Sáng kiến kinh nghiệm Biện pháp phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong dạy học môn Lịch sử Lớp 4

 Biện pháp phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong dạy học môn Lịch sử lớp 4
 I.Phần mở đầu:
 1. Lý do chọn đề tài.
 Môn lịch sử ở tiểu học nói chung, môn lịch sử ở lớp 4 nói riêng đều nhằm 
cung cấp cho học sinh thời gian của lịch sử Việt Nam từ buổi đầu dựng nước cho 
tới nay. Dạy môn lịch sử là bước đầu hình thành cho học sinh các kĩ năng quan sát 
sự vật, hiện tượng; thu thập, tìm kiếm tư liệu lịch sử từ các nguồn thông tin khác 
nhau, biết đặt câu hỏi trong quá trình học tập, trình bày kết quả bằng lời nói, hình 
vẽ, sơ đồ, Vận dụng các kiến thức đã học vào thực tiễn đời sống. Góp phần bồi 
dưỡng ở học sinh những thái độ và thói quen: ham học hỏi, tìm hiểu để biết các 
kiến thức về lịch sử dân tộc Việt Nam, tôn trọng các di tích văn hóa và tìm hiểu về 
lịch sử thế giới. Việc sử dụng phương pháp dạy học (PPDH) giống như đồ nghề của 
người thợ mộc, chúng đều bình đẳng với nhau. Việc sử dụng chúng tùy vào mục 
đích và khả năng của người dạy học và học, tùy thuộc vào hoàn cảnh cụ thể: Đối 
tượng học sinh, thiết bị dạy học và không khí học tập. Trong thực tiễn không một 
giáo viên có kinh nghiệm nào lại sử dụng đơn điệu một phương pháp trong hoạt 
động dạy học của mình. Nghệ thuật dạy học là nghệ thuật phối hợp các PPDH 
trong một bài dạy của một giáo viên.
 Qua thực tế giảng dạy, bản thân tôi băn khoăn suy nghĩ phải làm gì và thế 
nào để các em có hứng thú học tập nhất là đối với phân môn lịch sử. Chính vì vậy 
tôi nhận thấy cần phải có những biện pháp thiết thực và hữu hiệu để tăng cường 
tích cực hóa học tập của học sinh, giúp các em nắm vững kiến thức môn này. Hình 
thành nhân cách cho mỗi học sinh hiểu và yêu thương, kính trọng, tôn vinh các anh 
hùng dân tộc, yếu quý tôn trọng các chiến công hiểm hách hào hùng của ông của 
ông cha ta, các di tích lịch sử lừng danh thế giới, từ đó tăng lòng yêu quê hương đất 
nước, tinh thần xây dựng và ý thức bảo vệ tổ quốc Việt Nam. Đó cũng chính là lí 
do thúc đẩy tôi nghiên cứu và thực hiện đề tài:
 Người thực hiện: Nguyễn Thế Nghiệp 1 Biện pháp phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong dạy học môn Lịch sử lớp 4
 - Mỗi chúng ta sinh ra và lớn lên trên đất nước Việt Nam. Mỗi người đều 
mang trong mình dòng máu Lạc Hồng, chúng ta đều là con một mẹ, sống chung 
một mái nhà nước Việt. Vậy tại sao con em chúng ta không hiểu biết gì về lịch sử 
nước ta. Không biết không hiểu sao yêu mến được? Tất cả phải làm sao cho các 
em biết – hiểu – yêu mến – tự hào về lịch sử dân tộc. Trách nhiệm nặng nề vẻ 
vang này là của mỗi giáo viên. Người giáo viên là người lãnh sứ mệnh cao cả đó. 
Là cầu nối để đưa các em đến gần hơn với trang lịch sử hào hùng của ông cha ta. 
Nhưng làm được điều đó trước hết người giáo viên phải có kiến thức, am hiểu lịch 
sử dân tộc và bản thân người giáo viên đã yêu mến- tự hào thì mới thực sự làm 
tròn trách nhiệm vẻ vang đó.
 -Trong sự nghiệp giáo dục hiện nay, theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy 
học, trong đó người giáo viên luôn giữ vai trò tổ chức chỉ đạo, học sinh tích cực 
chủ động nắm tri thức, tạo cho học sinh sự tham gia hứng thú và trách nhiệm. 
Người giáo viên đảm nhận vai trò xây dựng kế hoạch, hướng dẫn hoạt động và hợp 
tác. Người học được người dạy theo sát giúp đỡ trong quá trình học nên tích cực tự 
giác và thể hiện sự năng động trong hoạt động học tập, kết quả cuối cùng là học 
sinh đã tiếp thu được nguồn tri thức mới. Bằng sự khám phá của bản thân với sự 
định hướng, giúp đỡ của giáo viên. Tự mình khám phá ra tri thức học sinh sẽ cảm 
nhận được sự hứng thú say mê và yêu mến môn học.
 2.Thực trạng.
 Thuận lợi:
 - Lãnh đạo nhà trường luôn chú trọng, quan tâm đến việc giáo dục học sinh.
 - Hiện nay các nguồn thông tin từ sách báo,truyền hình truyền thanh khá 
 phong phú.
