chưa đưa ra các biện pháp 
quản lý một cách có hệ thống về hoạt động dạy học môn Sinh học ở trường 
THPT theo tiếp cận năng lực.
 1.1. Cơ sở lý luận
 1.1.1. Khái niệm quản lý
 Quản lý là một hiện tượng xuất hiện rất sớm, là một phạm trù tồn tại 
khách quan được ra đời từ bản thân nhu cầu của mọi chế độ xã hội, mọi quốc 
gia, mọi thời đại.
 Thuật ngữ quản lý đã trở nên phổ biến nhưng chưa có một định nghĩa 
thống nhất. Các nhà khoa học đã đưa ra nhiều định nghĩa quản lý từ các góc 
độ khác nhau:
 F.W Taylor cho rằng: Quản lý là biết chính xác điều bạn muốn người 
khác làm và sau đó điều khiển họ hoàn thành một cách tốt nhất và nhanh nhất.
 Theo Đặng Quốc Bảo: “ Quản lí là quá trình gây tác động của chủ thể 
quản lý đến khách thể quản lý nhằm đạt mục tiêu chung”.
 5 năng, hình thành năng lực. 
 Để hình thành năng lực cho người học chúng ta phải lựa chọn nội dung, 
kiến thức cơ bản, có vai trò chủ đạo để giảm nội dung phải truyền tải; hình 
thành năng lực là không cần nhồi nhét kiến thức, như vậy giáo viên phải có 
cách dạy và yêu cầu học sinh biết vận dụng kiến thức vào giải quyết vấn đề, 
các tình huống trong đời sống.
 Theo tài liệu tập huấn về dạy học và kiểm tra, đánh giá theo định hướng 
phát triển năng lực của học sinh môn Sinh học. So sáng một số đặc trưng cơ 
bản của chương trình giáo dục định hướng nội dung( tiếp cận truyền thống) và 
chương trình giáo dục định hướng năng lực( tiếp cận định hướng năng lực).
 Chương trình định Chương trình định hướng năng 
 hướng nội dung lực
 Mục tiêu dạy học được Kết quả học tập cần đạt được mô 
 mô tả không chi tiết và tả chi tiết và có thể quan sát, đánh 
 Mục tiêu 
 không nhất thiết phải giá được; thể hiện được mức độ 
 giáo dục
 quan sát, đánh giá được. tiến bộ của học sinh một cáchliên 
 tục.
 Việc lựa chọn nội dung Lựa chọn những nội dung nhằm đạt 
 dựa vào các khoa học được kết quả đầu ra đã quy định, gắn 
 Nội dung chuyên môn, không gắn với các tình huống thực tiễn. Chương 
 giáo dục với các tình huống thực trình chỉ quy định những nội dung 
 tiễn. Nội dung được quy chính, không quy định chi tiết.
 định chi tiết trong chương 
 trình.
 7 1.1.5. Các năng lực chuyên biệt của môn Sinh học cấp trung học 
phổ thông
 Theo nghiên cứu đề xuất của trường Ðại học Victoria (Úc) thì hệ thống 
các năng lực sinh học bao gồm 4 nhóm năng lực chính như sau:
 Tri thức về sinh học (Biology knowledge): kiến thức và kĩ năng cần 
thiết để có thể đảm nhận một công việc trong lĩnh vực sinh học (GV sinh 
học, nhà nghiên cứu sinh học) hoặc có thể tiếp tục học sau đại học về lĩnh vực 
sinh học.
 Năng lực nghiên cứu: Hiểu biết và sử dụng được các nguyên lý của 
phương pháp nghiên cứu khoa học, áp dụng được các phương pháp thực 
nghiệm để giải quyết các vấn đề khoa học.
 Năng lực thực địa: Sử dụng được các quy tắc và kĩ thuật an toàn để 
thực hiện các nghiên cứu trong môi trường.
 Năng lực thực hiện trong phòng thí nghiệm: Sử dụng được các quy tắc 
và kĩ thuật an toàn để thực hiện các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm.
 Theo chuẩn năng lực của Cộng hòa liên bang Ðức, các năng lực người 
học cần đạt khi học Sinh học bao gồm:
 Kiến thức môn học: hiện tượng sinh học, khái niệm, nguyên tắc, các sự 
kiện và khái niệm cơ bản liên quan.
 Nghiên cứu khoa học: Quan sát, so sánh, thử nghiệm, sử dụng các mô 
hình và áp dụng các kỹ thuật làm việc.
 Truyền thông: Thiết lập và trao đổi thông tin đề cập đến môn học.
 Ðánh giá các quy chuẩn: Công nhận và đánh giá hiện trạng sinh học 
trong các bối cảnh khác nhau.
 Ở Trường THPT, các năng lực chuyên ngành Sinh học HS cần đạt được 
đó là: Năng lực kiến thức Sinh học; Năng lực nghiên cứu khoa học (Năng lực 
quan sát, Năng lực thực nghiệm) và Năng lực thực hiện trong phòng thí 
nghiệm, năng lực giải quyết các vấn đề sinh học.