 - Nội dung sách giáo khoa phù hợp với học sinh.
 - Gia đình học sinh phần lớn đã có sự quan tâm đế việc học tập và rèn luyện 
 ở trường, nên sự phối kết hợp giữa giáo viên chủ nhiệm với phụ huynh học sinh 
 Người thực hiện: Nguyễn Thế Nghiệp 3 Biện pháp phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong dạy học môn Lịch sử lớp 4
 môn này sẽ góp phần thúc đẩy và khơi dậy trong các em lòng tự tôn và tự hào 
 dân tộc.
 - Giúp các em biết yêu các truyền thống dựng nước và giữ nước của ông cha 
 ta.Từ đó xây dựng cho các em lòng yêu nước và ý thức giữ nước.
 - Trong những năm học qua, với mục tiêu là tìm hiểu nguyên nhân vì sao học 
 sinh chưa đam mê môn Lịch sử và tìm ra hướng giải quyết cho vấn đề này. Học 
 hỏi được những cái hay cũng như thay đổi nhìn nhận khách quan sát thực hơn 
 nên tôi đã mạnh dạn đưa ra những thay đổi về cách thức và biện pháp như trong 
 đề tài.
 3. Nội dung và hình thức của giải pháp:
 a. Mục tiêu của giải pháp.
 - Dạy học môn lịch sử lớp 4 cũng như việc tiếp thu một cách tích cực của 
 học sinh khi học môn lịch sử là một nhiệm vụ có vai trò quan trọng trong việc 
 giúp các em hoàn thành tốt môn học, nắm được các nội dung bài học phân môn, 
 yêu thích môn học. Từ đó nâng cao chất lượng dạy học môn lịch sử lớp 4.
 b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp.
 *Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kĩ năng đọc và phân tích tư 
 liệu:
 Phân môn lịch sử lớp 4 được chia làm 8 giai đoạn, gồm 33 bài, trong đó có 
 27 bài kiến thức mới, 5 bài ôn tập và 1 bài tổng kết. Ngoài việc dạy học theo 
 chương trình môn lịch sử tôi đã lồng ghép những kiến thức đã học vào các môn 
 học để từ đó các em ghi nhớ kiến thức cũ và tích hợp nội dung mới giúp các em 
 ghi nhớ một cách có hệ thống. Học sinh muốn tiếp thu tri thức mới cần có sự 
 hướng dẫn của giáo viên bằng một hệ thống câu hỏi phù hợp. Giáo viên tổ chức 
 các hoạt động dạy học nhằm chuyển giao ý đồ sư phạm của thầy thành nhiệm vụ 
 học tập của trò. Hướng cho kiến thức lịch sử đến với các em bằng nhiều kênh 
 thông tin khác nhau để học sinh am hiểu và nắm bắt kiến thức một cách vững 
 chắc hơn chứ không phải là những bài giảng nhàm chán thiếu hấp dẫn.
 Người thực hiện: Nguyễn Thế Nghiệp 5 Biện pháp phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong dạy học môn Lịch sử lớp 4
 Để các em mô tả đúng ba thành thị lớn của nước ta thế kỉ XVI – XVII. Tôi 
 đưa ra bài tập như sau:
 Đặc điểm Dân cư Quy mô thành thị Hoạt động
 Thành thị buôn bán
 Đông dân hơn Lớn bằng thành Những ngày chợ 
 Thăng Long nhiều thành thị ở thị ở một số nước phiên, dân các 
 châu Á châu Á vùng lân cận 
 ghánh hàng hóa 
 đến đông không 
 thể tưởng tượng 
 được
 Buôn bán nhiều 
 mặt hàng như áo, 
 tơ lụa,
 Có nhiều dân Có hơn 2000 nóc Là nơi buôn bán 
 nước ngoài như nhà của người tấp nập.
 Phố Hiến Trung Quốc, Hà nước khác đến ở.
 Lan, Anh, Pháp.
 Là dân địa Phố cảng đẹp và Thương nhân 
 phương và các lớn nhất Đàng ngoại quốc 
 Hội An nhà buôn Nhật Trong thường lui tới 
 Bản. buôn bán.
 Tôi tiến hành theo các bước sau: 
 - Bước 1 : Yêu cầu học sinh đọc kênh chữ SGK hoàn thành bảng thống kê 
 ( như trên).
 Người thực hiện: Nguyễn Thế Nghiệp 7 Biện pháp phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong dạy học môn Lịch sử lớp 4
 Hình 2: Lược đồ khu vực cuộc kháng chiến chống quân Tống ( năm 981).
 - Bước 3: Gọi một số em trình bày toàn bộ diễn biến cuộc kháng chiến.
 - Bước 4: Nhận xét, tuyên dương nhóm trình bày đúng.
 Biện pháp này giúp các em hứng thú trong học tập, ghi nhận các mốc thời 
 gian, sự kiện lịch sử chính xác và nhớ lâu.
 Hoặc bài: “ Chiến thắng Chi Lăng”.