 9 đa dạng gắn với thực tiễn.
 Về kiểm tra, đánh giá: Về bản chất, đánh giá năng lực cũng phải thông 
qua đánh giá khả năng vận dụng kiến thức và kĩ nãng thực hiện nhiệm vụ của 
học sinh.
 Như vậy, để hình thành và phát triển năng lực cho HS, cần sử dụng kết 
hợp nhiều phương pháp và hình thức tổ chức dạy học khác nhau, đặc biệt cần 
tổ chức các hoạt động học tập gắn liền với thực tiễn để kích thích và hoạt 
động hóa người học. Một số phương pháp có nhiều ưu thế trong việc hình 
thành và phát triển năng lực HS trong dạy học môn Sinh học như: Dạy học dự 
án; Phương pháp nghiên cứu khoa học; Dạy học giải quyết vấn đề; Phương 
pháp bàn tay nặn bột; Dạy học tìm tòi, khám phá; Dạy học bằng bài tập tình 
huống...
 1.2. Cơ sở pháp lý
 - Quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước về đổi mới căn bản và toàn 
diện giáo dục Việt Nam:
 + Đảng Cộng sản Việt Nam, Nghị quyết số 29/NQ-TW ngày 4/11/2013 
về " Đổi mới căn bản toàn diện Giáo dục và Đào tạo".
 + Chính phủ nước CHXHCN Việt Nam, Chiến lược phát triển giáo dục 
2011-2020 (Ban hành kèm theo quyết định số 771/2012/QĐ-TTg, ngày 
13/6/2012 của Thủ tướng Chính phủ.
 - Các văn bản chỉ đạo của Bộ và của Sở:
 + Điều lệ trường trung học cơ sở, trường trung học phổ thông và trường 
phổ thông có nhiều cấp học(Ban hành kèm theo Thông tư số: 12/2011/TT-
BGDĐT ngày 28/3 /2011 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo).
 + Chiến lược phát triển giáo dục 2011- 2020 của Bộ GD&ĐT.
 + Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể sau năm 2018 của Bộ 
GD&ĐT.
 + Chuẩn kiến thức, kĩ năng môn Sinh học trung học phổ thông hiện 
hành.
 11 giáo viên tổ chức và chỉ đạo điều khiển quá trình khám phá tìm tòi kiến thức, 
tư duy sáng tạo, phát triển năng lực thực hiện của người học. 
 2.1.2. Nội dung và cách thực hiện
 Tổ chức tuyên truyền cho CBQL, GV môn Sinh học và các lực lượng 
khác trong xã hội hiểu vai trò quan trọng của hoạt động dạy học theo quan 
điểm tiếp cận năng lực, mà cụ thể là việc quán triệt Nghị quyết số 29-NQ/TW 
ngày 04 tháng 11 năm 2013 Hội nghị lần thứ tám Ban Chấp hành Trung ương 
khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo; trong đó phải khắc 
phục được hạn chế cơ bản nhất là tình trạng dạy học theo lối áp đặt truyền thụ 
một chiều, ghi nhớ máy móc.
 Việc dạy học theo quan điểm tiếp cận năng lực thực hiện, Giáo viên là 
người hướng dẫn. GV là tác nhân chính trong việc nỗ lực tạo ra các điều kiện 
tốt nhất giáo dục người học khám phá tìm tòi và tiếp nhận kiến thức; khả năng 
nghiệp vụ sư phạm giáo viên giúp học sinh phát triển năng lực học tập ngay 
trên lớp học. Với tư cách người dạy cần chú ý trong việc kết hợp với tài liệu 
giảng dạy và với tư cách là người hướng dẫn, giáo viên là người tổ chức, thiết 
kế hoạt động, hỗ trợ người học có phương pháp học tập và suy nghĩ ở mức độ 
tốt nhất.
 Mọi cán bộ giáo viên phải quan tâm đổi mới PPDH, KTĐG, không 
ngừng học tập nâng trình độ chuyên môn nghiệp vụ để thực hiện tốt nhiệm vụ 
dạy học nhằm thực hiện tốt dạy học theo quan điểm phát triển năng lực, phẩm 
chất người học; bồi dưỡng cho học sinh cách học, thói quen học tập và cách 
tự học như học qua sách vở, các kênh thông tin khác.. qua đó học sinh nỗ lực 
phấn đấu cao trong quá trình học tập nhằm đạt xuất sắc mục đích HĐDH của 
thầy.
 2.1.3. Điều kiện thực hiện
 Nhà trường cụ thể hoá các đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước, 
chỉ thị nhiệm vụ năm học của các cấp vào kế hoạch nhà trường bằng những 
việc làm, giải pháp cụ thể, gắn liền với nhiệm vụ của từng cá nhân, tập thể 
 13