 Giúp học sinh trình bày tóm tắt được diễn biến trân Chi Lăng, tôi xây dựng 
 nội dung như sau: Hãy sắp xếp các câu sau theo thứ tự thích hợp về diễn biến 
 trận Chi Lăng. 
 a. Kị binh ta nghênh chiến rồi giả vờ thua để nhử quân kị binh của địch vào 
 ải.
 b. Liễu Thăng bị chết, quân bộ theo sau cũng bị phục binh của ta tấn công.
 c. Đạo quân của địch do Liễu Thăng cầm đầu đến cửa ải Chi Lăng.
 Người thực hiện: Nguyễn Thế Nghiệp 9 Biện pháp phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong dạy học môn Lịch sử lớp 4
 * Phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong kĩ năng quan sát và phân 
 tích qua tranh ảnh( làm bài tập trắc nghiệm). Để hiểu và nhớ thời gian lịch sử, 
 sự kiện và nhân vật lịch sử.
 Các bài lịch sử lớp 4 đa số bài nào cũng có kênh hình minh họa giúp học 
 sinh hình dung rõ hơn các sự kiện lịch sử của từng giai đoạn lịch sử. Giáo viên 
 nắm vững kiến thức lịch sử để qua các hình ảnh giới thiệu cho học sinh. Các em 
 bằng cặp mắt quan sát, óc phân tích của mình, các em sẽ mô tả, trình bày, nêu 
 nội dung tranh, làm bài tâp, Từ đó giúp các em ghi nhớ sâu sắc những hình 
 ảnh của lịch sử để lại.
 Ví dụ bài: “Trịnh – Nguyễn phân tranh”. Các em quan sát lược đồ để biết 
 được địa phận Bắc Triều – Nam Triều và Đàng Trong, Đàng ngoài, sông Gianh 
 là nơi chia cắt đất nước ( thế kỉ XVI ).
 Lược đồ địa phận Bắc triều – Nam triều và Đàng Trong, Đàng Ngoài.
 Người thực hiện: Nguyễn Thế Nghiệp 11 Biện pháp phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong dạy học môn Lịch sử lớp 4
 Khi dạy bài: “ Chiến thắng Bạch Đằng do Ngô Quyền lãnh đạo( năm 
 938)”. Sau khi học xong bài này, nhớ đến Ngô Quyền là nhớ ngay chiến thắng 
 Bạch Đằng vang dội 938.
 Hình 1: Trận Bạch Đằng năm 938 ( tranh trưng bày bảo tàng lịch sử ).
 Người thực hiện: Nguyễn Thế Nghiệp 13 Biện pháp phát huy tính tích cực hóa của học sinh trong dạy học môn Lịch sử lớp 4
 Câu hỏi giữa bài: Tình hình nước ta cuối thời Trần như thế nào?
 Giáo viên cho học sinh làm bài tập: Viết tiếp vào chỗ chấm trong các câu sau 
 đây cho đủ ý về tình hình nước ta cuối thời Trần: 
 - Vua quan ..( 1).
 - Những kẻ có quyền thế.( 2) của dân để làm giàu.
 - Đời sống nhân dân (3).
 ( Từ cần điền : Ngang nhiên vơ vét; vô cùng cực khổ; ăn chơi sa đọa).
 Tôi tiến hành các bước sau: 
 - Bước 1: Yêu cầu học sinh đọc kênh chữ SGK, suy nghĩ tìm từ thích hợp để 
 điền vào chỗ
 - Bước 2: Yêu cầu trình bày các ý, các em khác nhận xét.
 - Bước 3: Nhận xét, tuyên dương học sinh làm đúng.
 Cách học này giúp các em nhớ lâu, nhớ chính xác sự kiện lịch sử đã diễn ra. 
 Tạo cho các em học tập tích cực.
 Hay bài: “ Nghĩa quân Tây Sơn tiến ra Thăng Long ( năm 1786)”
 Câu hỏi: Nghĩa quân Tây Sơn tiến quân ra Bắc khi nào? Ai là người chỉ huy? 
Mục đích của cuộc tiến quân là gì?
 Giáo viên chuẩn bị nội dung bài tập vào bảng phụ như sau:
 a. Nghĩa quân Tây Sơn tiến quân ra Bắc vào năm 1771. Do Nguyễn Huệ 
 tổng chỉ huy để tiêu diệt chúa Trịnh, thống nhất giang sơn.
 b. Nghĩa quân Tây sơn tiến quân ra Bắc vào năm 1786 do Nguyễn Nhạc 
 tổng chỉ huy để lật đổ chính quyền họ Trịnh. 
 c. Nghĩa quân Tây Sơn tiến quân ra Bắc vào năm 1786 do Nguyễn Huệ tổng 
chỉ huy lật đổ chính quyền họ Trịnh, thống nhất giang sơn.
 Tôi tiến hành các bước sau:
 - Bước 1: Yêu câu học sinh đọc kênh chữ SGK, suy nghĩ chọn ý trả lời đúng 
 và viết chữ cái a ( b, c) vào bảng con.
 - Bước 2: Yêu cầu giơ bảng, nhận xét bài làm.
 Người thực hiện: Nguyễn Thế Nghiệp 15